Parapleji (omurilik felci) nedir?
Bacakların etkilenmesine neden olan spesifik bir felç şeklidir. Bu durumun ortaya çıkmasına neden olan ise sinir sisteminde oluşan bir sorundur. Bu sorunun nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak bazı vücut sistemleri veya süreçleri üzerinde farklı etkileri olmaktadır. Bir belirtidir ancak kendi başına spesifik bir durum olduğu nadir durumlarda bulunmaktadır.
Kalıtsal spastik parapleji nedir?
Kalıtsal spastik parapleji HSP olarak da adlandırılmaktadır. İlerleyici spastik ve zayıflık ile ortaya çıkan 80'den fazla farklı genetik durumdan oluşan bir grubu ifade eder. HSP'nin pek çok türü nadir görülen hastalıklar içerisinde yer almaktadır. HSP'nin farklı genetik tipleri arasında bacak zayıflığının ciddiyeti derecesi ve diğer nörolojik semptomların ortaya çıkışı açısından önemli farklılıklar olabilir. Aynı türdeki HSP'ye sahip bireyler arasında dahil semptomların doğası ve ciddiyette açısından farklılıklar görülebilmektedir.
Parapleji (omurilik felci) türleri
Omurilik felci yaralanma türü ve kas durumuna bağlı olarak iki ana başlığa ayrılmaktadır. Bir yaralanma türleri içerisinde tam yaralanma ve eksik yaralanma yer alırken kasların durumu ise sarkık parapleji ve spastik parapleji olmak üzere kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır.
Tam yaralanma
Bu terim his ve hareket etme yeteneği de dahil olmak üzere toplam fonksiyon kaybı anlamına gelmektedir. Bunun yanında mesane ve bağırsak kontrolünün sağlanabilmesi için omurilik yoluyla iletilen sinyaller de kesildiği için otomatik işlevler de kontrol edilemezler.
Eksik yaralanma
Fonksiyon kaybı anlamına gelen eksik yaralanma da vücut kısımları hala hissedilebilir ve hareket ettirilebilir haldedir. Ancak genellikle yaralanma öncesindeki kadar güçlü olmazlar.
Sarkık parapleji
Bu kasların hiç çalışmadığı veya gevşek kaldığı anlamına gelmektedir.
Spastik parapleji
Spastik parapleji de kaslar kendi kendine çalışmayan ve kontrolsüz bir şekilde kasılmanın görüldüğü tür olmaktadır.
Parapleji (omurilik felci) tanı kriterleri
Parapleji tanısında hasarın boyutunu anlaşılabilmesi için manyetik rezonans veya bilgisayarlı tomografi taramaları gibi görüntüleme sistemlerinden yardım alınmaktadır. Bunun yanında sinir fonksiyonlarının değerlendirilmesi için nörolojik testlerde dahil olmak üzere kapsamlı bir tıbbi muayene gerçekleştirilmektedir.
Parapleji (omurilik felci) belirtileri
Omurilik felcinde görülen belirtiler sorunun görüldüğü bölgeye bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Paraplejinin etkileri genel olarak aşağıdaki gibi görünür.
T1 ve T6 omurga sinirleri arasındaki yaralanma
Bu bölgedeki yaralanma tam paraplejiye neden olmaktadır. Kalça ve bacaklar felçlidir ve karın kasları da herhangi bir his bulunmaz. Bu aynı zamanda mesane ve bağırsak kontrolünün kaybedilmesine neden olmaktadır. Bu seviyedeki yaralanmalarda öksürme ve derin nefes alma sorunları da görülmektedir.
T7 ve T12 omurga sinirleri arasındaki yaralanma
Bu yaralanma türü de tam paraplejiye neden olmaktadır. Ancak bu yaralanmada göğüs kasları etkilenmediği için öksürme ve derin nefes almada herhangi bir problem yaşanmaz.
L1 ile L2 omurga sinirleri arasındaki yaralanma
Bu bölgedeki yaralanmalar da tam paraplejiye neden olup göğüs ve karın kaslarını etkilemese de hastaların hala hareket edebilmeleri için tekerlekli sandalyeye ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu hastalarda bağırsak ve mesane kontrolü bulunmayabilir.
L3 ile S5 omurga sinirleri arasındaki yaralanma
Tam olmayan parapleji omurganın aşağısında bir yaralanma meydana geldikçe daha yaygın hale gelmektedir. Bu seviyede genellikle yürüteçle yürümeyebilir. Bu seviyedeki yaralanmalarda da bağırsak hareketleri ve mesane fonksiyonu etkilenebilmektedir.
Parapleji (omurilik felci) nedenleri
Omurilik felcinin görülmesindeki en yaygın neden omurilik yaralanmalarıdır. Bu yaralanmalar birçok farklı şekilde gerçekleşebilmektedir. En yaygın görülen nedenleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Trafik kazaları
- Özellikle ateşli silah veya bıçak yaralanmalarından kaynaklanan penetran yaralanmalar
- Kemik yoğunluğuna bağlı rahatsızlıkları olan yetişkinlerin düşmesi
Omurilik felcinin görülen diğer yaygın nedenleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Omurgada görülen kanserler ve tümörler
- Omurilikteki kistler veya sıvı dolu boşluklar
- Omuriliğe saldıran veya baskı yapan enfeksiyonlar
- Tıkanmış bir kan damarı veya damarın yırtılması sebebiyle kan akışının olmaması
- Diyabete bağlı sinir hasarı
- Doğumdan gelen omurilik yapısı problemleri
- Doğum sırasında ya da çok erken çocukluk döneminde meydana gelen beyin felci gibi durumlara neden olan yaralanmalar
- Otoimmün veya inflamatuar durumlar
- Kalıtsal spastik parapleji gibi genetik durumlar
Parapleji (omurilik felci) tedavi yöntemleri
Parapleji omurilik ya da sinir sistemini etkileyen durumların bir belirtisi olmaktadır. Bu sebeple de acil tıbbi durumlar içerisinde yer alır. Tedavisinde paraplejiye neden olan sorunun ortadan kaldırılması hedeflenmektedir.
Parapleji (omurilik felci) fizik tedavi
Omurilik felci olan kişilere uygulanan fizik tedavinin temel amacı; omuriliğin sinir yollarının yeniden düzenlenerek ve güçlendirerek uyum sağlamayı öğretmesidir. Birçok farklı egzersiz türü olmakla birlikte en sık kullanılanlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Hareket aralığı egzersizleri
Pasif hareket açıklığı egzersizleri eklem sertliğini önlemeye, dolaşımı teşvik etmeye ve omuriliği uyarmaya yardımcı olmaktadır. Egzersizlere pasif adının verilmesinin felçli uzuvların başka birisinin hareket ettirmesidir.
Kas gücü egzersizleri
Omurilik felci sıklıkla kullanım eksikliği sebebiyle kasların zayıflamasına sebep olur. Güçlendirme egzersizleri bu kas kütlesinin bir kısmının geri kazanılmasına ve korunmasına yardımcı olabilmektedir. Kas güçlendirme egzersizleri özellikle paraplejiye bağlı komplikasyonların önlenmesine yardımcı olmak açısından önemlidir.
Esneme
Omurilik felci olan bireyler genellikle kas spastisitesi yaşarlar. Spastisiti de beyin ile kaslar arasındaki sinyallerin bozulmasından kaynaklanan istemsiz kas kasılmalarıdır. Fizyoterapist de spasitenin neden olduğu ağrının azaltılmasına yardımcı olmak için gelme egzersizleri kullanmaktadır. Ek olarak esneme hareketleri yaralanmaların önlenmesine ve hareket aralığının iyileştirilmesine de yardımcı olmaktadır.
Yürüyüş eğitimi
Yürüyüş eğitimi omurilik felci olan bireylerin yürümeyi yeniden öğrenmelerine yardımcı olmaktadır. Tipik olarak paralel çubuklar, yürüteçler ve ağırlık taşıyan ekipmanlar gibi destekleyici cihazların yardımını içermektedir. Fizyoterapistler bacaklardaki koordinasyonu ve gücü geliştirmeye odaklanarak aynı zamanda denge ve stabiliteyi geliştirmek için merkezi bölge hedeflenmektedir.
Dik hareket sırasında güvenliğe de özel olarak dikkat gösterilmektedir. Bazı kişiler yürüme eğitimi sırasında dengeyi korumak için emniyet kemeri yardımına ihtiyaç duyarlar. Sonuç olarak yürüyüş eğitimi bacakların güçlendirilmesine yardımcı olarak yavaş yavaş kalçaların bizlerin ve ayak bileklerin daha fazla ağırlık taşıyabilmesine yardımcı olmaktadır.
Parapleji (omurilik felci) ameliyat
Omurilik felcinin oluşması durumunda herhangi bir tedavi ameliyat prosedürü uygulanmamakla birlikte onları omuriliğin çeşitli nedenler ile yaralanmasını tedavi edilmesi için farklı ameliyat teknikleri uygulanmaktadır. Bu ameliyatlar yaralanmanın şiddetine, bulunduğu bölgeye ve hastanın diğer özelliklerine bağlı olarak farklı şekillerde uygulanmaktadır.
Ancak bu ameliyatların temel hedefi omurilik felcini tedavi etmek değil omurilikteki yaralanmalar sebebiyle omurilik felcinin önlenmesine yardımcı olmaktır. Bu sebeple de omurilik felci olan hastalara uygulanabilen herhangi bir ameliyat yöntemi bulunmamaktadır.
Parapleji (omurilik felci)' nin iyileşme süreci
Omurilik felcinin yaralanmalar sebebiyle görülmesi halinde iyileşme uzun bir süreç alabilmektedir. Yaralanma bölgesine daha fazla zarar vermemek için kontrollü bir tedavinin uygulanması zorunlu olmaktadır. Sorun olan bölgedeki ödem azaltıldıktan ve doku iyileşmesi başladıktan sonra genellikle ilk 6 ay içerisinde hastalarda hızlı bir iyileşme görülmektedir. Bakımlarını diyet ve egzersizle desteklemeleri iyileşme sürecinin hızlanması açısından son derece önemlidir.
Omurilik felci olan bazı kişilerin eski hayatlarına tamamen dönebilmeleri her zaman mümkün olmamaktadır. Vakaların önemli bir kısmında uygulanan fizik tedavi ve diğer tedavi yöntemlerine rağmen tüm işlevlerin kazanılmaması mümkün olmaktadır. Bunun yanında omurilik felcinden yıllar sonra dahi hastalarda iyileşme görülebilmektedir.
