Kırıklar nedir?
Kırıklar çok yaygın görülen yaralanmalardır ve her yaştaki ve her cinsiyetteki insanları etkiler. Özellikle 50 yaşın üzerinde ve ailesinde osteoporoz öyküsü bulunan kişilerde görülme sıklığı artmaktadır.
Kırık genellikle düşme, araba kazası ya da spor yararlanmaları gibi travmalardan kaynaklanmaktadır. Ancak bazı tıbbi durumlar ve tekrarlayan kuvvetler belli tipteki kırık oluşma riskini arttırmaktadır.
Kemiğin kırılması durumunda onarmak için ameliyat gerekli olabilir. Bazı hastalarda ise iyileşme için yalnızca atel, alçı, destek ya da askı yeterli olmaktadır. İyileşmenin ne zaman tamamlanacağı kırık görülen kemiğe ve kırığın bulunduğu yere bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Kırıkların tanı yöntemi
Kırıklar fiziki muayene ve görüntüleme testleri ile teşhis edilmektedir. Bazı durumlarda travma sonrasında acil serviste bu işlemler yapılabilmektedir. Acil servise gitmeyi gerektiren travmalardan sonra kırıklar yaşamı tehdit etme derecelerine uygun bir şekilde sıralanacak ve bu sıralamaya uygun tedavi edecektir. Kemik kırıklarının teşhisiyle kullanılan testler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Röntgen
- Manyetik rezonans görüntüleme
- Bilgisayarlı tomografi
- Kemik taraması
Kırıkların nedenleri
Kırıkların neredeyse tamamı travmadan kaynaklanmaktadır. Kemiğe yeterli kuvvetle çarpan herhangi bir şey kemiğin kırılmasına neden olabilmektedir. Kırıkların en yaygın nedenleri arasında şunlar yer almaktadır.
- Araba kazaları
- Düşme
- Spor yaralanmaları
Bazı kişilerde herhangi bir travma olmadan da kemiğin kırılması söz konusu olmaktadır. Koşma ya da spor yapma gibi tekrarlayan kuvvetler stres kırıklarından neden olabilir. Aynı şekilde bir harekette uzun bir süre tekrar etme de aşırı kullanım sendromlarına yol açabilir. Bu sendromlar stres kırığı gelişme riskini arttırır. Bunları yanında osteoporoz olan kişilerde kırık görülme ihtimali artmaktadır.
Kırıkların belirtileri
Kemik kırıklarının belirtileri arasında şunlar yer almaktadır.
- Ağrı
- Şişme
- Hassasiyet
- Vücudun bir bölümünü normal bir şekilde hareket ettirememek
- Morarma ya da renk değişikliği
- Deformasyon
Kırıkların tedavi yöntemi
Kırık tedavisinde kırığın türü, kırağa neyin sebep olduğu ve kemiklerin ne kadar hasar gördüğüne bağlı olarak planlama yapılmaktadır.
Sabitleme
Eğer kırık hafifse ve kemikler yerinden çok fazla oynamamışsın atel ya da alçıyla tedavi edilebilir. Sabitleme genellikle 3 ila 5 hafta devam eder. Alçıya ihtiyaç duyulması durumunda bu süre 6 ile 8 hafta içerisinde değişmektedir. Her iki durumda da kemiklerin doğru bir şekilde iyileştiğinden emin olunmak için takip röntgenlere uygulanmaktadır.
Kapalı redüksiyon
Daha ciddi kırıklarda kemiklerin yeniden hizalanması için kapalı redüksiyon uygulanabilmektedir. Bu yöntem cerrahi olmayan bir prosedürdür. Kapalı redüksiyon kırık kemikleri hizalamak için vücudu fiziksel olarak pozisyon değiştirmektir. İşlem sırasında ağrı hissedilmesinin önlenmesi için aşağıdaki önlemler alınmaktadır.
- Kırığın etrafındaki alanı uyuşturmak için lokal anestezi
- Tüm vücudu rahatlatacak sakinleştiriciler
- İşlem boyunca uyumayı sağlayan genel anestezi
Kapalı redüksiyon işlerinden sonra doktorlar bölgeye alçı yapabilirler.
Kırık ameliyatları
Bazı vakalarda tedavi için cerrahi yöntemlere başvurulması gerekmektedir. Kırığın türü ve aldığı hasara bağlı olarak kullanılabilecek birkaç farklı teknik bulunmaktadır.
Dahili sabitleme
Bu yöntemde kemikler yeniden imzalanır ve ardından kaynamaları için birbirlerine sabitlenir. Genellikle dahili fiksasyon adı verilen işlem gerçekleştirilir. Bu işlemde kaynaşma sırasında kemiklerin yerinde kalması için kemiğe metal parçaları yerleştirilir. Kemiğin tamamen iyileşebildiğinden emin olmak için vücudum o bölümünün kullanımı sınırlandırılmalıdır.
Dahili sabitleme teknikleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kemiğin ortasından yukarı ve aşağı doğru uzanan çubuklar
- Kemiği bir arada tutmak için kemiğe sabitlenen metal plaklar
- Diğer bağlantı elemanları için çok küçük olan kemik parçalarının yerinde tutulması için pimler ve teller. Bunlar genellikle çocuklar veya plaklarla aynı anda kullanılırlar.
Bazı hastalarda bu parçalar kalıcı olmaktadır. Bazı hastalarda ise takip ameliyatları yapılarak parçaları vücuttan çıkarılması gerekir.
Dış sabitleme
Kırık kemiklerin aynı hizada kalabilmesi için harici bir sabitlemeye ihtiyaç duyulabilir. Bunun için kırığın her iki tarafındaki kemiğe vidalar yerleştirilir ve ardından bu vidalar vücudun dışındaki kemiğin etrafını destekleyen brakete bağlanır. Bu genellikle kırığı stabilize etmenin ve dahili sabitleme yapılmadan önce iyileşme başlaması için zaman vermenin geçici bir yoludur.
Artroplasti
Eklem kırıklarında uygulanan artroplasti yönteminde hasarlı eklem çıkarılarak yerine yapay bir eklem yerleştirilmektedir. Yapay eklem metal, seramik veya ağır hizmet tipi plastik olabilir. Yeni eklem doğal ekleme benzeyecek ve benzer şekilde hareket edecektir.
Kemik grefti
Kırığın ciddi bir şekilde yer değiştirdiği veya kemiğin olması gerektiği gibi iyileşmediği durumlarda kemik greftine ihtiyaç duyulmaktadır. Kırık kemiği yeniden birleştirilmesi için ek kemik dokusunun yerleştirildiği bu işlem sayesinde kemik kaynarken parçaları bir arada tutmak için genellikle dahili bir sabitleme işlemi gerçekleştirilmektedir. Kemik grafikleri birkaç kaynaktan gelebilir.
- Genellikle kalça kemiğinin üst kısmı olmak üzere dahili olarak vücudun başka bir yerinden
- Donörden
- Yapay
Ameliyattan sonra kemiğin hareketsiz hali gelmesi için atel alçı destek veya Aslı kombinasyonunu kullanılmaktadır. Daha sonrası mı fizik tedavi ile kırık olan bölge güçlenerek ihtiyacı olan kuvveti kazanacaktır.
Kırık tedavisinin komplikasyonları
Kırık tedavisinin komplikasyonları içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kaslarda basınç birikmesi kanın dokuya ulaşmasını engelleyebilir. Bu durumdan kalıcı kas ve sinir hasarına neden olabilmektedir. Bu komplikasyon akut kompartman sendromu olarak adlandırılmaktadır.
- Yanlış kaynama
- Kaynamama
- Kemik enfeksiyonu
- Kasların, sinirlerin, kan damarlarının ve tendonların kırık sebebiyle zarar görmesi
Kemik kırıklarının iyileşme süresi ne kadar?
Kırıkların iyileşmesinin ne kadar süreceği birkaç farklı faktöre bağlıdır.
- Kırığa sebep olan etmen
- Kırığın hangi kemikte oluştuğu
- Kırılmanın türü
- Uygulanan tedavi
- Yaşanılan diğer yaralanmalar
Kırığın onarımında sabitleme veya ameliyat ihtiyacına bağlı olarak birkaç hafta içinde tekrar hareket etmeye başlanılabilir. Daha ciddi kırıkların iyileşmesi için bir yıl veya daha uzun süre gerekmektedir.
Kırık çeşitleri
Birçok farklı kırık türü bulunmaktadır. Kırığın tipine teşhis etmek için bazı kriterler göz önüne alınmaktadır. Bu kriterler içerisinde şunlar bulunur.
- Kırılmanın şekli veya neye benzediği için kullanılan tıbbi terime desen adı verilir.
- Bazı kırıkların meydana gelme şeklinde göre sınıflandırılmasından dolayı sebep de bir kriter olmaktadır.
- Kırığın bulunduğu vücut bölgesi
Desen veya şekle göre değişen kırıklar
Bazı kırıklar şekillerine göre sınıflandırılmaktadır. Kopuş, gittiği yön ya da şekli sınıflandırmada önemlidir. Tek bir düz çizgi halindeki kırıklar şunları içermektedir.
- Eğik kırıklar
- Emine kırıklar
- Boyuna kırıklar
Kemiğin tek bir düz çizgide kırılmadığı modeller şunları içermektedir.
- Yeşil Çubuk kırıkları
- Parçalı kırıklar
- Segmantal kırıklar
- Spiral kırıklar
Sebebe göre teşhis edilen kırıklar
Bazı kırıklar kırılmaya neden olan etmene göre sınıflandırılmaktadır. Bu grupların içerisinde şunlar yer alır.
- Stres kırıkları
- Avülsiyon kırıkları
- Gömülü kırıklar
Lokasyona göre teşhis edilen kırıklar
Kırıklarından önemli bir kısmı vücudun meydana geldiği bölgeye özel bir nokta bu durumlarda yukarı sıralanan diğer türlerden biri olan lokasyon bazlı bir kırıkla karşılaşmak mümkün olmaktadır. İnsanların göğsünü kollarını ve üstünü etkileyen kırıklar şunları içermektedir.
- Kırık köprücük kemikleri
- Omuz kırıkları
- Üst kol kemiği kırıkları
- Dirsek kırıkları
- Kaburga kırıkları
- Yüz kırıkları
Elleri veya bilekleri etkileyebilecek kırıklar içerisinde şunlar yer alır.
- Barton`s kırıkları
- Colles kırıkları
- Smith`s kırıkları
- Skafoid kırıkları
- Metakarpal kırıkları
Alt vücut ve bacaklardaki kemiklere zarar veren kırıklar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Pelvik kırıkları
- Asetabuler kırıklar
- Kalça kırıkları
- Femur kırıkları
- Patella kırıkları
- Büyüme plakası kırıkları
- Tibia kırıkları
- Fibula kırıkları
Ayak veya ayak bileklerini etkileyen kırıkların kaynamama gibi komplikasyon görülme ihtimali son derece yüksektir ve bu kırıklar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kalkaneal stres kırıkları
- Beşinci metatars kırıkları
- Jones kırıkları
- Lisfranc kırıkları
- Talus kırıkları
- Trimslleolar kırıkları
- Pilon kırıkları
Kapalı kırık
Kapalı kırıklarda kemik cildi zorlamaz ve açık yaraya neden olmaz. Ancak kapalı kırıklarda da ciddi durumlar olabilir.
Açık kırık
Açık kırıklarda kemik cildi delip geçer. Açık kırıklara bazen bileşik kırıklarda denmektedir. Açık kırıkların iyileşmesi genellikle daha uzun sürer ve enfeksiyon ile diğer komplikasyon riskleri açısından daha tehlikelidir.
Yer değiştirmiş kırıklar
Yer değiştirmiş bir kırık kemiğin parçaları çok fazla hareket eder ve kırığın etrafında bir boşluk oluşur.
Yer değiştirmemiş kırklar
Yer değiştirmemiş kırıklardan parçalar hizadan çıkacak kadar uzağa hareket etmemiştir. Bu sebeple de ameliyat yerine sabitleme gibi yöntemler genellikle tercih edilir.
