Tifo nedir?
Salmonella Typhi bakterisinin ince bağırsakları enfekte etmesi ile oluşan tifo ateşi, aynı zamanda enterik ateş olarak da adlandırılmaktadır. Genellikle tifo ile birlikte paratifo ateşinden de bahsedilir. Paratifo ateşi yine aynı bakteri ailesinde yer alan Salmonella Paratyphi’nin neden olduğu ancak belirtilerin daha hafif seyrettiği bir enfeksiyondur. Ancak her iki bakteri de gıda zehirlenmelerine neden olan Salmonella bakterilerinden farklı olmaktadır.
Tifo nedenleri
Salmonella enterica serotype typhi adı verilen bir bakteri türü sebebi ile oluşan tifo genellikle salgınlara neden olmaktadır. İnsanlardan insanlara ve yüzeylerden insanlara bulaşabilmektedir.
Her yıl dünya çapındaki milyonlarca insanı etkileyen tifo hastalığı sıklıkla Afrika ve Güney Asya’da görülmektedir. Bu bölgelere seyahat eden kişiler ise hastalığın dünyaya yayılmasına neden olmaktadır.
Tifo hastalığının görülme riskini arttıran faktörler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Tifo hastalığının görüldüğü bölgeleri ziyaret etmek ya da bu bölgelerde çalışmak
- Salmonella enterica serotipi tifo bakterileri ile ilgilenen klinik mikrobiyolog olarak çalışmak
- Tifo hastası olan ya da zamanında tifo hastalığı geçirmiş kişiler ile yakın temasta bulunmak
Tifo belirtileri
Tifo ateşi ismini uzun süren ateşten almaktadır. Tedavi edilmemesi halinde tifo hastalığı yüksek ateş ile birlikte kısa süre içerisinde kötüleşmektedir. Tifonun neden olduğu belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Bulaşın gerçekleşmesinin ardından hastalarda 1- 3 hafta herhangi bir belirti görülmeyebilir. Belirtiler yavaş bir şekilde ortaya çıkma eğiliminde olmaktadır. Erken belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Sabahları düşük başlayan ancak gün içerisinde yükselen ateş
- Titreme
- Baş ağrısı
- Zayıflık
- Yorgunluk
- Kas ağrısı
- Karın ağrısı
- İshal veya kabızlık
- Döküntü
Bunların yanında hastalarda öksürük, iştah kaybı ve terleme de görülebilmektedir. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde bakteri bağırsaklarda çeşitli sorunlara neden olmaktadır. Bu dönemde hastalarda görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Karın ağrısı
- Midenin aşırı şekilde şişmesi
- Bağırsak bakterilerinin vücuda yayılmasından dolayı sepsis
Hastalığın ciddi olduğu durumlar ise görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.,
- Kafa karışıklığı
- Çevrelerine dikkat edememeleri
- Çevrelerine tepki vermemeleri
Bu belirtiler aynı zamanda hastaların hayatlarının tehlikede olduğu belirtilerdir. Bazı hastalarda ise ateşin düşmesinden sonraki birkaç hafta içerisinde yeniden ortaya çıkabilmektedir.
Tifonun bulaş yolları
Tifo genellikle Salmonella typhi ile kontamine olan yiyecek ve su yolu ile ile bulaşmaktadır. Bunun yanında tifo hastası olan kişilerin ellerini yıkamadan yiyeceklere veya içeceklere dokunması da hastalığın bulaşmasına neden olmaktadır.
Tifo ateşinin en sık görülen bulaş yollarından birisi de dışkı ile kontamine olmuş suyun içilmesi, yiyeceklerin tüketilmesi veya suyun temizlik için kullanılması olmaktadır.
Hasta olan kişilerin tuvaleti kullanmalarının ardından ellerini yıkamaması bakterilerin yüzeylere yayılmasına neden olmaktadır. Daha sonrasında yüzeylerden sağlıklı insanlara bulaşabilmektedir.
Tifo tanı kriterleri
Tifo tanısı konulmadan önce belirtiler ve seyahat geçmişi ile ilgili bilgilerin alınması gerekir. Tifodan şüphelenilmesi durumunda ise çeşitli vücut sıvısı ya da dokulardan alınan örneklere kültür testi uygulanması ile konulmaktadır. Testte kan, dışkı, idrar ve kemik iliği kullanılmaktadır. Alınan örnekler bakterilerin hızlı bir şekilde çoğalabileceği ortama yerleştirilir.
Daha sonrasında büyüme mikroskop altında takip edilir. Kültür testi tifo ateşinde en sık kullanılan test türüdür. Ancak tanının doğrulanması için farklı testler de uygulanabilmektedir. Uygulanan bu testlerden ilki tifo bakterisine karşı antikorların tespit edildiği testtir. Diğer test ise kandaki tifo DNA’sının kontrol edilmesi için yapılmaktadır.
Tifo tedavi yöntemleri
Tifo ateşinin tek etkili tedavisi antibiyotik tedavisi olmaktadır. Reçete edilen antibiyotik bakterinin nereden alındığına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Çünkü bakterinin geldiği kaynak türü antibiyotiklere verilen tepkide değişikliğe neden olmaktadır. Tifo tedavisinde reçete edilen antibiyotik çeşitleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Florokinolonlar
Siprofloksasin de dahil olmak üzere bu antibiyotik grubu tedavide ilk tercih olmaktadır. Bakterilerin kendilerini kopyalaması engelleyen bu ilaç grubuna dayanıklı bakteriler de bulunmaktadır. Bu bakterilere antibiyotiğe dirençli adı verilmektedir.
Sefalosporinler
Bu antibiyotik grubu ise bakterilerin hücre duvarı oluşturmasını engellemektedir. Antibiyotik direnci olan kişilere kullanılan ilaç grubudur.
Makrolidler
Bakterilerin protein üretmesini engelleyen bu ilaç grubu, hastada antibiyotik direncinin bulunması durumunda azitromisin adı verilen türü ile reçete edilmektedir.
Karbapenemler
Bakterilerin hücre duvarını oluşturmasını engelleyen bu ilaç grubu sefalosporinlerden farklı bir aşamaya odaklanmaktadır. Bu antibiyotik grubu diğer tedavilere yanıt vermeyen ve ciddi vakalarda kullanılmaktadır.
Tifo aşısı
Tifoya karşı geliştirilmiş iki tür aşı bulunmaktadır. Ancak her iki aşının da etkinliğini devam ettirebilmesi için ek dozların uygulanması gerekmektedir. Bu aşılar tifoya yakalanma riskini tamamen ortadan kaldırmaz. Ancak riskin ciddi oranda düşmesini sağlar. Her ne kadar test edilmemiş olsalar da paratifo ateşine karşı da bir miktar koruma sağlamaktadır.
Oral aşı
Oral tifo aşıları gün aşırı alınan 4 adet haptır.
Enjekte edilebilen aşılar
Tifoya karşı uygulanan enjekte edilebilen aşılar tek doz olarak uygulanmaktadır. Tifonun sık görüldüğü bölgelere seyahat etmeden en az 2 hafta önce uygulanması gerekmektedir. Aşı 2 yaşın altındaki çocuklar için uygun olmamaktadır. Korunmanın devam etmesi için ise aşı dozlarının her 2 yılda bir tazelenmesi gerekmektedir.
Tifonun neden olduğu hastalıklar
Tifo ateşinin neden olduğu komplikasyonlar genellikle bağırsaklardaki kanama ve hasarı içermektedir. Hem ince bağırsağın hem de kalın bağırsağın duvarındaki hücrelerin ölmesine neden olmasından dolayı bağırsak içeriğinin karın içi boşluğuna sızması söz konusu olmaktadır. Bu durum da şiddetli mide ağrısı ve kusmanın yanı sıra sepsise neden olur.
Tifo hastalığının neden olabileceği diğer hastalıklar içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Miyokardit adı verilen kalp kası iltihabı
- Akciğer iltihaplanması
- Endokardit
- Pankreatit
- Mikotik anevrizma
- Böbrek veya mesane iltihabı
- Deliryum
- Halüsinasyonlar
- Paranoid psikoz
- Beyin ve omuriliği çevreleyen zarların ve sıvının enfeksiyonu
Tifodan korunma yolları
Tifodan korunmak için öncelikle aşıdan yararlanılması gerekmektedir. Ancak aşının tam koruma sağlamaması sebebi ile aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Ellerin yıkanması
- Arıtılmamış su kullanmaktan kaçınılması gerekir.
- Çiğ sebze ve meyve tüketilmemelidir.
- Sıcak yiyeceklerin tercih edilmesi gerekir.
Tifo ateşinin başkalarına bulaşmasını önlemek için ise şu noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Antibiyotiklerin düzenli kullanılması
- Ellerin sık sık yıkanması
- Yiyeceklerin ellenmemesi
