Atelektazi nedir?
Bir akciğerin veya akciğerde bulunan loblardan birinin çökmesi durumuna atelektazi adı verilmektedir. Akciğerde yer alan ve alveol adı verilen küçük hava keselerinin hava kaybetmesi sebebiyle meydana gelmektedir.
Özellikle ameliyat sonrasında sık görülen solunum komplikasyonları içerisinde yer alan atelektazi; kistik fibrozis, göğüs yaralanmaları, akciğer tümörleri, solunum zayıflığı ve akciğerde sıvı birikimi gibi solunum problemlerinin de olası bir komplikasyonu olarak görülmektedir. Bunların yanında yabancı bir nesnenin solunması halinde de atelektazi gelişebilmektedir.
Halihazırda akciğer hastalığı bulunan kişilerde atelektazinin oluşması durumunda nefes almak zorlaşabilir. Uygulanacak tedavi çökmeye sebep olan etmenin şiddetine bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Atelektazi tanı kriterleri
Atelektazi tanısı doğrudan fiziki muayene ve göğüs röntgeni ile konulabilmektedir. Ancak görülen belirtilerin kaynağının doğrulanması veya atelektazinin tipinin ve şiddetinin belirlenebilmesi için başka testler de uygulanabilmektedir. Bu testlerin içerisinde şunlar yer alır.
- Bilgisayarlı tomografi taraması
- Oksimetre
- Göğüs ultrasonu
- Bronkoskopi
Atelektazi belirtileri
Atelektazinin nedenleri her zaman belirgin bir şekilde görülmeyebilir. Bu sebeple de aşağıdaki belirtilerden birisi ortaya çıkabilmektedir.
- Nefes almada zorluk çekme
- Öksürme
- Hırıltılı nefes alma
- Hızlı zayıf nefes alma
- Cildin ve dudakların maviye dönmesi
- Göğüs ağrısı
Atelektazi nedenleri
Atelektazi genellikle cerrahi uygulamalardan sonra görülmektedir. Çünkü ameliyat sırasında anestezi kullanılması ciğerleri tamamen dolduracak kadar derin nefes alınmasını veya ciğerleri mukustan temizlemek için öksürülmesini engeller. Bu durum alveollerin tıkanmasına ve hava eksikliğine yol açarak emici atelektaziye neden olabilmektedir. Atelektazinin diğer nedenleri arasında şunlar yer almaktadır.
- Ameliyat sonrasında kistik fibrozisli kişilerde, çocuklarda ve şiddetli astım atakları sırasında mukus birikmesi
- Kazara solunan bir nesnenin akciğeri tıkaması
- Kalp hastalıkları gibi sebepler ile akciğer etrafında sıvı birikmesi
- Akciğer etrafında hava birikmesi
- Kanserli olmayan iyi huylu tümörler
- Kötü huylu tümörler
- Akciğerde yara izinin bulunması
- KOAH, akut solunum sıkıntısı, zatürre ya da Covid- 19 gibi solunum yolu enfeksiyonları
- Akciğer enfeksiyonları
- Akciğer dokusunun skarlaşması
Atelektazi risk faktörleri
Atelektazinin görülmesi riskini arttıran etmenler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Yutmayı zorlaştırabilecek herhangi bir durumun yaşanması
- Sigara kullanımı
- Uzun süre yatakta kalmak ve yeterli pozisyon değişikliği yapmamak
- Öksürmeyi acı verici bir hale getirebilecek veya mide ağrısı kırık kaburgada dahil olmak üzere zayıf nefes almaya neden olabilecek ağrı ya da yaralanmalar
- Akciğer hastalıkları
- Solunumun zayıf olmasına neden olabilecek ilaçlar
- Mide bölgesinde veya göğüste yakın zamanda yapılan ameliyatlar
- Omurilik yaralanması veya başka bir nörovasküler rahatsızlık sebebiyle solunum kaslarını zayıflaması
- Yakın zamanda genel anestezi uygulanmış olması
Atelektazi komplikasyonları
Özellikle yetişkinlerde alektazinin küçük bir alanı etkilemesi durumunda genellikle tedavi edilebilir bir durum olmaktadır. Bunun yanında atelektazi sebebiyle bazı komplikasyonlar görülebilmektedir. Bu komplikasyonlar içerisinde şunlar yer alır.
- Düşük kan oksijenin
- Akciğer iltihaplanması
- Solunum yetmezliği
Atelektazi tedavisi
Atelektazi durumunda uygulanacak tedavi nedene bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Hafif vakalarda tedavi edilmeden kendiliğinden kaybolabilir. Bazı durumlarda mukusu gevşetmek ve inceltmek için çeşitli ilaçlardan yardım alınmaktadır. Ancak adalette tıkanıklıktan kaynaklanıyorsa ameliyat ya da diğer tedavilere ihtiyaç duyulabilmektedir.
Göğüs fizik tedavisi
Göğüs fizyoterapisi olarak da adlandırılan bu tedavide amaç hava yolunun temizlenmesidir. Çöken akciğer dokusunun genişletilmesi için ameliyattan sonra derin nefes alınmasına yardımcı olacak teknikler uygulanmaktadır. Bu tekniklerin ameliyattan önce öğrenilmesi çok daha verimli olmaktadır. Göğüs fizik tedavisinde yer alan teknikler içerisinde şunlar bulunur.
- Teşvik spirometresi adı verilen ve elde taşınabilen bir cihaz kullanarak derin nefes egzersizleri yapmak ve ardından ciğerlerin temizlenmesine yardımcı olmak için öksürmek. Bu teknikle mukus ve diğer salgılardan kurtulmak mümkün olabilmektedir.
- Vücudun baş ve göğüs bölgesinden aşağıda olacak şekilde konumlandırılması sayesinde mukusun akciğerlerin alt kısımlarına daha iyi akması sağlanabilir.
- Mukusun gevşetilmesi için göğüs bölgesine hafifçe vurulması gerekmektedir. Bu tekniğe perküsyon adı verilmektedir. Hava darbeli vibratör yeleği veya elde tutulan bir alet ile de bu teknik uygulanabilir.
Ameliyat
Akciğerlerdeki mukusun emilmesi veya bronkoskopiyi yapılması havayolu tıkanıklıklarının giderilmesini sağlamaktadır. Bronkoskopi sırasında doktorlar solunum yollarını temizlemek için esnek bir tüpü boğazdan aşağıya doğru yönlendirir.
Atelektaziye tümörün neden olması durumunda tümörün çıkarılmasına yönelik ameliyatların yanı sıra kemoterapi ve radyasyon gibi diğer tedavilerde kullanılabilmektedir.
Solunum tedavileri
Bazı vakalarda solunum tüpüne ihtiyaç duyulabilmektedir. Sürekli pozitif havayolu basıncı öksüremeyecek kadar zayıf olan ve hipokalsemi olarak adlandırılan düşük kan oksijenine sahip bazı kişilerde ameliyattan sonra kullanılabilmektedir.
Atelektazi türleri
Atelektazi üçü ana tür olmak üzere birçok alt türe ayrılmaktadır. Ana atelektazi türleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
Obstrüktif atelektazi
Emici atelektazi olarak da adlandırılan obstrüktif atelektazi, alveollerdeki oksijen ve karbondioksitin kan dolaşımı girdiğinde ve içeriye yeni hava girmediğinde meydana gelmektedir. Bu durum alveollerin çökmesine neden olur. Anestezi gerektiren cerrahi işlemler emici atelektazinin yaygın nedeni olmaktadır.
Akciğerlerin tıkanmasına ve havanın alvoellere girmesine engel olan cisimlerde emici atelektaziye neden olabilmektedir. Bu tıkanıklık mukus, tümör ya da yabancı cisim sebebiyle görülmektedir.
Basınçlı atelektazi
Kompresif atelektazi olarak da adlandırılan basınçlı atelektazi akciğerlerin etrafında sıvı, hava, kan veya tümör gibi etkenlerin akciğerlere baskı yaparak çökmesine neden olması durumunda görülmektedir.
Kasılma atelektazisi
Akciğerdeki skarlaşma, kontraksiyon atelektazisine neden olmaktadır. Oluşan yara izi alveollerin doğru açılmasını engelleyerek akciğerin çökmesine neden olabilmektedir.
Diğer atelektazi türleri
Özellikle prematüre yenidoğanlar olmak üzere yenidoğanlarda veya akut solunum sıkıntısı sendromu olan kişilerde düzensiz atelektazi adı verilen ve nadir görülen bir tür bulunabilmektedir. Parçalı atelektazi ise ciğerlerde çökmeyi önlemeye yardımcı olan yeterli miktarda proteinin bulunmadığı durumlardan meydana gelmektedir.
Diğer atelektazi türleri ise çöküşün meydana geldiği bölgeyi, görünümü veya ciddiyeti tanımlamak için kullanılmaktadır. Bu atelektazi türleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Bibaziler atelektazi
- Yuvarlak atelektazi
- Yer çekimine bağlı atelektazi
- Subsegmental atelektazi
Atelektazi ve bronşektazi farkı
Atelektazi akciğer dokusunun ani bir şekilde çökmesi sebebiyle görülürken; bronşektazi solunum yollarının duvarlarındaki elastikiyet kaybına bağlı olarak akciğer dokusunun lokalize bir şekilde tahrip olmasıdır. Bu sebeple de bronşektazide hava yollarının tahribatına bağlı olarak görülen ve geri dönüşü bulunmayan genişleme söz konusu olmaktadır.
Her iki durumda akciğer hastalıklarına neden olmakla birlikte patolojileri son derece farklıdır. Temel fark ise atelektazide ani bir tıkanma söz konusu olurken bronşektazi de ise genişlemeye yol açan ve kademeli bir yıkım söz konusu olmaktadır.
Atelektazi ve pnömotoraks farkı
Atelektazinin tanımı pnömotorak daha geniş olmaktadır. Pnömotoraksta hava akciğer ile göğüs duvarı arasındaki boşluğa sızarak akciğerin bir kısmının ya da tamamının çökmesine neden olmaktadır. Bu sebeple de pnömotoraks, atelektazinin çeşitli nedenlerinden birisi olmaktadır.
