Sıtma

Sıtma Nedir?

Parazit sebebi ile görülen hastalıklardan birisi olan sıtma, sivrisinek ısırığı yolu ile yayılmaktadır. İnsanların sivrisinek tarafından ısırılması halinde parazitler dolaşım sistemine girmektedir. Sıtmanın tedavi edilmemesi halinde beyin hasarı, solunum güçlüğü, organ yetmezliği ve ölüm gibi ciddi komplikasyonlara neden olmaktadır.

Sıtma Neden Olur?

Sivrisinekler sıtma olan bir kişiyi ısırdıklarında enfekte olmaktadır. Daha sonrasında enfekte olan sivrisinekler başkasını ısırdığında hastalık yayılır. İnsanların hastalanmasına neden olan beş farklı sıtma paraziti bulunmaktadır. 

Nadir olarak görülmekle birlikte hamile kişilerin sıtmaya yakalanması halinde bebeklerine de geçirme ihtimali bulunmaktadır. Bunun yanında teorik olarak kan ve organ nakillerinde de sıtma bulaşabilmektedir. 

Sıtma Belirtileri

Sıtmanın belirtileri içeresinde şunlar yer almaktadır.

• Öksürük
• Ateş
• Hızlı nefes alıp verme
• Titreme
• Kas ağrısı
• Genel olarak hasta hissetme
• Eklem ağrısı
• Baş ağrısı
• Karın ağrısı
• Mide bulantısı
• Kusma

Sıtma olan bazı kişilerde ataklar görülmektedir. Bu ataklar üşüme ve titreme ile başlar. Daha sonrasında ateş yükselir. Hastaların terlemesinin ardından normal sıcaklığa dönülür.

Sıtma sebebi ile görülen belirtiler genellikle sivrisinek tarafından ısırıldıktan birkaç hafta sonra başlamaktadır. Ancak bazı sıtma parazit türü bir yıla kadar vücutta uykuda kalabilir. 

Sıtmanın Tanı Kriterleri

Sıtmanın teşhis edilebilmesi için öncelikle hastada görülen belirtilerin ve son seyahat edilen yerleri sorgulanması gerekmektedir. Daha sonrasında kanda sıtma hastalığına neden olabilecek parazitlerin araştırılması için kan testinin uygulanması gerekmektedir.

Bazı kan testlerinin sonuçları hemen alınabilirken, bazı kan testlerinin sonuçları ise 15 gün sonra alınabilmektedir. Yapılan kan testleri ile aşağıdakiler anlaşılmaktadır.

• Sıtma olduğunu doğrulamak için kanda parazitin bulunması
• Parazitin türü
• Enfeksiyonun belirli ilaçlara dirençli bir parazitten kaynaklanıp kaynaklanmadığı
• Hastalığın herhangi bir ciddi komplikasyona neden olup olmadığı

Bunun yanında tedavinin planlanabilmesi için aşağıdaki testler de uygulanabilir.

• İlaç direnci testi
• Moleküler test
• Kan smear testi
• Antikor testi

Sıtmanın Tedavi Kriterleri

Sıtmaya neden olan parazitin vücuttan atılması için reçeteli ilaçlarla tedavi edilmektedir. İlaç türleri ve tedavinin uzunluğu aşağıdakilere bağlı olarak değişmektedir.

• Hangi tür parazitin bulunduğu
• Belirtilerin şiddeti
• Yaş
• Hamilelik durumu

İlaçlar

Sıtmayı tedavi için genellikle aşağıdaki ilaçlar kullanılmaktadır.

• Klorokin fosfat sıtma tedavisinde öncelikli olarak kullanılabilecek ilaçlardan birisi olmaktadır. Ancak dünyanın birçok yerinde görülen sıtmaya neden olan parazitler klorokine dirençli olduğu için artık etkili bir tedavi değildir.
• Artemisinin bazlı kombinasyon terapisinde, sıtma parazitine karşı farklı şekillerde çalışan iki veya daha fazla ilaç kombinasyonu kullanılmaktadır. Bu genellikle klorokine dirençli sıtma için tercih edilen tedavidir. 

Sıtma tedavisinde kullanılan diğer ilaç gruplarının içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Atovaquon proguanil
• Kinin sülfat ile doksisiklin
• Primakin fosfat

Sıtma tedavisi sebebi ile kullanılan ilaçların yan etkileri içerisinde şunlar görülmektedir.

• Mide bulantısı ve kusma gibi sindirim sistemi sorunları
• Baş ağrısı
• Güneş ışığına hassasiyetin artması
• Uykusuzluk
• Rahatsızlık edici rüyalar
• Psikolojik bozukluklar
• Görme sorunları
• Kulak çınlaması
• Nöbetler
• Anemi

Sıtmaya Evde Neler Yapılabilir?

Sıtma belirtilerinin görülmesi halinde öncelikli olarak doktora başvurulması ve tıbbi yardımın alınması gerekmektedir. Sıtma tedavisinin desteklenmesi için hastaların evde uygulayabileceği yöntemler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Sıvı kaybının önlenmesi için bol su ve meyve suyu gibi sıvıların alınması gerekir.
• Zencefil çayı mide bulantısı ve kusmanın önlenmesine yardımcı olacaktır.
• Dinlenilmelidir.
• Adaçayı antibikrobiyal ve iltihap önleyici özelliklere sahip olduğu için tüketilmesi önerilmektedir.
• Ateşin düşürülmesi için reçete edilen ateş dürücü ilaçlar kullanılmalıdır.
• Papatya çayının ateş düşürücü ve yatıştırıcı özelliklerinin bulunmasından dolayı tüketilmesi önerilebilir. 
• Ağrıların yönetilmesi için ağrı kesiciler kullanılabilir.

Sıtmanın Bulaş Yolları

Sıtma bir sivrisineğin enfekte bir kişiyi ısırmasından sonra sağlıklı bir kişiyi ısırması ile yayılmaktadır. Sıtma parazitleri sağlıklı kişinin kan dolaşımına girerek karaciğere oluşur. Kuluçka dönemlerini karaciğerde tamamlayıp olgunlaştıktan sonra ise kırmızı kan hücrelerine tutunarak yeniden kan dolaşımına dönerler.

Sıtma hastalığının bulaşmasına neden olabilecek diğer yollar ise şunlardır.

• Uyuşturucu kullanımında kullanılan enjektörlerin birden fazla kişi tarafından kullanılması
• Sıtma hastası olan birinden kan naklinin yapılması
• Anneden doğmamış çocuğa aktarılması

Sıtma Risk Faktörleri

Sıtmaya yaralanmanın en büyük risk faktörü, hastalığın yaygın olarak görüldüğü bölgelerde yaşamak ya fa bu bölgelere seyahat etmektir. Bu bölgelere tropikal ve subtropikal bölgeler de dahil olmaktadır. sıtma açısından yüksek riskli olan bölgeler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Sahra altı Afrika
• Güney ve Güneydoğu Asya
• Pasifik Adaları
• Orta Amerika
• Güney Amerika’nın kuzeyi

Coğrafik bölgelerde risk derecesi yerel yönetimlerin sıtma üzerindeki kontrollerine, mevsimsel değişikliklere ve sivrisineklerin ıslahına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 

Ciddi hastalık riski yüksek olan gruplar içeresinde ise şunlar yer almaktadır.

• Hamile kadınlar
• Fetüs
• Bebekler
• Küçük çocuklar
• Yaşlı yetişkinler
• Sıtma olmayan bölgelerden tatil için yüksek riskli bölgelere gidenler

Sıtmanın yaygın olarak görüldüğü birçok bölgede önleyici tedbirlere, tıbbi bakıma ve bilgiye erişimin yetersiz olması durumun kötüleşmesine neden olmaktadır. Sıtmanın yaygın olarak görüldüğü bölgelerde yaşayan kişiler hastalığa karşı kısmi bağışıklık kazanabilir. Bu sebeple de belirtilerin şiddeti daha az olabilir.

Sıtma Komplikasyonları

Özellikle Afrika’da yaygın olarak görülen türü olan plasmodium türünden kaynaklanması halinde ölümcül olabilmektedir. Hastalık kaynaklı ölümlerin yaklaşık olarak %94’ü Afrika’da görülmektedir. Genellikle 5 yaşın altındaki çocukları etkilemektedir. 

Sıtmanın ölüme neden olmasının nedenleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

Beyin Sıtması

Parazit içeren kan hücrelerinin kan beyin bariyerini aşıp beyne ulaşması halinde beyin sıtması meydana gelmektedir. Bu durumun yaşanması halinde hastalarda beyin hasarı görülebilir. Bunun yanında görülebilecek durumlar içerisinde nöbet ve koma da yer almaktadır. 

Nefes Alma Sorunları

Akciğerde sıvı birikmesi nefes almayı zorlaştırmaktadır.

Organ Yetmezliği

Sıtma böbreklere ve karaciğere zarar verebilir ve dalağın yırtılmasına neden olabilir. Bu durumlar yaşamı tehdit edici sağlık sorunlardır.

Anemi

Sıtma kırmızı kan hücresi sayısının düşmesine ve dokulara yeterince oksijen gitmemesine neden olmaktadır.

Düşük Kan Şekeri

Şiddetli sıtma hastalarında kullanılan kinin, kan şekerinin ciddi ölçüde düşmesine neden olmaktadır.

Sıtma Nasıl Önlenir?

Sıtmanın bulaşmasın önlenmesi için sivrisinek ısırıkları dan korunmak gereklidir. Bunun için sıtmanın yaygın görüldüğü bölgelerde yaşanması ya da bu bölgelere seyahat edilmesi halinde aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. 

• Pantolon ve uzun kollu üstler giyerek cildin tamamının örtülmesi
• Cilde uygulanan böcek kovucularının kullanılması
• Parmetrin içeren sinek kovucular kıyafetlere uygulanmak için güvenlidir,
• Uyurken cibinlik kullanmak
• Sıtmanın yaygın olarak görüldüğü bölgelere seyahat etmeden önce koruyucu ilaç kullanımının doktor ile görüşülmesi gerekir