Crohn hastalığı nedir?
İlk olarak 1932 yılında Dr. Burril Crohn tarafından tanımlanan Crohn hastalığı basit olarak iltihabi bağırsak hastalığı olarak tanımlanmaktadır. İnce ve kalın bağırsaklar, mide ve yemek borusunda tutulum gösteren Crohn hastalığı ülsere ve kalınlaşmaya neden olmaktadır.
Genellikle ince bağırsağın son bölümü ile kalın bağırsakta tutulum gösteren Crohn hastalığı ağızdan anüse kadar olan tüm sindirim sisteminde parçalı olarak görülmektedir. Crohn hastalığının anüsü etkilemesi durumunda anüste fissür adı verilen çatlakların ve fistül olarak adlandırılan ve iltihap akan deliklerin oluşması mümkün olmaktadır.
Crohn hastalığı alevlenmeler ve iyileşme dönemleri ile seyreden bir hastalık olmaktadır. Alevlenme dönemlerinde daha öncesinde tutulum olmayan bağırsak bölümlerinde tutulum gözlemlenir. Bazı vakalarda ise tutulum alanlarına yakın olan lenf bezleri de hastalıktan etkilenmektedir. Tutulum görülen bölgeler birkaç santimetre ile sınırlı olabileceği gibi bölge bir metrenin üzerinde de olabilmektedir. Tutulum görülen bölgelerde kalınlaşmaya neden olmasından dolayı bağırsak kanalının daralması da söz konusu olmaktadır.
Yaşam kalitesinin ciddi bir şekilde etkilenmesine neden olan Crohn hastalığı tüm dünyada 1000 kişide bir görülmektedir. Hastalığa neden ola etkenlerin tam olarak belirlenememesinin yanı sıra yaşam boyu devam eden bir hastalık olmaktadır. Kadınlarda erkeklerden daha sık görülür ve genellikle 35 ile 40 yaşları arasındaki yetişkinleri etkiler.
Bulaşıcı olmayan Crohn hastalığı gösterdiği belirtiler sebebiyle sıklıkla ülseratif kolit ile karıştırılmaktadır. Ancak ülseratif kolit sadece kalın bağırsakta tutuluma neden olurken, Crohn hastalığı tüm sindirim sisteminde görülebilir.
Crohn hastalığı tanı kriterleri
Crohn hastalığının doğrudan teşhis edilmesini sağlayacak bir test bulunmamaktadır. Ancak hastalarda görülen belirtiler ve diğer olası hastalıklar ekarte edildikten sonra Crohn hastalığı tanısı konulmaktadır. Bu sebeple de Crohn hastalığının teşhisinde birden fasla tetkik uygulanmaktadır.
Kan testleri
Crohn hastalığının teşhisinde kullanılan kan testlerinde dokulara yeterli oksijenin sağlanıp sağlanamadığının kontrol edilmesi için alyuvar sayımı ve vücutta iltihabın varlığının araştırılması için enfeksiyon belirtilerini kan tahlilleri ile kontrol etmektedir.
Dışkı testleri
Dışkı testleri ile kan ve parazit araştırılması yapılmaktadır. Bazı vakalarda dışkıdaki kan gözle görülemez. Ancak hastalığın tanı almasından önemli kriterlerden birisi olmaktadır.
Kolonoskopi
Ucunda ışık ve kamera bulunan ince ve esnek bir tüp ile bağırsakların incelenmesini sağlayan kolonoskopi işleminde aynı zamanda tanı konulabilmesi için gerekli biyopsi örneklerinin alınması da sağlanmaktadır. Eğer alınan örnekte granülom adı verilen enflamatuvar hücrelerine rastlanırsa Crohn hastalığının doğrulanması söz konusu olmaktadır.
Bilgisayarlı tomografi
Tüm bağırsağın ve bağırsak dışındaki dokuların ayrıntılı bir şekilde gözlemlenmesini sağlayan bilgisayarlı tomografide doku hasarı araştırılmaktadır.
Manyetik rezonans görüntüleme
Özellikle anal bölgedeki ve ince bağırsaktaki fistüllerin değerlendirilmesinde MRI kullanılmaktadır.
Crohn hastalığı nedenleri
Crohn hastalığının nedeni tam olarak bilinmemektedir. Daha önceki araştırmalarda uzmanlar beslenme şeklinin ve stresin Crohn hastalığına neden olduğunu düşünüyordu. Ancak yapılan yeni araştırmalar ile bu faktörlerin hastalığın şiddetlenmesine neden olabileceğini ancak temel neden olmadığını keşfettiler. Bunun yerine kalıtımsal sorunlar ya da zayıf bağışıklık sisteminin Crohn hastalığına neden olduğu düşünülüyor.
Bağışıklık sistemi
Crohn hastalığının tetiklenmesinde virüs ya da bakterilerin rol oynayabileceği düşünülmektedir. Ancak tetiklenmesine neden olan etmen tam olarak bilinmemektedir. İstilacı mikroorganizmalara bağışıklık sistemi tarafından verilen yanıt bazı kişilerde bağışıklık sisteminin bağırsak dokularına saldırmasına neden olabilmektedir.
Kalıtım
Aynı ailede birden fazla kişide Crohn hastalığının görülmesinden dolayı hastalığın kalıtımsal olduğu düşünülmektedir.
Diğer nedenler
Yukarıda belirtilen nedenlerin yanı sıra sigara kullanımı, aspirin ve romatizmal ilaçların kullanımı, enfeksiyonlar ve hormonal değişikliklerin de Crohn hastalığına neden olduğu düşünülmektedir.
Crohn hastalığı risk faktörleri
Crohn hastalığının görülme riskini arttıran faktörler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Yaş
Her yaşta görülebilen bir hastalık olan Crohn hastalığı özellikle genç yaştaki yetişkinlerde görülmektedir. Birçok Crohn hastalığı vakası hastaların 30 yaşından önce teşhis edilmektedir.
Etnik köken
Bazı etnik kökenlerde Crohn hastalığı daha fazla görülmektedir. Bu grupların içerisinde Kafkas kökenli bireyler, Yahudiler ve Doğu Avrupalı bireyler bulunmaktadır. Bunun yanında Birleşik Krallıkta ve Kuzey Amerika’da bulunan siyahiler arasında da Crohn hastalığı daha fazla görülmeye başlanmıştır.
Sigara kullanımı
Sigara içmek Crohn hastalığı riskini attırmasının yanı sıra belirtilerin daha fazla şiddetlenmesine de neden olmaktadır.
Steroid olmayan antienflamatuvar ilaçların kullanımı
İbuprofen, naproksen sodyum ve diklofenak sadyum gibi ilaçlar Crohn hastalığı görülme ihtimalini arttırmaktadır. Bunun yanında bu ilaçların kullanımı belirtilerin artmasına da sebebiyet verir.
Crohn hastalığı belirtileri
Crohn hastalığı nedeni ile görülen belirtiler tutulum yerine ve şiddetine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Crohn hastalarında görülen ortak belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Karın ağrısı
- Deri, göz ve eklem iltihabı
- İshal
- Böbrek taşı
- Demir eksikliği
- Kalın bağırsak tutulumunda dışkıda kan görülmesi
- Çocukların cinsel gelişimlerinde gecikmeler
- İştahsızlık
- Kilo kaybı
- Halsizlik
- Yorgunluk
- Ateş
- Kansızlık
- Solukluk
- Bağırsaklarda ciddi daralmanın yaşandığı hastalarda mide bulantısı, kusma, kabızlık, şişkinlik ve ağrı
- Ağızda yara
- Gözde kızarıklık ve yanma
- Eklemlerde ağrı
- Cilt döküntüleri
- Karaciğer fonksiyon testlerinde bozulmalar
- Cilt ve makat arasındaki kanalların açılmasından dolayı akıntının gelmesi
- Makatta sislikler
- Makat yaraları
- Dışkıyla birlikte sümüksü akıntı
- Sık dışkılama ihtiyacı
- Tuvaletten çıkıldığında bağırsakların hala dolu olduğu hissi
- Kansızlık sebebiyle görülen belirtiler
- Çocuklarda büyüme ve gelişme geriliği
Crohn hastalığının neden olduğu komplikasyonlar
Crohn hastalığının tedavi edilmemesi birçok farklı komplikasyonun ortaya çıkmasına neden olabilmektedir.
Bağırsak tıkanıklığı
Crohn hastalığı bağırsağın iç dokusunun kalınlaşmasına neden olmaktadır. Zaman içerisinde bu kalınlaşmalar bağırsağın daralmasına ve sindirim içeriğinin akışının engellenmesine neden olmaktadır. Bu durumda tıkanan kısmın cerrahi operasyon ile çıkarılması gerekir.
Ülser
Crohn hastalığının tedavi edilmemesinden dolayı oluşan kronik iltihap ağız ve anüs de dahil olmak üzere sindirim sisteminde açık yaraların oluşmasına neden olmaktadır. Bunun yanında ülserler genital bölgede de görülebilir.
Fistüller
Bazı vakalarda ülserler bağırsak duvarını tamamen geçer ve farklı vücut dokuları arasında anormal bağların oluşması olarak tanımlanan fistüllerin oluşmasına neden olur. Fistüller bağırdak ile cilt arasında oluşabileceği gibi bağırsak ile diğer iç organlar arasında da oluşabilir. Fistüllerin karında gelişmesi durumunda ise yiyeceklerin emilim için geçmeleri gereken yeri atlamalarına neden olmaktadır. Fistüller bağırsak içeriğinin sürekli olarak fistül görülen ortama aktarılmasına neden olmaktadır. Bu durumun tedavi edilmemesi durumunda ise hayati tehlike yaratan apselerin oluşumu söz konusu olmaktadır.
Anal fissür
Anüs çevresinde yer alan deride oluşan küçük çatlaklara anal fissür adı verilmektedir. Bu yırtıklar enfeksiyon oluşumuna açıktır ve genellikle ağrılı bağırsak hareketleri ile ilişkili olmaktadır.
Yetersiz beslenme
Crohn hastalığında görülen karın ağrısı, ishal ve kramplar beslenmenin bozulmasına neden olabileceği gibi besinlerin bağırsak emiliminin bozulmasına da neden olmaktadır. Bu durumda düşük demir ve B12 seviyelerine neden olacağı için anemi gelişme riski söz konusudur.
Kolon kanseri
Crohn hastalığının kolonu etkilemesi durumunda kolon kanseri riski de artmaktadır. Bu sebeple de tanı almış kişilerin 50 yaşından itibaren her 10 yılda bir kolon kanseri tarama testi yaptırmaları gerekir.
Kan pıhtısı
Crohn hastalığının neden olabileceği bir diğer komplikasyon ise kan damarlarında ve arterlerde kan pıhtısı oluşumuna neden olmasıdır.
Diğer sağlık sorunları
Crohn hastalığı sadece sindirim sisteminde değil aynı zamanda vücudun diğer dokularında da sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bunların içerisinde anemi, cilt bozuklukları, artrit, osteoporoz, karaciğer ve safra kesesi hastalıkları bulunmaktadır.
Crohn hastalığı tedavi yöntemleri
Crohn hastalığının kesin olarak iyileşmesini sağlayan bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Bu sebeple de yapılan tedavi planı hastalarda görülen şikayetlerin azalması ve hastaların yaşam kalitelerinin yükseltilmesine yönelik olarak uygulanmaktadır. Bunun için de iltihabın azaltılması önemli olmaktadır. Bunun yanında Crohn hastalığı nedeni ile oluşabilecek komplikasyonların da önlenmesi gerekmektedir.
Anti- enflamatuvar ilaçlar
Diğer enflamatuvar bağırsak hastalıklarında da olduğu gibi Crohn hastalığının tedavisinde de ilk adım antienflamatuvar ilaç kullanımı olmaktadır. Bunun için kullanılan ilaç gruplarının arasında ilk sırayı kortikosteroidler almaktadır. Vücuttaki iltihaplanmanın azaltılmasında etkili olan bu ilaç grubu her Crohn hastası için işe yaramaz. Bu sebeple de ancak diğer tedavilere yanıt alınamaması durumunda kullanılmaktadır. Kısa süreli olarak semptomların giderilmesini sağlayan kortikosteroidler genellikle bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar ile birlikte kullanılmaktadır.
Oral 5 aminosalisilatlar ise geçmişte Crohn hastalığı tedavisinde yaygın olarak kullanılmalarına rağmen günümüzde sınırlı olarak kullanılan ilaç grubu olmaktadır. Çünkü beklenilen etkileri yeterli görülmemektedir.
Bağışıklık sistemi baskılayıcılar
Bağışıklık sisteminin baskılanmasını sağlayan bu ilaçlar iltihaplanmaya neden olan bağışıklık hücrelerini hedef almasından dolayı iltihabın azalmasını sağlarlar. Bunun için en yaygın kullanılan ilaç grubu azathioprine ve merkaptopurin olmaktadır. Ancak bu ilaçları kullanırken doktorun yakın takibi altında olunması gerekmektedir. Bunun yanında karaciğer enzimlerinin de sürekli olarak kontrol altında olması gerekmektedir.
Metotreksat ise diğer ilaçlara yanıt vermeyen hastalarda kullanılmaktadır. Yan etkilerinin önlenmesi için ise yakın takip gerekmektedir.
Antibiyotikler
Antibiyotik kullanımı fistül ve apselerden gelen akıntı miktarının azaltılmasını sağlarken aynı zamanda bağırsaktaki problemlerin azalmasına da yardımcı olmaktadır. Antibiyotikler üzerine yapılan bazı çalışmalarda antibiyotiklerin bağırsak hareketlerini hızlandırılarak hastalığa neden olan zararlı patojenlerin bağırsaktan uzaklaştırılmasını sağladığı görülmüştür.
Diğer ilaçlar
Crohn hastalığını tedavisinde sadece enflamasyonun kontrol altına alınması değil aynı zamanda hastalarda görülen diğer şikayetlerin azaltılması için de bazı ilaçlar kullanılmaktadır. Bu ilaçların içerisinde ilk sırada ishal önleyiciler bulunmaktadır. Orta dereceli ishalin giderilmesine yardımcı olan bu ilaçlar temel olarak lif takviyeleri olmaktadır.
Semptomların hafifletilmesinde kullanılan bir diğer ilaç grubu ise ağrı kesiciler olmaktadır. Hafif ağrıların giderilmesi için asetaminofen kullanımı önerilmektedir. Ancak Crohn hastalarının ibuprofen ya da diğer etkin maddeye sahip ağrı kesicileri kullanmaları önerilmemektedir. Çünkü bu ağrı kesiciler görülen belirtilerin daha fazla şiddetlenmesine neden olur.
Son olarak Crohn hastalarında beslenme bozuklukları görülebilmektedir. Bu sebeple de vücut için gerekli olan vitamin ve minerallerin tam olarak emilmesi mümkün olmaz. Bu durumda vitamin ve mineral takviyelerinin kullanılması gerekmektedir.
Crohn hastalığı iğne tedavisi
İğne tedavisi temelde orta ve şiddetli ülseratif kolit tedavisinde kullanılmaktadır. Bu sebeple de Crohn hastalığının kalın bağırsakta tutulum göstermesi durumunda uygulanan bir tedavi seçeneği olmaktadır.
Crohn hastalığı ameliyat
Crohn tedavisinde ilaç tedavileri ve yaşam tarzı değişiklikleri öncelikli tedavi yöntemleri olmaktadır. Ancak bu yöntemlerden beklenen başarıların elde edilememesi durumunda cerrahi yöntemler denenmektedir. Crohn hastalarının yaklaşık olarak yarısı hayatları boyunca en az bir kez bu cerrahi müdahaleye ihtiyaç duyarlar. Ancak uygulanan bu cerrahi prosedürler hastalığın tamamen iyileşmesini sağlamaz.
Crohn hastalığında uygulanan cerrahi ile hastalığında neden olduğu hasarlı bölge çıkarılır. Daha sonrasında sağlıklı olan bölümler yeniden birleştirilir. Bunun yanında cerrahi işlemler fistüllerin kapatılması apselerin boşaltılması için de uygulanabilmektedir.
Crohn hastalığının tedavisinde kullanılan cerrahi yöntemlerin sunmuş olduğu çözümler genellikle geçici olmaktadır. Bu sebeple de yeniden bağlanan dokuların etrafında hastalık tutulum göstermeye devam eder. Nüks riskinin azaltılması için ise hastaların ameliyattan sonra ilaçla desteklenmesi gerekir.
Crohn hastalığında beslenme
Crohn hastalığında beslenme tedavisi hastalara özel olarak hazırlanması gereken özel diyet listeleri ile uygulanmaktadır. Çünkü hastalığın belirtileri ve neden olduğu komplikasyonlar hastalar arasında değişiklik göstermektedir. Bu sebeple de hastaların beslenmeleri uzman tarafından düzenlenmesi gerekmektedir.
Crohn hastalığının akut döneminde öncelikle hastalardaki elektrolit- sıvı dengesizliğinin giderilmesi gerekmektedir. Daha sonrasında ise alevlenme döneminde sindirim sisteminde oluşan yaraların iyileşmesi ve sindirim sisteminin rahatlaması için paranteral ve enteral beslenme uygulanmaktadır. Semptomların düzelmeye başlaması ile birlikte de hastalar ağızdan beslenmeye başlarlar. Bu dönemde genel olarak hastalara yüksek enerji değerine sahip bol protein ve az posa içeren besinler verilmektedir. Ayrıca yağ oranının az olmasına ve bol miktarda vitamin ve mineral içermesine de dikkat edilir.
Hastalığın jejenumda görülmesi durumunda ise hastalarda laktoz intoleransı olduğu için süt ve süt ürünleri tüketimi tamamen yasaklanmaktadır. Hastalığın ince bağırdakta tutulum göstermesi durumunda ise yağlı besinler kısıtlanır ve orta zincirli yağ asitleri içeren yağlar kullanılır.
Hastalığın belli dönemlerinde oral yolla beslenmede problemlerin yaşanması sebebiyle bazı mineral ve vitaminlerde eksikler görülmektedir. Bu durumda hastalara vitamin ve mineral takviyeleri yapılır. Bunların içerisinde;
- C vitamini
- E vitamini
- B1 vitamini
- B2 vitamini
- B6 vitamini
- B12 vitamini
- Folik asit
- Kalsiyum
- Selenyum bulunmaktadır. Bunların yanında lif açısından zengin olan besinlerin de beslenmeye eklenmesi gerekir.
Bunların yanında hastalarda gluten ve laktoz intoleransı olabileceği için bu besinlerin de denenerek hastalara verilmesi gerekmektedir. Bu besinlerin belirtilerin şiddetini arttırması durumunda ise bu besinlerine yerine geçebilecek diğer besinler beslenmeye eklenmektedir.
Crohn hastalığında beslenmede dikkat edilmesi gerekenler
Crohn hastalarının beslenmelerinin beslenme uzmanları tarafından planlanması ve hastaların da bu planlara tamamen uyması esas olmaktadır. Bunun yanında hastaların dikkat etmesi gereken noktaların içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Hastaların gün içerisinde en az 2 litre su tüketmesine dikkat etmesi gerekir.
- Yemeklerinde baharat ve tuzu az miktarda kullanmaları gerekmektedir.
- Yiyecek ve içeceklerin çok sıcak ve çok soğuk olmamasına dikkat edilmesi gerekir.
- Besinler hazırlanırken özellikle hijyen konusunda titizlik gösterilmesi gerekmektedir.
- Sebzelerin az miktarda pişirilmesi daha kolay sindirilmesini sağlayacaktır.
- Lifli gıdaların püre haline getirilerek tüketilmesi önerilir.
Crohn hastalığında beslenmeden çıkarılması gereken besinler
Hastaların beslenmelerinde çıkarması gereken bazı gıda maddeleri de bulunmaktadır. Bunların içerisinde şunlar yer alır.
- Mayonez ve krema gibi yüksek yağ oranına sahip olan gıdalar
- Baharatlar
- Gluten sorunu olan kişiler için tahıllar
- Laktoz ile problem yaşayan hastaların süt ve süt ürünlerini beslenmelerinden çıkarmaları gerekir
- Kafein
- Alkol
- Lahana
- Brokoli
- Tohumlar
- Mısır
- Karnabahar
- Kızartmalar
- Gazlı içecekler
- Pişmemiş meyve ve sebzeler
- Baklagiller
- Kırmızı et
- Paketlenmiş gıdalar
- Yüksek lifli gıdalar
Crohn hastalığı ölüm riski
Crohn hastalığı kendi başına ölümcül bir hastalık olmamaktadır. Ancak hastalığın neden olduğu komplikasyonlar hayati risk taşımaktadır. Bu sebeple de Crohn hastalığının tedavi edilmesi ve belirtilerin kontrol altında tutulması gerekmektedir. Gerekli tedavinin sağlanması durumunda ise Crohn hastalığının hastalarının yaşam süreleri üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.
Crohn hastalığı ve cinsellik
Crohn hastaların cinsel hayatları da hastalıktan etkilenmektedir. Özellikle kalın bağırsakta tutulum görülen kadın hastalarda acılı cinsel ilişki söz konusu olmaktadır. Bu sebeple de düzenli cinsel hayatı olan hastalarda dahi cinsel hayatın etkilenmesi söz konusu olmaktadır. Bunun en büyük nedeni ise vajinada akıntılı kanal oluşumudur. Bu hastaların ameliyat sonrasında cinsel hayatları daha fazla etkilenmektedir. Ayrıca Crohn hastası olan kadınların kendi vücutlarına duydukları özgüven ve hastalığın getirmiş olduğu diğer psikolojik problemler de cinsel hayatın etkilenmesine neden olmaktadır.
