Ferritin

Ferritin nedir?

Bir tür protein kompleksi olan ferritin, vücutta demirin depolanmasından ve salınımının kontrol edilmesinden sorumlu olmaktadır. Demir ise kanda en fazla bulunan hücreler olan kırmızı kan hücrelerinin dokulara yeterince oksijen sağlayabilmesini sağlamaktadır.

Vücut hücrelerinde bulunan ferritin özellikle karaciğerin %75’lik kısmındaki hücrelerde yer almaktadır. Bunun yanında bağışıklık hücrelerinde ve kemik iliğinde de bulunmaktadır. Kısaca demir deposu olarak adlandırılan ferritin aynı zamanda vücuttaki demir miktarının ölçülmesi için uygulanan testlerde bakılan değer olmaktadır. Bu sebeple de vücutta ferritin değerinin düşük olması demir depolarının değerlerinin düşük olduğunu gösterirken, ferritin değerinin yüksek olması ise demirin aşırı miktarda depolandığını göstermektedir.

Ferritin değerleri yaşa ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Genel olarak kadınların normal ferritin değerleri erkeklere oranla düşük olmaktadır. Bunun sebebi ise kadınların her ay düzenli olarak adet görmeleridir.

Ferritin düşüklüğü

Demirin salınımından ve depolanmasından sorumlu olan ferritin değerlerinin normalden düşük olması demir depolarının boş olduğunu göstermektedir. Bu durum halk arasında kansızlık olarak adlandırılmakla birlikte demir eksikliği ferritin eksikliğinin doğal bir sonucu olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Ferritin eksikliğinin bulunması ise kırmızı kan hücrelerinin üretimini olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Bu durumda kan hücrelerinin akciğerden daha az oksijen molekülü almalarına ve dokulara daha az oksijen iletilmesine neden olmaktadır.

Ferritin düşüklüğü nedenleri

Ferritin değerlerinin düşük olması birçok faklı sebebe bağlı olarak görülmektedir. Ancak toplumda ferritin değerlerinin düşük olmasının en sık görülen sebeplerinin başında aşırı çay, kahve tüketimi ve düzensiz beslenme gelmektedir. Bunun yanında adet, gebelik ve emzirme dönemlerinde de kadınlarda ferritin düzeylerinin düşük olması beklenen bir durumdur. Ferritin düşüklüğünün diğer nedenleri arasından ise şunlar yer almaktadır:

• Gastrointestinal sistemde görülen polip, kanser ve divertikül varlığı
• Kan kaybı
• Kronik hastalıklar
• Mide ve bağırsak problemleri
• C vitamini eksikliği
• İşlenmiş et ürünlerinin sıklıkla tüketilmesi
• Aşırı pişmiş et
• Erken doğum
• Kürtaj
• Düşük
• Sık doğum aralığı
• Bağırsaklarda demirin yeterince emilmemesi

Ferritin düşüklüğü belirtileri

Ferritin düşüklüğünün sebep olduğu belirtiler demir eksikliğine bağlı olarak gelişen dokuların yeterince oksijenlenmemesi sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Dokuların yeterince oksijen alamaması ise zaman içerisinde fonksiyon ve doku bozukluklarının yaşanmasına neden olmaktadır. Ferritin düşüklüğünün az ya da orta seviyede olması ise herhangi bir belirtiye neden olmayabilir. Ferritin düşüklüğünde hastalarda görülebilecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Saç dökülmesi
• Kaşıntı
• Konsantrasyon bozukluğu
• Sinirlilik
• Unutkanlık
• Üşüme hissi
• Baş ağrısı
• Baş dönmesi
• Toprak ve kireç yeme isteği
• İştahsızlık
• Sabahları zor kalkma
• Uyuşukluk
• Halsizlik
• Yorgunluk
• Huzursuz bacak sendromu
• El ve ayak parmaklarında uyuşukluk
• Bacak ağrısı
• Cinsel isteksizlik
• Nefes darlığı
• Tırnaklarda çizgili görünüm
• Cilt kuruluğu
• Tırnakların kolay kırılması
• Cilt renginin solması

Ferritin düşüklüğü tehlikeleri

Ferritin düşüklüğünün neden olduğu bazı belirtiler hastaların sosyal hayatlarını olumsuz bir şekilde etkilemektedir. Bu sebeple de ferritin düşüklüğünün ilk tehlikesi hastaların hayat kalitelerinin üzerindeki olumsuz etkisi olmaktadır. 

Ferritin eksikliğinin tedavi edilmemesi durumunda ise demir eksikliği kronik bir hal almaktadır. Bu durum da vücudun direncinin zayıflamasına neden olmaktadır. Demir miktarının vücutta gittikçe azalması vücudun hastalıklara daha açık hale gelmesine neden olmaktadır. Bunun yanında ferritin düşüklüğünün neden olabileceği sağlık problemleri içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Sinir sistemi hastalıkları meydana gelebilir.
• Ferritin eksikliği olan kadınların hamile kalma ihtimalleri daha düşük olmaktadır.
• Çocuklarda görülmesi halinde gelişim geriliğine yol açar
• Çocukların kas ve iskelet sistemlerinin gelişimini olumsuz etkiler.
• Kanser riskini arttırır.
• Anemi

Ferritin düşüklüğü tedavisi

Ferritin eksikliğinin tespit edilmesi durumunda öncelikle bu duruma neden olan temel sağlık probleminin belirlenmesi gerekmektedir. Temel sağlık probleminin tespit ve tedavi edilmesi ferritin değerlerinin hızla optimal düzeye çıkmasını sağlamaktadır. 

Eğer ferritin düşüklüğü herhangi bir hastalığa bağlı olarak görülmemiş ise o zaman demir takviyelerinin kullanılması gerekmektedir. Kapsül, damla ve şurup gibi formları bulunan demir takviyeleri hastaların ferritin düzeylerinin normale dönmesinde genellikle yeterli olmaktadır. Bunun yanında bazı hastalara demir takviyesinin damar yolu ile verilmesi gerekmektedir. Buna intravenöz demir kullanımı adı verilmektedir.  Bunların yanında hastaların özellikle B12 ve C vitamini açısından zengin olan bir beslenme düzenini belirlemesi gerekmektedir. 

Ferritin yüksekliği

Vücutta bulunan ferritinin yüksek olması vücutta olması gerekenden daha fazla demir biriktiğinin göstergesi olmaktadır. Özellikle kan nakillerinden sonra ortaya çıkar ferritin yüksekliği toksisiteye neden olmaktadır. Vücutta demir toksisitesinin bulunması ise organ fonksiyon bozukluklarına neden olmaktadır. Bu sebeple de dikkat edilmesi gereken tıbbi durumlardan birisi de ferritin yüksekliği olmaktadır.

Ferritin yüksekliği nedenleri

Ferritin yüksekliğinin birçok sebebi bulunmaktadır. Bu sebeplerin başında ise genetik yatkınlık bulunmaktadır. Bunun dışında ferritin yüksekliğine neden olan etmenler aşağıda belirtildiği gibidir:

• İltihaplı hastalıklar
• Kronik hastalıklar
• Aşırı alkol tüketimine bağlı olarak gelişen karaciğer hastalıkları
• Demir metabolizma bozukluğu
• Tip 2 diyabet
• Hipertiroidi
• Lösemi
• Hepatit-C

Ferritin yüksekliği belirtileri

Ferritin değerlerinin yüksek olduğunun göstergesi olan belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Kilo kaybı
• Cilt renginde koyulaşma
• Eklem ağrısı
• Karın ağrısı
• Göğüs ağrısı
• Halsizlik
• Yorgunluk
• Çarpıntı
• Cinsel isteksizlik

Ferritin yüksekliği tehlikeleri

Ferritin değerlerinin normalden yüksek olması öncelikle hastalarda libido düşüklüğüne neden olmaktadır. Bunun yanında kalp ve damar hastalıkları açısında ciddi risk oluşturan ferritin yüksekliği açıklanamayan kilo kaybına ve yorgunluğa da neden olmaktadır. Bunun yanında ferritin yüksekliği kanser habercisi de olabilmektedir. 

Ferritin testi

Kan testlerinden birisi olan ferritin testi kandaki ferritin miktarının ölçülmesi amacıyla yapılmaktadır. Bu sayede vücutta ne kadar demir depolandığı öğrenilebilir. Ferritin testi karaciğer hastalıkları ya da huzursuz bacak sendromu gibi hastalıkların tanı alabilmesini sağlarken hemosideroz ve hemokromatoz gibi hastalıkların tedavilerinin takip edilebilmesi amacıyla da uygulanmaktadır. 

Ferritin yüksekliği tedavisi

Ferritin yüksekliğinde de ferritin düşüklüğünde olduğu gibi değerlerin üst sınırın üstüne çıkmasına neden olan sağlık nedenleri öncelikli olarak araştırılmaktadır. Altında herhangi bir sağlık problemi bulunmuyor ise o zaman çeşitli ilaçlar ile ferritin düzeylerinin normal seviyeye indirilmesi sağlanır. 

Bazı hastalarda ise beslenme düzeninin değiştirilmesi ferritin düzeyinin normale inmesi için yeterli olmaktadır. Bunun içinde hastaların belirli bir süre yeşil çay, çay, kahve ve kalsiyum açısından zengin besinlerin tüketilmesi gerekebilir. Bunun yanında magnezyum ve çinko gibi minerallerin de alınması ferritin düzeyinin normal aralığa gelmesi için yeterli olacaktır.

Ferritin referans değerleri

Ferritin normal değerleri yaşa ve cinsiyete göre farklılık göstermektedir. Değerlerin normal sınırlar içerisinde kalması beklenir. Ferritin değerlerinin sınırın altında ya da üstünde olması ise istenmeyen bir durumdur. Buna göre ferritin referans değerleri şunlar olmaktadır:

• Yeni doğan bebeklerde ferritin düzeyinin 25 ile 200 ng/ml arasında olması gerekmektedir.
  
  
• 1 aylık bebeklerin ferritin düzeylerinin 200 ile 600 ng/ml arasında olması gerekir.
  
  
• 2 ile 5 ay arasındaki bebeklerin ferritin düzeylerinin 50 ile 200 ng/ml arasında olması gerekir.
  
  
• 6 aylık bebekler ile 15 yaş arasındaki çocukların ferritin düzeylerinin 7 ile 142 ng/ml arasında olması gerekir.
  
  
• Yetişkin kadınlarda ferritin düzeyinin 12 ile 120 ng/ml arasında olması beklenir.
  
  
• Yetişkin erkeklerde ise ferritin düzeyinin 12 ile 300 ng/ml aralığında olması beklenmektedir. 

Ferritin hastalarında beslenme

Ferritin düşüklüğü olan kişiler uygulanan tedavinin yanı sıra beslenmelerine dikkat etmeleri gerekmektedir. Özellikle demir takviyesinin yetersiz kaldığı durumlarda beslenme daha fazla ön plana çıkmaktadır. 

Ferritin düşüklüğü tedavisi sırasında hastaların süt ve süt ürünleri tüketmemesi gerekmektedir. Çünkü kalsiyum, çinko ve magnezyum gibi mineraller demir emilimini azaltmaktadır. Tedavinin yetersiz kaldığı kişilere özel bir beslenme programının uygulanması gerekir. Bu beslenme programında özellikle üzerinde durulması gereken noktalar ise şunlar olmaktadır:

• Hastaların öncelikle C ve B12 bakımından zengin besinleri tüketmeleri gerekmektedir.
• Mayalı ekmek tüketimi
• Kuru baklagil
• Yumurta
• Kırmızı et
• Balık
• Yeşillik
• Susam
• Pekmez
• Fındık
• Üzüm
• Kayısı
• Dut
• Kümes hayvanları
• Koyu yeşil yapraklı sebzeler
• Yağlı deniz ürünleri
• Tahıllar

Ferritin ile demir farkı

Ferritin değerlerinin vücuttaki demir miktarı ile ilgili bilgi vermesi sıklıkla birbirlerine karıştırılmalarına neden olmaktadır. Ancak ferritin ve demir birbirinden tamamen farklı yapılardır. Öncelikle demir bir mineral olurken ferritin ise kan hücresi kompleks proteini olmaktadır. Bu sebeple de ferritin vücut tarafından üretilebilen bir yapı olurken, demir ise dışarıdan alınması gereken bir mineraldir.

Bunun yanında ferritin kanda çok az olmasına rağmen vücut hücrelerinde bol miktarda bulunmaktadır. Ancak demir kırmızı kan hücrelerinin yapımında kullanıldığı için kanda bol miktarda bulunur. Son olarak ferritin demirin depolanmasını ve salınımını sağlayan bir yapı olmaktadır.

Ferritin düşüklüğü ve anemi

Tüm dünyada en sık görülen anemi türü demir eksikliğine bağlı olarak gelişen anemidir. Demir eksikliğine bağlı aneminin şiddetine bağlı olarak hastalarda görülen belirtiler değişiklik göstermektedir. Genel olarak görülen belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Demir eksikliği anemisinde kişiler kendilerini aşırı derecede yorgun hissederler. Bunun sebebi ise demir eksikliğine bağlı olarak kandaki hemoglobin seviyelerinin düşmesi ve dokuların yeterince oksijen alamamasıdır.
  
  
• Demir eksikliğine bağlı aneminin bir diğer belirtisi ise cilt renginde solukluk ve yüz bölgesindeki mukozal yağılarda bozulma bulunmaktadır.
  
  
• Kandaki oksijen miktarının azalması hastalarda nefes darlığı yaşanmasına da neden olmaktadır. Bu sebeple de hastalar normalden daha hızlı bir şekilde nefes alıp vermektedir. 

Çocuklarda ferritin eksikliğinde ne yapılması gerekir?

Demir eksikliği belirtileri görülen çocuklarda öncelikle ayrıntılı bir kan testinin yapılması gerekmektedir. Yapılan testlerde ferritin düşüklüğünün gözlemlenmesi durumunda demir takviyelerine başlanmaktadır.

Demir takviyesi sindirim sisteminde hızlı bir şekilde emilmektedir. Bu sebeple de ferritin düşüklüğü 1- 2 ay içerisinde tedavi edilebilir. Ancak ebeveynlerin demir takviyesi kullanan çocukların beslenmelerine dikkat etmesi gerekmektedir. Ailelerin çocukların beslenmelerinde dikkat etmeleri gereken noktalar içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Demir takviyelerinin aç karnına alınması gerekmektedir. Ancak burada sözü edilen açlık yemekten hemen önceki zaman olmamaktadır. Bunun yerine takviyenin iki öğün arasında alınması gerekir.
  
  
• Tedavinin beşinci gününde kan testinin yenilenmesi gerekmektedir. Çünkü bu günde kullanılan takviyelerin ferritin değerlerini yükseltip yükseltmediği belli olmaktadır. Eğer ferritin değerleri yükseliyor ise tedaviye devam edilir. Ancak değerlerde bir değişiklik yoksa farklı bir tedavi planlanabilir.
  
  
• Tedavinin süresi ferritin değerinin normal aralığa gelmesi ile son bulmaktadır. Bu sebeple de kandaki ferritin düzeyinin düzenli aralıklarla takip edilmesi gerekir.
  
  
• Çocuklarda ferritin düşüklüğü tedavisinin ihmal edilmesi durumunda çocukların bağışıklık sistemleri ile ruh sağlıklarında bozulmalar görülmektedir. 

Hamilelik döneminde ferritin düşüklüğü

Gebelik ferritin değerlerinin düştüğü bir dönem olmaktadır. Vücuttaki kan miktarının artması ve bebeğin sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi için çok daha fazla demir kullanılmaktadır. Bu sebeple de gebelik döneminde ferritin düzeylerinin kontrol edilmesi gerekir. 

Gebelik dönemindeki kadınların serum ferritin değerlerinin 20 ng/ml’nin üzerinde olması sağlıklı bir gebelik dönemi için yeterli olmaktadır. Bunun yanında gebelerin hemoglobin değerlerinin de incelenmesi gerekmektedir. 

Hamilelik döneminde ferritin düşüklüğünün belirtileri

Hamilelik dönemindeki kadınlarda ferritin seviyesinin düşük olmasının neden olacağı belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Yorgunluk hissi
• Konsantrasyon güçlüğü
• Cilt ve mukozada solukluk
• Saç dökülmesi

Hamilelik döneminde ferritin düşüklüğünün tehlikeleri

Hamilelik döneminde demir seviyelerinin normal değerler içerisinde olması hem annenin sağlığı hem de bebeğin sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi açısından son derece önemli olmaktadır. Ferritin değerlerinin düşük olması ve bu durumun tedavi edilmemesi durumunda ise ortaya çıkabilecek tehlikeler içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Erken doğum
• Düşük doğum ağırlığı
• Bebeklerin normalden daha fazla hastalanması

Hamilelikte demir takviyesi kullanırken dikkat edilmesi gerekenler

Gebelik döneminde demir ihtiyacının karşılanması için kadınlara günlük 30 mg demir takviyesi verilmektedir. Demir takviyesinin kullanımı bazı gebelerde yan etkilere neden olmaktadır. Bu yan etkilerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Kusma
• Mide yanması
• İshal
• Kabızlık
• Karın üst bölgesinde ağrı

Bu yan etkilerin azaltılması için demir takviyesinin öğünler arasında ve bol su ile tüketilmesi gerekmektedir. Eğer hayvansal gıda tüketilmiyorsa günlük alınan demir miktarının arttırılması gerekir.