Kekemelik

Kekemelik nedir?

Konuşurken kullanılan kasların seğirmesi ya da kontrolsüz bir şekilde hareket etmesi durumunda ortaya çıkan kekemelik konuşma akışını bozmaktadır. Kişilerde duraklamalara, istenmeyen seslere ve kelimelere takılıp kalmasına neden olur. Genellikle çocukları etkileyen kekemelik her yaşta görülebilmektedir. Tedavi edilebilir konuşma bozukluklarından birisi olan kekemeliğin tedavisinin başarı oranı yüksektir.

Kekeme olan kişiler ne söylemek istediklerini bilirler. Ancak bunları söylemekte zorluk yaşarlar. Kekemelikte en sık görülen sorunların içerisinde kelimenin, hecenin ya da harfin tekrarlaması ya da uzatılmasıdır. Bunun yanında sorunlu bir kelimeyle ya da sesle karşılaştıklarında konuşma sırasında duraklaya bilirler.

Kekemelik konuşmayı öğrenen çocuklar arasında yaygın olarak görülmektedir. Çünkü küçük çocukların konuşma ve dil yetenekleri söylemek istediklerini anlatacak kadar gelişmemiştir.

Çocukların önemli bir kısmı gelişimsel sürecin bir parçası olan bu kekemeliğin aşarlar. Ancak bazı durumlarda kekemelik yetişkinliğe kadar devam eden kronik bir durum haline gelir. Bu tür kekemelikler kişilerin kendilerine olan öz saygısını ve diğer insanlarla ilişkilerini etkileyebilir.

Kekemelik tanısı

Kekemeliğin teşhis edilmesi için öncelikle uzman hekim kekemeliğin herhangi bir belirtisini dinleyerek işe başlayacaktır. Bunun yanında kişinin sağlık geçmişini, belirtilerin ne zaman başladığını ve belirtilerin hangi durumlarda ortaya çıktığını soracaktır.

Kekemelik genellikle çocukluk döneminde tanı alan bir sorun olduğu için tanı çocuk doktorları tarafından konulmaktadır. Kalıcı kekemeliği olan kişilerin önemli bir kısmında çocukluğumda gelişimsel kekemelik tanısı konulmaktadır.

Bununla birlikte nadir olarak görülse de ısrarcı kekemeliği olan yetişkinlerin çocukluk döneminde resmi bir tanı almamış olması da mümkündür. Kekemeliğin tanı almasında genellikle tıbbi testler gerekli görülmez.

Edinilmiş kekemelik tanısı

Yetişkinlerin beklenmedik bir şekilde kekemeliğe başlaması durumunda bazı testlerin yapılması gerekmektedir.

Çünkü yetişkinlik döneminde görülen kekemelik afazinin bir belirtisi olabilir. Afaziye neden olabilecek nedenler içerisinde travmatik beyin hasarı, felçler ve beyin tümörleri yer almaktadır. Bunun belirlenebilmesi için aşağıdaki testler istenebilmektedir.

• Bilgisayarlı tomografi
• Manyetik rezonans 
• Pozitron emisyon tomografisi

Kekemelik nedenleri

Kekemeliğin tam olarak neden oluştuğu bilinmemektedir. Ancak çeşitli faktörlerin kekemeliğin görülmesine katkıda bulunabileceğiniden şüphelenir.

Bu faktörler içerisinde şunlar yer almaktadır;

• Kişinin ebeveynlerinden ya da kardeşlerinden birinde kekemelik olması durumunda kişide kekemeliğin görülme ihtimali 3 kat daha fazla olmaktadır.
  
  
• DNA mutasyonları kekemeliği katkıda bulunabilir. Bunun yanında kekemeliğin zaman içerisinde iyileşip iyileşmeyeceğini de etkilemektedir.
  
  
• Kekeme olan kişilerin belirli beyin alanlarının farklı olma olasılığı daha yüksektir. Bunlar genellikle konuşma sırasında kullanılan kasların veya kas koordinasyonunu kontrol eden beyin bölümlerinde görülmektedir.
  
  
• Gelişimsel kekemeliğin olası nedenlerinden birisinin konuşma motor kontrolündeki anormallikler olduğu düşünülmektedir.
  
  
• Felç, travmatik beyin hasarı veya diğer beyin bozuklukları konuşmanın yavaşlamasına, duraklamasına ya da tekrarlanan seslere neden olmaktadır.
  
  
• İnsanların kendilerini baskı altında hissettiklerinde akıcılık sorunu yaşayabilirler. Bu duygusal baskı sebebiyle kekeleyen kişilerin daha fazla takılmasına neden olmaktadır.

Kekemelik risk faktörleri

Erkeklerde kekemelik kadınlara göre daha fazla görülmektedir.

Kekemelik riskini arttıran diğer faktörler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Çocukluk döneminde gelişimsel gecikmeler ya da diğer konuşma sorunları yaşayan çocuklardaki kekemelik görülme ihtimali daha yüksektir.
  
  
• Ailedeki stres, ebeveynlerin yüksek beklentileri veya diğer baskı türleri mevcut kekemeliğin daha fazla kötüleşmesine neden olmaktadır.

Kekemelik belirtileri

Konuşmak için yüzdeki, ağızdaki, boğazdaki, göğüsteki ve karındaki kasların koordine olması gerekmektedir. Kekemelik ise konuşmak için kullanılan bu kasların kontrolsüz bir şekilde hareket etmesi sebebiyle olmaktadır.

7 temel belirti kekemeliğin resmi kriterlerini oluşturur ve doktorun kekemeliği teşhis edebilmesi için bunlardan en az birine sahip olunması gerekmektedir.

Seslerin ya da hecelerin tekrarlanması

Genellikle kelimenin ilk hecesinde görülen bu durum kelimenin tamamını söyleyene kadar sesi ya da heceyi tekrarlayarak daha sonrasında konuşmaya devam edilmesidir.

Belirli seslere ya da hecelere takılmak

Bir sese ya da heceye takılıp kalınması ya da sesin gerekenden daha uzun süre uzatılması durumunda görülen belirtidir.

Kelime ortasında duraklamalar

Gereksiz olmasına rağmen bir kelimenin ortasında fark edilir derecede uzun süre duraklaması durumudur.

Engelleme

Bu belirti de kişiler konuşurken sessizce duraklar ya da hmm, eee gibi sesler çıkarırlar. Bu sebeple de kelime akışı engellenir.

Kelime değiştirme

Bir kelime ya da cümle üzerinde kekelendiği zaman onu atlatmak için farklı bir kelime ya da kelime öbeğinin kullanılmasıdır.

Aşırı stres

Bir kelimenin bir kısmına ya da tamamına çok fazla vurgu ya da gerginlik yüklenmesi durumudur.

Tek heceli kelimeleri tekrarlamak

Tek sesten oluşan kelimelerin tekrarlanmasıyla görülen belirtidir.

Kekemeliğin diğer belirtileri

Kekeleme görülen kişilerde aşağıdaki belirtiler de görülebilmektedir.

Spazm taşması

Kekemeliğe neden olan kas hareketlerinin yüzde, boyunda, omuzlarda ve kollarım bazı kısımlarında görülmesi durumudur.

Kötüleşen jestler ve mimikler

Kekemelik görülen kişilerde sıklıkla kekemelik sırasında ortaya çıkan hareket alışkanlıkları geliştirmektedir. Örneğin olağandışı göz kırpma, başka tarafa bakma, yumrukları sıkma ve yüzü buruşturma görülebilir.

Belirtiler duygu durumuna göre değişebilir

Kekemeliğin neden olduğu belirtiler genellikle yorgun, heyecanlı, endişeli ya da stresli olunan durumlarda daha da kötüleşmektedir.

Bunun yanında yeni ve karmaşık konular hakkında konuşulması da belirtilerin artmasına neden olmaktadır. Kekemelik belirtileri genellikle dinlenme ya da rahatlama ile hafiflemektedir.

Diğer vokal aktiviteler sırasında görülmemesi

Kekemelik genellikle nesnelerle ve evcil hayvanlarla konuşurken, yüksek sesle kitap okurken ya da şarkı söylerken görülmezler.

Diğer zihinsel sağlık koşullarını etkilemesi

Kekemelik kişilerde hayal kırıklığı ya da utanç duygularına neden olabilir. Bu sebeple de kekeme olan kişilerde anksiyete veya depresyon gibi zihinsel sağlık sorunları görülme ihtimali daha yüksek olmaktadır.

Kekemelik tedavi yöntemleri

Kekemelik tedavisinin planlanması için dil ve konuşma kataloğunun kapsamlı bir değerlendirme yapması gerekmektedir.

Kekemeliği olan çocukların ve yetişkinlerin tedavi edilmesinde birkaç farklı yaklaşım bulunmaktadır. Bireysel sorunların ve ihtiyaçların değişmesi nedeniyle bir kişi için yararlı olan bir yöntem başka biri için etkili olmayabilir.

Kekemelik tedavisi kekemeliğin tamamını ortadan kaldırmayabilir. Ancak tedavi ile aşağıda belirtilen beceriler öğrenilebilir.

• Konuşma akıcılığını geliştirilmesi
• Etkili iletişimin geliştirilmesi
• Okul, iş ve sosyal aktivitelere tam olarak katılım

Konuşma terapisi

Konuşma terapisiyle kişilere konuşmanın yavaşlatılması ve konuşma sırasında sorun yaşanılan anların fark edilmesi öğretilebilir.

Konuşma terapisinin ilk dönemlerinde çok yavaş ve dikkatli konuşulabilir. Ancak zamanda daha doğal bir konuşma düzeni oluşacaktır.

Elektronik aletler

Konuşma akıcılığını artırılması için çeşitli elektronik cihazlar bulunmaktadır. Bu cihazlar gecikmiş işitsel geri bildirim sağlayarak konuşmanın yavaşlatılmasına katkıda bulunur. Konuşmanın hızlı olması halinde makineden gelen ses bozuk çıkacaktır.

Elektronik aletler içerisinde kullanılan başka bir cihaz ise konuşmayı taklit ederek sanki başka biriyle uyum içinde konuşuyormuş gibi sesler çıkarır.

Bu cihazların bir kısmı günlük aktiviteler sırasında giyilebilecek kadar küçük olmaktadır. Hangi cihazın seçileceğine konuşma ve dil patoloğu karar vermektedir

Bilişsel davranışçı terapi

Bu psikoterapi türü kekemeliğin daha da kötüleşmesine neden olabilecek düşünme biçimlerini tanımlamayı ve değiştirmeyi öğretmektedir. Ayrıca kekemelik ile ilgili görülen stres, kaygı ya da özgüven sorunlarının çözülmesine de yardımcı olabilmektedir.

Ebeveyn çocuk etkileşimi

Kekemelikle başa çıkmanın önemli bir parçasıdır evde tekniklerin uygulanmasında ebeveynlerin katılımı olmaktadır.

Kekemelik egzersizleri

Kekemelik egzersizleri hem yetişkinlerin hem de çocukların tedavisinde önemli bir yere sahip olmaktadır.

Ev ortamlarında da sürekli olarak uygulanabilir olması pekiştirmenin sağlanabilmesi açısından önemlidir. 

Yetişkinlerde kekemelik egzersizleri

Yetişkinlerin kekemelik tedavisinin desteklenmesi amacı ile uygulayabileceği bazı egzersizler içerisinde şunlar yer almaktadır.

Diyafram nefesi

Diyaframatik veya kostal nefes kekemelik egzersizlerinde popüler bir egzersizdir.

Diyafram nefesi egzersizi için atılması gereken adımlar içerisinde şunlar yer almaktadır;

• Kişinin sırt üstü yatması, dizlerini bükmesi ve başını rahat bir pozisyonda tutması gerekir. Bu sayede rahatlama sağlanır.
  
  
• Daha sonrasında bir el göğüsse bir el de karına yerleştirilir. 
  
  
• Yavaş ve sakin bir şekilde burundan nefes alınması gerekir. Bu aşamada omuzların ve göğsün hareketsiz kalması gerekmektedir. 
  
  
• Daha sonrasında nefes verilmeye başlanır. Bu aşamada göğüsteki elin hareketsiz kalması gerekmektedir.

Aşamalı gevşeme

Stres ve kaygı kekemelik belirtilerinin kötüleşmesine neden olmaktadır. Aşamalı gevşeme tekniği ise artikülatör kasların gevşemesine yardımcı olmaktadır.

Bunun yanında anksiyete, hipertansiyon, genel kas stresi ve gerginliğinin hafiflemesini sağlar. Aşamalı gevşeme egzersizinin yapılması için şu aşamaların takip edilmesi gerekir.

• Sessiz ve rahat bir yerde rahatlatıcı bir müzik açılır ve egzersiz süresince burundan nefes alınması gerekir.
  
  
• Rahat bir şekilde oturulur ya da yatılır.
  
  
• Avuç içleri yukarı bakacak şekilde kollar vücuttan uzakta ve rahat bir şekilde tutulur.
  
  
• Bacaklar hafifçe açılır ve rahatlatılır.
  
  
• Ayak parmaklarından başa kadar her kasa tek tek odaklanılması gerekir.
  
  
• Nefes yavaşlatılır.
  
  
• Tüm kaslar 5 saniye boyunca sıkılır ve gevşetilir.
  
  
• Her kas grubu arasında 20 saniyelik molaların verilmesi gerekir.

Hafif artikülatör temas

Hafif ağız hareketlerini kullanmayı öğreten egzersizlerden birisi olmaktadır. Konuşurken düzgün hava akışının sağlanmasını için yapılan egzersizlerdir.

İçerisinde dil egzersizleri de yer almaktadır. Bu egzersizlerin uzman terapistler tarafından öğretilmesi gerekmektedir.

Nefes verirken konuşmak

Akıcılığın şekillendirilmesi için uygulanan bir tekniktir. Nefes vermeye başlarken konuşmak fonasyonun başlangıcının değiştirilmesine yardımcı olmaktadır.

Bu egzersizin aşamaları şunlar olmaktadır;

• Öncelikle burundan nefes alınması gerekir.
• Nefes verirken konuşmaya başlanır.

Duraklatma ve cümle oluşturma

Akıcılık şekillendirme tekniklerinden bir diğeri de duraklatma ve cümle oluşturma tekniğidir. Bu egzersizde doğal duraklamalar uzatılır veya konuşmada kelimelerin ya da cümlelerin arasına ek duraklamalar eklenir.

Uzun konuşma

Uzun süreli konuşma egzersizleri de konuşma terapistleri ile yapılması gerekmektedir. Bu egzersizde sesli harfler uzatılarak akıcılık kazanılmasına yardımcı olunmaktadır. Bu egzersiz hafif artikülatör egzersizi ile birleştirilmektedir. 

Diğer egzersizler

Kekemelik ile ilgili yetişkinlerin uygulayabileceği egzersizler içerisinde şunlar da yer almaktadır.

• Farkındalık
• Meditasyon
• Yoga
• Günlük başarıların not edilmesi
• Yeni durumların üzerinden gelmek için fırsatların yakalanması
• Aerobik

Çocuklar için kekemelik egzersizleri

Çocuklarda görülen kekemeliğin tedavisinde de bazı egzersizler kullanılabilmektedir.

Bu egzersizlerin öncelikli olarak terapistler tarafından çocuğa öğretilmesi ve daha sonrasında ebeveynleri tarafından süreçte çocuğun desteklenmesi önemlidir. Çocuklara önerilen egzersizlerden bazıları şunlardır.

Duraklatılmaların öğrenilmesi

Bu egzersizde çocuklara cümle ya da kelime öbeği verilir ve yüksek sesle bunu söylemesi istenir.

Duraklamalar kelimenin ortasında değil sonunda yapılması için çocuk teşvik edilir. Çocuk bir kelimenin ortası yerine kelimenin sonunda durmayı öğrenmesi kekemeliğin zaman içerisinde azalmasını sağlamaktadır.

Hece zamanlı konuşma

STS olarak da adlandırılan bu egzersizde her heceden sonra duraklayarak konuşulması gerekmektedir. Çocukların bu egzersizde zorlanmaları durumunda her hece için bacakların hafifçe vurularak pratik yapması istenebilir.

AEIOU terapisi

Konuşma dil terapisi alanına giren bu egzersizde çocukların sesli harfleri olabildiğince yüksek sesle telaffuz etmelerine yardımcı olunmaktadır. Bu egzersizin evde de uygulanmaktadır. 

Basit dil kullanımı

Ebeveynlerin çocuklarla iletişim kurarken basit bir dil ve kısa cümleler kullanmaları gerekmektedir. Bu sayede çocuklar kendilerini daha fazla güvende hissedebilirler.

Dinleme süresinin uzaması

Çocuklara yardım etmek için onu dinlemeye zaman ayrılması gerekmektedir. Dinleme sırasında öneri ya da talimat verilmemelidir. Oyun oynarken kendilerini ifade etmelerine yardımcı olunması gerekmektedir. 

Konuşma oyunları

Birçok farklı konuşma oyunu bulunmaktadır. Bu oyunlar çocuğun doğal bir şekilde kekemeliğin üstesinden gelmesini sağlar. 

Kekemelik komplikasyonları

Kekemelik sebebi ile görülebilecek diğer sağlık problemlerimin içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Başkaları ile iletişim kurmada zorluk yaşama
  
  
• Konuşma konusunda kaygılı olma
  
  
• Konuşmama
  
  
• Konuşmayı gerektiren durumlardan kaçınma
  
  
• Sosyal, okul veya işe katılım ve başarı kaybı
  
  
• Zorbalığa uğramak
  
  
• Kendine olan güvenin azalması

Kekemelik çeşitleri

Genel konuşma engellileri kategorisi içerisinde yer alan kekemelik akıcı konuşma bozukluğu spesifik bir türü olmaktadır.

Bunun yanındaki kimileri kendi içerisinde 3 farklı çeşidi ayrılmaktadır.

Gelişimsel

Çocuklukta başlayan akıcılık bozukluğu gelişimsel kekemelik olarak tanımlanmaktadır. Beynin beklenenden farklı geliştiği için görülen nörogelişimsel bir bozukluktur.

Çocukluk döneminde neredeyse tüm çocuklarda görülen bir durumdur. Ortalama başlama yaşı 3 yaş civarındadır.

Nörojenik

Beyin ile sinirler ya da kaslar arasındaki sinyal anormallikleri nörojenik kekemeliğe neden olmaktadır.

Psikojenik

Beynin düşünme ve akıl yürütme yöntem kısmından kaynaklanan problemler sebebiyle görülen kekemelik türüne psikojenik kekemelik adı verilmektedir.

Kekemeliğin gelişimsel süreci

Kekemeliğin gelişimin 5 seviyeden oluşmaktadır. Her seviye 4 temel alanda da değerlendirilmektedir. Bu alanlar içerisinde temel davranışlar, ikincil davranışlar, duygular ve tutumlar ve altta yatan süreçlerdir.

Kekemeliği olan tüm kişiler her zaman tek bir kategoriye tam olarak sığmazlar. Bunun yerine bir düzeyi yansıtan bazı davranışlar ve diğerini yansıtan başka davranışlar görülür. Kekemeliğin gelişimsel süreci hiyerarşik olarak belirlenmiştir ve şu aşamaları içerir.

Normal akıcılık bozukluğu

Kekemelik teşhisinin alınması için bu düzeyin tüm özelliklerinin görülmesi gerekmektedir. Ancak daha ileri düzeydeki özelliklerden herhangi birinin görülmesi durumunda sınırda ya da üstü olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Akıcı konuşma sıklığı yüz kelimede ondan az olmalıdır. Tekrarlar yavaş ve eşit düzeyde olmaktadır. Tekrarlamalar iki ya da daha az sayıda meydana gelmektedir. Genel olarak çocuğun akıcı konuşmama durumları nispeten rahat görünür ve çocuk bunların neredeyse hiç farkında değildir.

Sınırda kekemelik

Yüz kelimede ikiden fazla kekemelik görülmesi durumudur. Bu düzeyde olan kişilerde kısmı sözcük tekrarı ve tek heceli sözcüklerin tekrarı ile karakterizedir.

Her takılmada ikiden fazla tekrar meydana gelir. Ancak bu seviyedeki kekemelikler gevşek ve rahat kalır.

Kekemeliğin başlangıcı

Bu aşamadaki kekemeliğin önemli özellikleri içerisinde gerginlik ve acele etme durumu bulunmaktadır. Bu aşamada uzamalar da ortaya çıkmaktadır. Tekrarlar hızlı ve ani olabilmektedir.

Bunun yanında tekrar ve uzatmalar sırasında ses perdesinde dalgalanmalar da görülebilmektedir.  Bunun yanında görülebilecek özellikler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Yüz gerginliği
  
  
• Hava akışını başlatmada veya ses çıkarmada zorluk yaşamak
  
  
• Kişinin kekemeliğini farkında olması
  
  
• Hayal kırıklığına uğrama
  
  
• Kekemeliğin sona erdirilmesi için baş sallama veya göz kırpma gibi kaçış davranışları
  
  
• Kişinin farkındalığına karşı gelişen olumsuz tepki bozukluğun ilerlemesine neden olan faktördür.

Orta düzey kekemelik

Bu aşamada yukarıda belirtilen tüm özelliklerin yanı sıra aşağıdaki belirtiler de görülebilmektedir.

• Kaçınma davranışları
  
  
• Kekemelik deneyimine yönelik olan koşullanmaların başlaması
  
  
• Kekemeliğe karşı tahammülsüzlük
  
  
• Kelimelerden ya da durumlardan kaçınmaya başlama
  
  
• Utanma ve korku duygularının yüzeye çıkması

İleri düzey kekemelik

Bu aşama genellikle kişileri 14-15 yaşlarında görülmektedir. Genel olarak yetişkinlere uygulanan tedavi yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir.