İshal (diyare) nedir?
İshal bağırsak hareketi sırasında gevşek sulu dışkı anlamına gelmektedir. Yetişkinleri etkilediği kadar çocukları da etkileyen bu sağlık durumu birkaç gün içerisinde kendiliğinden geçer. Bu süre içerisinde düzelmemesi veya ateş, kanlı dışkı gibi başka belirtilerin görülmesi halinde tedaviye ihtiyaç duyulmaktadır.
Genellikle hafif seyreden bir durumdur. Bu sebeple de gün içerisinde sadece birkaç kez tuvalete çıkma yeterli olmaktadır. Ancak bazı durumlarda ishal ciddi bir durumun işareti olabilmektedir. İshal sebebiyle çok fazla sıvı kaybetmesi ve yeterli besin anlamaması mümkün olmaktadır. Bu sebeple de ishal konusunda dikkat edilmesi gereken noktaların ve doktora ne zaman başvurulması gerektiğinin bilinmesi gerekir.
İshal türleri
İshal ne kadar sürdüğüne bağlı olarak farklı türlere ayrılmaktadır.
Akut ishal
Akut ishal 1 ile 2 gün sürmektedir. İshalin en yaygın görülen türü olan akut ishal genellikle tedavi edilmeden kendiliğinden iyileşir
Kronik ishal
İshalin 4 haftadan uzun sürmesi veya bir süre boyunca düzenli olarak gelir ve gitmesi durumuna kronik ishal denilmektedir. Bu kadar uzun süren ishal doktora başvurmayı gerektirebilecek kadar ciddi bir durumun göstergesi olmaktadır.
Kalıcı ishal
2 ila 4 hafta arasında süren ishale kalıcı ishal adı verilmektedir.
İshal (diyare) tanı yöntemleri
İshal vakalarının önemli bir kısmı tedavi veya teşhis gerektirmemektedir. Daha ciddi durumlarda ise nedenini belirlemek için çeşitli testler yapacaktır. Testlere geçmeden önce hastaların tıbbi geçmişi, ailenin tıbbi geçmişi, seyahat geçmişi ve olası hasta temaslarının belirlenmesi gerekmektedir. Daha sonrasında aşağıdakiler de dahil olmak üzere doktorlar bazı testler isteyebilirler.
- İshale neden olan belirli koşulların dışlamak için kan testleri
- Bakteriyel enfeksiyonlar ve parazitleri kontrol etmek için dışkı testi
- Laktoz veya fruktoz intoleransını ve bakteriyel aşırı çoğalmayı kontrol etmek için hidrojen nefes testi
- Ülser veya tümör gibi ishale neden olabilecek büyümeleri veya diğer yapısal sorunları dışlamak için üst ve alt sindirim sistemi endoskopisi
İshal (diyare) nedenleri
İshalin temel nedeni bağırsakların enfekte olmasına neden olan virüslerdir. Bu duruma gastroenterit adı verilmektedir. Gastroenterit aynı zamanda mide gribi veya mide böceği adıyla da anılmaktadır. Bunun yanında ishalin birçok farklı sebebi olabilmektedir.
Enfeksiyonlar
Virüslerin, bakterilerin ve parazitlerin tümü ishale yol açan enfeksiyonlara neden olabilmektedir. Yetişkinlerde ishalin en yaygın nedeni gastroentrite neden olan nörovirüstür. Çocuklarda akut ishalin en sık görülen sebebi ise rotavirüs olmaktadır.
Gıda zehirlenmesi
Zararlı toksinleri ve patojenleri kontamine olmuş, yiyecek veya içeceklerden almak mümkündür. Bu yiyecekler bağırsaklara girdikten sonra içeriğinde bulunan toksinler veya mikroplar ishale neden olabilir. Bunun yanında gezgin ishali adı verilen türü kötü hijyen veya sanitasyona sahip yeni bir ortamda seyahat ederken ishal olunmasına verilen isimdir. Bu ishalin nedeni genellikle bakterilere maruz kalmaktır .
İlaçlar
İshal ilaçların yaygın olarak görülen yan etkilerinden birisidir. Özellikle antibiyotik kullanımında zararlı bakterilerin yanı sıra bağırsak florasında bulunan yararlı bakterilerde yok olabilir. Bağırsakta yeterli sayıda iyi bakterinin bulunmaması ishale neden olabilir. İshal aynı zamanda magnezyum içeren anti asitlerin ve bazı kanser ilaçlarının da yan etkisi olabilmektedir. Son olarak laksatiflerin aşırı derecede kullanımı da ishale neden olmaktadır.
Sindirim sistemini bozan yiyecekler
Laktoz intoleransı olan kişilerde vücut süt ürünlerindeki şeker olan laktoz sindirmekte zorlandığı için ishal görülür. Bazı insanlar gıdalarda tatlandırıcı olarak eklenen, bal ve meyvelerdeki şeker olan fruktozu sindirmekte zorluk çekerler. Çölyak hastalığında ise vücut tahıllardaki protein olan gluteni parçalamada zorlandığı için ishal görülür.
Bağırsağı etkileyen hastalıklar
İshal bağırsaklarda tahrişe ve iltihaplanmaya neden olan durumların yaygın bir belirtisi olmaktadır. Bu durumların içerisinde en çok rastlanılan Crohn hastalığı, ülseratif kolit ve irratıbl bağırsak sendromu olmaktadır. IBS gibi hastalığı olan kişilerde stres ve kaygı belirtilerin şiddetlenmesine neden olmaktadır.
Bağırsak ameliyatları
Hastaların önemli bir kısmı bağırsak ameliyatlarından sonra ishal olmaktadır. Sindirim sisteminin besinleri emmesi ve atıklardan sertleştirilmesi ameliyatlardan sonra biraz zaman almaktadır.
İshal (diyare) belirtileri
İshalin karakteristik belirtisi gevşek ve sulu dışkıdır. İshalde görülen diğer yaygın belirtiler içerisinde şunlar yer alır.
- Karında şişlik ve kramplar
- Güçlü ve acil dışkı yapma ihtiyacı
- Mide bulantısı
İshalin şiddetli olması durumunda ciddi bir enfeksiyon gibi tedavi gerektiren bir durum söz konusu olmaktadır. Bu sebeple de aşağıdaki belirtilerin görülmesi durumunda doktor ile acil olarak iletişime geçilmesi gerekmektedir.
- Ateş
- Şiddetli acı
- Kusma
- Dışkıda kan veya mukus
- Kilo kaybı
Diğer bir yandan ishal özellikle çocuklarda dehidrasyona neden olmaktadır. Dehidrasyon belirtilerinin görülmesi halinde acil olarak sağlık kurumlarına başvurulması gerekmektedir. Dehidrasyonun belirtileri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Baş ağrısı
- Kızarmış, kuru cilt
- Sinirlilik
- Kafa karışıklığı
- Sersemlik
- Baş dönmesi
- Dinlenmeyle geçmeyen yorgunluk
- Koyu renk idrar
- Az miktarda idrar veya hiç idrara çıkmama
- Bebeklerde günde 6'da az ıslak bez
- Bebeklerde 8 saat boyunca ıslak bezin olmaması
- Bebeklerde ve çocuklarda ağlarken gözyaşının olmaması
İshal komplikasyonları
İshal ile ilgili en büyük endişe dehidrasyon olmaktadır. Dehidrasyon özellikle bebekleri, bağışıklık sistemi zayıf olan kişileri ve 65 yaş üstündeki kişilerin etkilemektedir. Dehidrasyonun tedavi edilmemesi durumunda böbrek yetmezliğine, kalp krizine ve hatta ölüme yol açabilmektedir.
Bebeklerde ishal (diyare)
Bebeklerde ve çocuklarda şiddetli ishalin görülmesi durumunda en kısa süre içerisinde çocuk doktorunu başvurulması gerekmektedir. Çocuklarda ishal tedavisi yetişkinlere göre farklılık göstermektedir. Bu sebeple de reçetesiz satılan ishal ilaçlarını kullanmak tehlikeli olabilmektedir.
Bunun yanında çocuklar ve bebekler yetişkinlere göre dehidrasyon açısından daha büyük risk altındadır. Bu sebeple de çocuk doktorundan dehidrasyonu önlemenin en iyi yolunu öğrenmeniz gerekmektedir. Dehidrasyonu önlemede öne çıkan yöntemler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Anne sütü
- Formül mama
- Daha büyük çocuklar için elektronik içecekleri
Çocuklarda dehidrasyonun önlenmesi için kullanılan en iyi seçenek çocuğun büyümesi ile birlikte değişiklik göstermektedir. Bu sebeple de çocuğa yeni bir sıvı ya da herhangi bir tedavi vermeden önce uzmana danışılması gerekir.
İshal (diyare) tedavi yöntemleri
İshal genellikle evde uygulanacak bazı yöntemler ile tedavi edilebilmektedir. Bunun yanında Bizmut subsalisilat gibiyim reçetesiz satılan ilaçlar genellikle insanların daha hızlı iyi hissetmelerine yardımcı olmaktadır.
İyileşmeyen ishalde ya da şiddetli ishal belirtileri ile birlikte ortaya çıkan ishal durumlarında ise sağlık kuruluşuna başvurulması gerekmektedir. Doktorların önerebileceği tedaviler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Enfeksiyona neden olan mikropların öldürülmesi için antibiyotikler veya anti parazitler
- IBS gibi kronik bir şekilde ishale neden olan sağlık durumlarının tedavi eden ilaçlar
- İshalle mücadele etmek için bağırsağa iyi bakterilerin sokulmasını sağlayan probiyotikler
İshal (diyare) beslenme
Söz konusu akut ishal olduğundan bazı besinlerden kaçınmak ishalin kötüleşmesini önleyeceği gibi beslenmeye bazı besinlerin eklenmesi de durumun daha hızlı bir şekilde iyileşmesini sağlayacaktır.
Su tüketimi
İshalin en büyük komplikasyonları dehidrasyon olduğu için hastaların su ve elektrolit açısından dengeli sıvılardan bol miktarda tüketmeleri gerekmektedir. Bunların içerisinde seyreltilmiş ve posasız meyve suları, et suları, spor içecekleri ve kafeinsiz gazlı içecekler yer almaktadır. Bu içecekler ishal nedeniyle kaybedilen su ve elektrolitlerin yerine konmasını sağlar. Elektrolitler vücuttaki sıvı dengesinin korunması için önemli görevlere sahip olmaktadır.
Dışkının sertleştirmesini sağlayacak yiyecekler
Bazı düşük lifli gıdalar dışkının daha katı olmasını sağlamaktadır. Bu gıdalar içerisinde ananas, elma püresi, tost, patates, erişte, yağsız sığır eti, balık, derisiz tavuk veya hindi eti bulunmaktadır.
Kafein ve alkolden kaçınmak
Kafeinli yiyecek ve içecekler ishalinin kötüleşmesine neden olan hafif bir müshil etkisi yaratabilmektedir. Kahve, gazlı içecekler, çay, yeşil çay ve çikolatadan uzak durulması gerekmektedir. Bunun yanında dehidrasyonun önlememesi için alkolden de kaçınılması gerekir.
Gaz yapan yiyecek ve içecekler
İshal sebebiyle görülen mide kramplarının önlenmesi için fasulye, lahana Brüksel lahanası ve gazlı içeceklerden uzak durulması gerekmektedir. Bazen ishal geçici olarak laktoz intoleransına neden olabilir. Bu sebeple de ishal süresince süt ürünlerinin de tüketilmemesi önerilmektedir.
İshal nasıl önlenir?
İshal her zaman önlenebilen bir durum değildir. Ancak enfeksiyon veya gıda kontaminasyonu nedeniyle ishale yakalanma riski azaltılabilir. Bunun için dikkat edilmesi gereken noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Hijyen kurallarının iyi bir şekilde uygulanması
- Bazı virüs ve bakteriler için geliştirilen aşıların yapılması
- Yiyeceklerin doğru bir şekilde saklanması
- Seyahat sırasında tüketilen yiyecek ve içeceklere dikkat edilmesi
