Kuduz nedir?
RABV olarak adlandırılan kuduz virüsü ile enfekte olmuş bir hayvanın tükürüğü veya beyin sinir sistemi dokusuyla doğrudan temas yoluyla bulaşan bir hastalıktır. Ölümcül olan kuduz hastalığı önlenebilir. Kuduz bir hayvanın ısırması ya da tırmanması durumunda insanlara ve evcil hayvanlara bulaşabilir.
Kuduz virüsü genellikle enfekte bir hayvanın tükürüğü girmesi ile bulaşmaktadır. Genellikle hayvan ısırıkları sebebiyle bulaşan kuduz virüsü, sinirler boyunca çok yavaş bir şekilde merkezi sinir sistemine doğru hareket eder. Virüsün beyne ulaşmasıyla hasar nörolojik problemlere neden olur. Daha sonrasında kuduz komaya ve ölüme yol açar.
Kuduz virüsü Antarktika dışındaki tüm kıtalarda bulunmaktadır. Ancak sıklıkla Asya ve Afrika'nın kırsal kesimlerinde yaygın olarak görülür. Dünyanın birçok ülkesinde köpekler kuduz virüsü taşımaktadır. Çocukların kuduza yakalanma olasılığı yetişkinlere göre daha yüksek olmaktadır.
Kuduz evreleri
Kuduz zamanla enfeksiyon kapmış bir yaradan beyne doğru hareket eder. Çoğu insanın geçirdiği birkaç aşama bulunmaktadır. Bu aşamaları içerisinde şunlar yer alır.
Kuluçka dönemi
Kuduz virüsü sinir sistemine girmeden önce vücutta günler hatta haftalar boyunca kalabilir. Bu süre zarfında herhangi bir belirti görülmez. Kuluçka döneminin başında tedavi görülmesi halinde kuduza yakalanılmaz.
Prodromal aşama
Bu aşamada kuduz virüsünün sinir hücreleri aracılığı ile beyine ve omuriliğe doğru ilerleyerek sinir hasarına neden olduğu evredir. Prodromal aşama kuduz virüsünün sinir sistemine girmesi ile başlar. Bağışıklık sistemi savaşmaya çalıştığı için grip benzeri belirtilere neden olur. Sinir hasarı ısırılan yerde karıncalanma, ağrı ya da uyuşukluğa neden olabilmektedir. Kuduzun bu aşamaya ulaşması halinde etkili bir tedavisi bulunmamaktadır.
Akut nörolojik faz
Bu aşamada kuduz virüsü beyne ve omuriliğe zarar vermeye başlamaktadır. İnsanların yaklaşık üçte ikisini de saldırganlık, nöbet ve sayıklama gibi belirtilerin görüldüğü şiddetli kuduz hastalığı bu aşamada görülmektedir. Diğerlerinde ise felçli kuduz sebebi ile zayıflık ve felç vücudun ısırık bölgesinden diğer alanlarına doğru yayılmaya başlar. Kuduzun öfkeye neden olduğu durumlarda bu durum bir haftaya kadar devam edebilmektedir. Felçli kuduz vakalarında ise bu evre bir aya kadar devam eder.
Koma
Kuduz enfeksiyonun son aşamasında birçok hasta komaya girer. Kuduz sonunda ölüme yol açar.
Kuduz nedenleri
RABV virüsü insanlarda ve hayvanlarda kuduz hastalığına neden olmaktadır. Sinir sistemi aracılığıyla dolaşarak sinir sistemine hasara neden olan bu virüs beyne ulaşana kadar bağışıklık sisteminden saklanır. Burada beyin hasarına neden olarak ölüme neden olmaktadır.
Kuduz hastalığının tedavi edilememesinin nedeni ise beyine ulaştıktan sonra virüsün beyin- kan bariyeri tarafından korunmasıdır. Bu bariyerin herhangi bir ilaç ya da aşı ile aşılması mümkün değildir.
Kuduz belirtileri
Kuduz virüsünün vücuda girmesinden sonra genellikle birkaç hafta boyunca herhangi bir belirti görülmez. Kuduzun merkezi sinir sistemine ulaşması durumunda ise gribe benzer belirtiler görülmektedir. Son aşamada ise nörolojik belirtiler görülmeye başlanır.
Kuduz hastalığının prodromal belirtileri
Kuduz hastalığının merkezi sinir sisteminin ulaşması durumunda görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- İshal
- Ateş
- Mide bulantısı ve kusma
- Yorgunluk
- Kas ağrısı
- Boğaz ağrısı
- Öksürük
- Isırık yarasında yanma, kaşıntı, karıncalanma, ağrı veya uyuşma
Kuduzun akıt nörolojik belirtileri
Kuduzun nörolojik belirtileri öfkeli ve felçli olabilmektedir. Öfkeli kuduz belirtileri arasında sakin dönemler gelip gidebilir. Öfkeleri kuduz belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Ajitasyon ve saldırganlık
- Yüz felci
- Huzursuzluk
- Göz bebeği büyüklüklerinin farklı olması
- Nöbetler
- Aşırı tükürük salgılanması
- Halüsinasyon
- Hızlı nefes alıp verme
- Kas seğirmesi
- Kalp atışını hızlanması
- Ateş
- Hidrofobi
- Deliriyorum
- Aerofobi
Paralitik kuduzun neden olduğu belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Ateş
- Baş ağrısı
- Boyun tutulması
- Isırılan bölgeden başlayıp diğer vücut kısımlarına doğru ilerleyen zayıflık
- Karıncalanma
- Felç
- Koma
Kuduzun tanı kriterleri
Diğer birçok hastalığın aksine kuduz tanısının konulabilmesi için belirtilerin görülmeye başlamaması gerekmektedir. Vahşi bir hayvan ya da kuduz olma ihtimali bulunan bir evcil hayvan tarafından ısırılması ya da tırmalanması durumunda kişilerin hemen sağlık kuruluşlarına başvurmaları gerekmektedir.
Yara incelenerek kuduz tedavisi gerekip gerekmediğine dair çeşitli sorular hastalara yönetilmektedir. Ayrıca kuduz belirtileri açısından da teste tabi tutulmak mümkün olmaktadır. Kuduz olma ihtimalinin bulunması durumunda belirtiler açısından izlemek veya mümkünse test yapmak gerekecektir. Hayvanları test edilmesi için ötenazi yapılması gerekebilmektedir.
Kuduzun teşhis edilebilmesi için yapılabilecek testler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Tükürük testi
- Cilt biyopsisi
- Lomber ponksiyon
- Kan testleri
- MR
Kuduz tedavisi (aşısı)
Kuduz tedavisi için onaylanmış bir tedavi bulunmamaktadır. Bu sebeple kuduza maruz kalınması halinde mümkün olan en kısa süre içerisinde sağlık kuruluşuna başvurulması gerekmektedir. Yarının nazik ama iyi bir şekilde sabun ve suyla temizlendikten sonra virüsün kuduza neden olmasını önlemek için aşıların yaptırılması gerekmektedir.
Daha öncesinde hiç kuduz aşısı olmayan kişilere ise doğrudan yaraya uygulanan antikor tedavisi verilmektedir. Kuduz virüsüne maruz kalınmasından sonra maruziyet sonrası profilaksi prosedürü uygulanmaktadır. Bu prosedür sayesinde enfeksiyonun beyne ulaşması engellenir. Kudüs tedavisinde kullanılan 2 farklı ilaç bulunur ve bunlar genellikle birleştirilerek uygulanır.
- 14 gün boyunca uygulanacak 4 doz aşı hiç kuduz aşısı olmamış kişilere önerilmektedir. Daha öncesinde kuduz aşısı olmuş kişiler için ise iki doz aşı uygulaması yapılmaktadır. Aşı sayesinde vücuda kuduz virüsü beyne girmeden önce yok nasıl yok edileceği öğretilmektedir.
- İnsan kuduz immün globulini yaranın etrafına enjeksiyon yöntemi ile uygulanmaktadır. Bu enjeksiyon sayesinde virüs yaranın yakınlarında iken yok edilmektedir. Bu ilaç virüsün yok edilmesini sağlayan antikorlar içermektedir. Eğer maruz kalmadan önce aşı olunmuş ise bu ilacını kullanılmaması gerekir.
Kuduz aşısının yan etkileri
Kuduz aşısının hafif yan etkileri görülebilmektedir. Bu yan etkileri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Baş dönmesi
- Kas ağrısı
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Enjeksiyonun yapıldığı bölgede ağrı, kaşıntı ya da şişlik
Kuduz hangi hayvanlardan bulaşır?
Kuduz virüsü sıcakkanlı hayvanlar tarafından taşınmaktadır. Memeliler olarak da adlandırılan bu hayvanların tükürüklerinde toplanan virüs hayvan ısırığı yoluyla kolaylıkla bulaşabilir. Kuduz sıklıkla yarasalarda, rakunlarda, kokarcalarda ve tilkilerde bulunmaktadır. Ancak evcil köpek ve kediler de dahil olmak üzere diğer hayvanlarda enfekte edilebilir. Nadir olarak görülse de insanlardan bağışlanan organları aldıktan sonra da kuduzla vakası görülebilmektedir.
Kuduzun bulaş yolları nedir?
Kuduz hastalığı enfekte bir hayvanın tükürüğü ile bulaşmaktadır. Cilt kırıklarından bulaşabilecek küçük bir tükürük parçası dahi virüsün vücuda yayılmasına neden olabilir. Bu sebeple de kuduzun en yaygın görülen yayılma yolu hayvan ısırıkları olmaktadır.
Kuduzun çeşitleri
Kuduz temel olarak 2'ye ayrılmaktadır. Kuduz çeşitleri aşağıdaki gibi olmaktadır.
Felçli kuduz hastalığı
Felçli kuduz türünde virüsler felce ve komaya neden olmaktadır. Kuduzun bu formu insan vakalarının %20'sinde görülür ve genellikle yanlış teşhis edilir. Belirtiler ısırık veya çizik bölgesinde başlayan kas felcini içermektedir. Felçli kuduz olan kişiler yavaş yavaş komaya girer ve sonunda ölürler.
Öfkeli kuduz hastalığı
Öfkeli kuduz hiperaktiviteye ve halüsinasyonlara neden olmaktadır. Kuduz ile bütünleşmiş olan hidrofobi öfkeli kuduzda görülmektedir. Öfkeli kuduzun ölümle sonuçlanmasına neden olan etmen ise kalp solunum durmasıdır.
