Narkolepsi nedir?
Kronik hastalıklardan birisi olan narkolepsi halk arasında uyku hastalığı olarak da bilinmektedir. Sinir sistemi ile alakalı olan narkolepsi gündüzleri aşırı uyku hali ve ani uyku atakları ile karakterize bir hastalıktır. Bazı vakalarda fark edilmesi zor olan Narkolepsi genellikle günlük rutinin bir parçası olarak kabul edildiği için hastalar uykuyu seven kişi olarak tanımlanmaktadır. Ancak narkolepsinin günlük hayatı önemli ölçüde etkilemesinin yanı sıra ciddi kazalara neden olma riski taşımasından dolayı son derece önemli bir hastalıktır.
Narkolepsi nedenleri
Uyku bozuklukları arasında yer alan narkolepsi temel olarak ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan ilki narkolepsi tip 1 olarak adlandırılır ve temel sebebi tam olarak bilinmemektedir. Ancak narkolepsi tip 1’de uykunun düzenlenmesine yardımcı olan hipokretin adlı kimyasal salgısının üretiminde bozulmalar görülmüştür. Bu alanda yapılan çalışmalarda narkolepsi tip 1 hastalarının hipokretin üretiminde rol oynayan nöronlarında kayıplar görülmektedir. Narkolepsi tip 2 hastalığında ise bu kimyasal kaybı görülmez. Narkoz hepsinin tetiklenmesine neden olan faktörler içerisinde ise domuz gribi, stres, hormonal değişiklikler ve kalıtsal sorunlar yer almaktadır.
Narkolepsi belirtileri
Narkolepsi tanısının konulabilmesi için belirtilerin doğru bir şekilde anlamlandırılması son derece önemli olmaktadır. Çünkü hastalığın neden olduğu belirtiler gündüz görülebileceği gibi gece de görülebilmektedir. Narkolepsi belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır
Gündüz aşırı uyku eğilimi
EDS olarak da adlandırılan bu belirti de hastalar geceleri yeterince ve kaliteli bir şekilde uyumuş olsalar dahi gündüzleri kendilerine aşırı uyuşuk ve uykulu hissederler. EDS narkolepsinin en karakteristik belirtisi olarak kabul edilir ve bu sebeple de hemen hemen her hastadan bu belirti görülür. Gündüz aşırı uyku eğiliminin olması hastaların günlük rutinlerine konsantrasyon ve unutkanlık sorunlarının yaşamasına neden olabilir.
Bunun yanında gün içerisinde uyku atakları görülebilir. Uyku atakları ani bir şekilde ve uyarı olmadan ortaya çıkan ataklardır. Araba kullanırken ya da herhangi bir işle meşgulken ortaya çıkabilmesi sebebiyle son derece tehlikeli kabul edilmektedir. Narkolepsi sebebiyle ortaya çıkan uyku atakları birkaç dakikadan yarım saate kadar sürebilir. Uyku atağı sonrasında hastalar kendilerini enerjik ve zinde hissederler ancak bu durum kısa bir süre içerisinde geçer.
Katapleksi
Ani kas tonusu kaybı olan Katapleksi, kaslarda ani bir şekilde güçsüzlük görülmesine neden olan bir belirtidir. Genellikle yoğun duygularla tetiklenen Katapleksi atakların da kafa istemsizce yana düşebilir, diziler aniden bükülebilir ya da çene kasları gevşemeye bilir. Katapleksi atağı birkaç dakika kadar sürebilir. Her narkolepsi hastasında görülmeyen katapleksi ataklarının sıklıkları da hastalara göre farklılık göstermektedir.
Uyku felci
Uyku felci gerek uykuya dalarken gerek uykudan uyanırken yaşanabilen geçici konuşamama ve hareket edememe durumu olarak tanımlanmaktadır. REM uykusu esnasında gülen geçici felç halinin taklit edilmesi olarak da tanımlanabilir. Birkaç saniye ile birkaç dakika arasında sürebilen uyku felci geçiren herkeste narkolepsi hastalığı olduğunu söylemek doğru değildir. Hastalığın belirtilerinden bir tanesi olması sebebi ile tanının konabilmesi için mutlaka doktor muayenesi gerekmektedir.
REM uykusunda değişiklikler
Normal şartlarda REM uykusu, uykuya daldıktan en az bir saat sonra başlar ancak narkolepsi hastalarında REM uykusu çok daha kısa süre içerisinde başlamaktadır. Bunun yanında gün içerisindeki uykularında da REM uykusuna geçebilirler
Otomatik davranışlar
Hastaların özellikle uyku atakları sırasında gösterdiği belirtilerden birisidir. Hastalar yazı yazma, konuşma, araba kullanma ya da yemek yeme gibi davranışları uyku esnasında da sürdürebilmelerinden dolayı narkolepsi belirtilerinden biri olarak kabul edilir.
Halüsinasyonlar
Narkolepsi hastalarında görülen bir diğer belirti de hastaların uykuya dalarken ya da uyanırken ürkütücü ve son derece canlı halüsinasyonlar görmeleridir. Bu halüsinasyonlar sırasında insan ya da hayvanların görülebilmesi mümkünken, havada süzülme ya da dokunma hissi de hissedilebilir. Hastaların uykuya dalma sırasında halüsinasyon görmesine hipnogojik halüsinasyon adı verilmektedir. Uyanırken görülen her istasyonları ise hipnopompik halüsinasyon adı verilir.
Narkolepsi tanı yöntemleri
Narkolepsi tanısı ancak alanında uzman bir doktor aracıyla konulabilmektedir. bunun için doktorun hastanın tüm şikayetlerini dinleyip fiziki muayeneleri gerçekleştirmesi ve tıbbi öyküsünü bilmesi önemlidir. Daha sonrasında tanının kesinleşmesi için hastalara bazı analiz ve testler uygulanmaktadır bu testlerin içerisinde şunlar yer alır.
Uyku analizi
Uyku analizi için hastaların birkaç hafta boyunca uykularıyla ilgili kayıt tutmaları gerekmektedir. Bu süre içerisinde yaşanılan tüm belirtilerin titizlikle not alması doktorun daha doğru değerlendirme yapmasını sağlayacaktır.
Polisomnagrafi
PSG olarak da adlandırılan Polisomnagrafi uyku merkezinde gerçekleştirilen bir testtir. Bu testi hastalara gece boyunca çeşitli bantlar, elektrotlar kayıt cihazları ve sensörler bağlanır. Daha sonrasında hastalar tüm uyku süreleri boyunca yakından takip edilir. PSG testinde değerlendirenler arasında şunlar yer almaktadır
- EEG aracılığıyla hastaların beyin dalgaları izlenir
- Göz hareketleri izlenir
- Kandaki oksijen seviyesi takip edilir
- EMG aracılığı ile kas tonusu takip edilir
- Hastaların ağızlarından ve burunlarından geçen hava kayıtları tutulur
- EKG ile kalp atışı takip edilir
- Göğüs ve karın hareketleri izlenir
Epworth uykululuk ölçeği
Bu ölçek hastaların farklı aktiviteler sırasında uykuya dalma olasılıklarının değerlendirildiği bir ölçektir. Bu aktiviteler içerisinde konuşma, oturma, televizyon izleme ya da seyahat etme gibi aktiviteler yer almaktadır. Kısacası hastaların gün içerisinde gerçekleştirdikleri aktivitelerin sırasında hastaların uykuya dalma olasılıkları 1 ve 10 arasında hastalar tarafından puanlanmasıdır.
Çoklu uyku gecikme testi
MSLT olarak da adlandırılan bu test uyku merkezlerinde gerçekleştirilen bir diğer testler. Bu testi hastalar uyku merkezlerinde gün içerisinde birkaç kez uyuması istenmektedir. Bu sayede hastaların ne kadar hızlı bir şekilde uykuya daldıkları ölçülebilir. Eğer bir kişinin narkolepsi hastası ise bu test sırasında hızlı bir şekilde REM uykusuna geçtiği tespit edilir.
Hipokretin seviyelerinin ölçülmesi
Narkolepsi tip bir hastalarında hipokretin eksikliği görülmesinden dolayı bu kimyasalın ölçülmesi hastalığın tanı almasını kolaylaştırmaktadır. Testin yapılabilmesi için hastaların omur iliğinden beyin sıvısı alınmaktadır.
Narkolepsi tedavi yöntemleri
Narkolepsinin bilinen bir tedavisi bulunmamakla birlikte uygulanan tedavi yöntemleriyle hastaların hayat kalitelerinin artması ve belirtilerin kontrol altına alınması hedeflenmektedir. Bu sebeple de aşağıdaki yöntemler uygulanmaktadır.
- Öncelikle hastalara antidepresanlar ve çeşitli uyarıcı ilaçlar reçete edilmektedir.
- Hastaların psikolojik destek alması önerilir.
- Alkol sigara ve kafeinden uzak durmaları uykularını düzenlemeleri açısından yardımcı olacaktır.
- Düzenli uyku rutininin oluşturulması
- Düzenli egzersiz yapılması
- Gündüz uykularının planlanması
- Dengeli ve düzenli bir şekilde beslenmek
Narkolepsi hastalarının yaşamı
Narkolepsi hastalığı hastaların günlük hayatta felç edebilecek kadar ileri boyutlara ulaşabilmektedir. Çünkü hastalar gün içerisinde kendilerini sürekli olarak yorgun ve bitkin hissederler. Bunun yanında geçirilen uyku atakları hastaların otomatik davranışta bulunmalarını ve yaptıklarını hatırlamalarını neden olmaktadır.
Narkolepsi hastalarında görülen halüsinasyonlar da hastaların hayatlarını olumsuz şekilde etkilemektedir. Bu halüsinasyonların son derece gerçekçi olmasından dolayı hastalar gerçeği ve hayali ayırt edemezler.
Narkolepsi hastalarının bu belirtilerin etkilerinin azaltılması için yaşam tarzı değişikliklerine gitmeleri önerilmektedir. Bu yaşam tarzı değişiklikleri içerisinde en önemli adım uyku programına bağlı kalmaktır. Hastaların her gün aynı saatte uyuması ve uyanması öncelikli olarak uyulması gereken noktadır. Bunun yanında gün içerisinde düzenli aralıklarla ve stratejik zamanlarda 20 dakikalık gündüz uykularının planlanması hastaların enerjilerini geri toplamalarına yardım etmektedir. Bu planlanmış gündüz uykularından sonra hastalar 1 ila 3 saat boyunca kendilerini daha dinç hissederler. Bazı hastalardan gündüz uykularını süresi daha uzun olabilmektedir.
Hastaların alkol ve sigaradan uzak durmaları da son derece önemlidir. Özellikle gece içilen sigara belirtilerin daha da ağırlaşmasına neden olmaktadır.
Hastaların günlük yaşamlarını eklemeleri gereken bir diğer alışkanlık ise egzersiz olmaktadır. Özellikle uyku saatinden 4- 5 saat önce hafif ve bir şekilde yapılan egzersiz hastaların gece boyunca daha rahat uyumalarına yardımcı olacaktır.
Bunların yanında hastaların günlük sorumluluklarının da hastalığa uygun bir şekilde düzenlenebilmesi için hastaların öğretmenlerine ya da işverenlerine bilgi verilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması son derece önemlidir.
Narkolepsi ile oluşabilecek komplikasyonlar nelerdir?
Narkolepsi hastalarının uyku düzenlerindeki bozukluk ve ani uyku nöbetleri sebebiyle kaza yapma, düşme ve vücudun çeşitli bölgelerinde travma görülme ihtimali artmaktadır. Bunun yanında narkolepsi hastalarında çeşitli psikolojik sıkıntılar ve obezitede görülebilmektedir.
Narkolepsi tipleri
Narkolepsi kendi içerisinde 2 alt türe ayrılmaktadır. Narkolepsinin çeşitlenmesinin nedeni ise hastalarda görülen belirtilerin farklılık göstermesidir.
Tip 1 narkolepsi
Narkolepsi tip 1hastalarından katapleksi görülmesi mümkün olmakla birlikte hipokretin üretimi de gerçekleşmemektedir.
Tip 2 narkolepsi
Tip 2 narkolepsi hastalarında ise katapleksi görünmez. Bunun yanında hipokretin seviyeleri normaldir.
Narkolepsi ve normal uykunun farkları
Narkolepsi hastalarında hastalar uyuyor gibi görünseler dahi beyin dalgaları uyanık olduğu dönemlerdeki gibi devam eder. Beyin uyanık olduğu için vücut da uyanık kalır. Bu sebeple de hastaların uyudukları dönemde gerçek bir uyku gerçekleşmez ve dinlenemez. Diğer bir yandan hastaların uyanık gibi göründüğü zamanlarda beyin dalgaları uyku haline geçer ve vücut da bu uyku haline uyum gösterir. Diğer bir deyişle narkolepsi hastalarında görüntünün tam tersi fizyolojik bir süreç işler.
Narkolepsi ile normal uyku arasındaki bir diğer fark ise REM uykusu olmaktadır. Normal uykuda REM uyuduktan en az bir saat sonra görülür. Ancak narkolepsi hastalarının uykuya dalmalarından hemen sonra REM dönemi başlar.
