Ortodonti nedir?
Yanlış konumlanmış dişlerin tedavisinde uzmanlaşmış tıp alanına ortodonti adı verilmektedir. Bunun yanında yüz dengesizliklerinin giderilmesini sağlar. Ortodonti tedavilerinin temel amacı çene kemiği üzerinde bulunan dişlerin düzgün sıralanmış hale gelmesidir.
Dişlerin birbirleri ile uyum içerisinde olması sadece ağız sağlığı üzerinde değil aynı zamanda genel sağlık üzerinde de etkili olmaktadır. Çünkü dişlerin birbiri üzerine gelmesi diş çürükleri, diş eti hastalıkları ve diş aşınmalarına neden olabilmektedir.
Ortodonti alanında çalışan hekimlere ortodontist adı verilmektedir. Hekimlerin ortodontist olabilmesi için öncelikle diş hekimliği bölümünden mezun olmaları ve daha sonrasında ek eğitim almaları gerekmektedir.
Ortodonti tanı kriterleri
Ortodontik tedavilere başlamadan önce hastanın durumunun detaylı bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Yapılan bu tetkikler aynı zamanda uygulanacak tedavinin planlanması ve maliyetlerin hesaplanması için de önemlidir. Ortodonti alnında tanı aşamasında birçok farklı yöntem kullanılmaktadır.
Bu analizler sonucunda hastalara uygulanacak tedavi detaylı bir şekilde belirlenebilmektedir. Bunun yanında tedavinin hastalara detaylı bir şekilde anlatılması ve diğer disiplinler ile birlikte çalışmanın gerekli olup olmadığının da belirlenmesi açısından önemlidir.
Ortodonti tanı yöntemleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Ağız içi ve dışının fotoğraflarının çekilmesi
- Çenenin alt ve üst ölçümlerinin yapılması
- Başın yan, ön ve arkadan çekilmiş filmleri
- El ve bilek grafilerinin çekilmesi
- Ağız içi ve yüz dokularının incelenmesi
Ortodonti nedenleri
Hemen hemen herkes ortodontiden yararlanabilmektedir. Ancak bazı hastaların tedavileri daha uzun sürebilmektedir. Birçok kişi gülüşlerinin görünümlerini iyileştirmek için ortodontik tedavilerden yararlanmaktadır.
Bunun yanında çiğneme fonksiyonlarının geliştirilmesi ve daha iyi ağız sağlığının sunulmasını sağalmaktadır.
Yaygın ortodontik problemler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Üst dişlerin alt dişlerin üzerinde çıkması olarak tanımlanan overbite
- Alt dişlerin üst dişlerden daha fazla öne çıkması olarak tanımlanan underbite
- Dişlerin üst üste binmesi
- Çarpık dişler
- Dönmüş dişler
- Gömülü dişler
Bu problemlerin tedavi edilebilmesi için hastalarda aşırı çürük ya da diş eti hastalığı gibi ciddi durumların bulunmaması gerekir. Çünkü hastalıklı dişlere diş teli takmak ciddi olumsuz etkilerin yaşanmasına neden olur.
Bunun için diş ya da diş eti hastalığının bulunması durumunda öncelikle diş hekimine başvurulması ve gerekli tedavilerin uygulanması gerekir. Daha sonrasında ortodontik tedavi uygulanabilir.
Ortodonti ve beslenme
Ortodonti tedavileri bazı durumlarda sınırlandırıcı olabilmektedir. Çünkü yenilecek gıdalar tedavide kullanılan aparatlara zarar verebilmektedir. Bunun için tedavide olan kişilerin yerken dikkat etmesi ve tüketmemesi gereken besinler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Ortodonti tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler
Diş tedavisi sırasında bazı besinler tedavide kullanılan aparatların kırılmasına ya da kopmasına neden olmaktadır. Bu besinler içerisinde şunlar bulunur.
- Fındık, fıstık, leblebi ve antep fısıtığı gibi sert kuruyemişler
- Macun
- Sakız
- Cips
- Lokum
- Karamelli ve yapışkan çikolatalar
- Patlamış mısır
- Tost
- Sandviç
- Sert simit
- Kızarmış ekmek
- Ekmeğin sert kısımları
- Gazlı içecekler
- Hazır asitli içecekler
Yerken dikkat edilmesi gereken besinler
Beslenmedeki bazı besinler ise dikkatli bir şekilde çiğnenmesi gerekmektedir. Bu besinler içerisinde şunlar yer alır.
- Isırılması gereken meyvelerin küçük parçalar halinde tüketilmesi gerekir.
- Çikolata ve şekerler dişlere temas ettirilmeden dil üzerinde eritilerek tüketilmesi gerekir.
- Kemikli tavuk ve etler dişler kullanılarak sıyrılmamalıdır.
- Salata ve havuç gibi sert sebzeler rende halinde tüketilebilir.
- Zeytin gibi çekirdekli besinlerin çekirdekleri çıkarıldıktan sonra tüketilmesi gerekir.
- Yiyeceklerin sert ve kızarmış kısımları
Ortodonti tedavi yöntemleri
Ortodontik tedavi genellikle çocukların kalıcı dişlerinin çıkmaya başlaması ile ihtiyaç duyulan bir tedavidir. Bu sebeple de genellikle 12 yaş civarında gerçekleşir. Ancak tedaviye başlama yaşı kaç kalıcı dişin çıktığına ve yüzleri ile çenelerinin büyümesine bağlıdır.
Yetişkinlerde ise ortopedik tedaviye istedikleri zaman başlamaları mümkün olmaktadır. Ancak ortodontik tedavilerin diş çürümesine ve diş eti sorunlarına neden olabilmesi sebebi ile iyi bir ağız hijyeninin sağlanması çok önemlidir.
Ortodonti tedavisinde dişlerin düzeltilmesi için diş telleri kullanılmaktadır. Kesin tedavi için ise dişlerdeki soruna yönelik özel planlamalar yapılmaktadır. Nadir olarak görülse de başlık takmak ya da çenenin geri çekilmesi için vidalardan yararlanılmaktadır.
Dişlerin birbirine çok yakın olması ve bu durumun dişlerin üst üste binmesine neden olması durumunda bazı dişlerin de çekilmesi gerekli olabilmektedir. Tedavi süresi ise sorunun ne kadar karmaşık olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.
Bu süre genellikle 6 ila 30 ay arasında değişiklik göstermektedir. Tedavinin sonlanmasının ardından özel tutucu bir aparat kullanılması gerekmektedir. Bu aparatlar genellikle gece kullanılır. 12 ay süre ile kullanılması gereken bu aparatların yerine bazen dişlerin tutulması için dişlerin arkasına ince bir telin kalıcı olarak sabitlenmesi de mümkün olmaktadır.
Ortodonti çeşitleri
Ortodonti tedavisinde sorunların giderilmesine yönelik çok çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlerin içerisinde şunlar yer alır.
Telsiz ortodonti (Invisaling)
Neredeyse görülmeyen diş plaklarından oluşan bu tedavi seçeneğinde plaklar kolay bir şekilde takılıp çıkarılabilmektedir. Hastalara özel olarak üretilen bu plaklar dişlerin diziliminin hizalanmasını sağlamaktadır. Bu sayede diş tellerine ve braketlere ihtiyaç duyulmaz.
Kişiye uygun olarak üretilen plaklar genellikle dışarıdan fark edilmez. Bu sebeple de sosyal hayat içerisinde hastaların daha rahat olması sağlanır. Kontrol randevularına ise 8-10 haftada bir gidilmesi gerekmektedir.
Şeffaf plaklar sayesinde braketlerin ya da tellerin kırılması söz konusu olmayacağı için daha az acil randevu ihtiyacı duyulmaktadır. Bunun yanında ağız içi tellerin neden olabileceği ağız içi yaralanmalar da ortadan kalkmaktadır.
Metal diş teli
Ortodonti tedavisinde en çok kullanılan teknik metal diş telleridir. Dişlerin ön ya da arka yüzeyine yerleştirilen braketler metal olduğu için daha dayanıklıdır.
Metal diş telleri ile uygulanan tedavi 8-30 ay boyunca devam etmektedir. Bu süre içerisinde takılan metal braketler çıkarılmaz. Bu sebeple de tedaviye başlamadan önce dikkatlice düşünülmelidir.
Porselen diş teli
Şeffaf diş teli olarak da adlandırılan porselen diş teli, metal diş tellerine göre daha az fark edilir özellikler taşınmaktadır. Bu özelliği sebebi ile genellikle yetişkinler ve estetik kaygısı taşıyan kişiler tarafından tercih edilmektedir.
Porselen diş telleri geleneksel diş tellerinin aksine cama benzer bileşik bir maddeden yapılmaktadır. Bu sebeple de diş rengine yakın olurlar. Porselen diş tellerinin sağlamış olduğu avantajların içerisinde leke tutmamaları da bulunmaktadır. Bunun yanında metal diş tellerine göre daha hassas bakıma ihtiyaçları bulunmaktadır. Bunun yanında metal diş tellerine göre daha hassas bakıma ihtiyaçları bulunmaktadır.
Lingual ortodonti
Görünmez braket olarak da adlandırılan lingual ortodontik tedavi dişlerdeki bozukluğun giderilmesini sağlayan bir diğer tedavi yöntemidir. Braketlerin dişin arkasındaki kısma takılmasından dolayı dışarıdan fark edilmeleri zordur. Özellikle yetişkinler tarafından tercih edilen bir tedavi seçeneğidir. Tedavi süresi 6 ay ile 3 yıl arasında değişiklik göstermektedir.
Yetişkin ortodonti
Erken yaşlarda ortodonti tedavisi görmeyen kişiler yetişkinlik dönemlerinde uygulanan tedavilere yetişkin ortodontisi adı verilmektedir. Dişlerdeki çarpıklık ya da ileri-geri çene durumlarının tedavileri de uygulanmaktadır.
Yetişkin ortodontisinin gelişmesi sayesinde kısa süre içerisinde etki edecek tedavi yöntemleri bulunmaktadır. Yetişkin ortodontisi sadece kapanış problemlerinin düzeltilmesinde değil aynı zamanda gülüşün daha estetik olması için de uygulanmaktadır.
Çocuk ortodonti
Ağız, diş ve çene üzerinde oluşan sorunların çözülmesini sağlayan çocuk ortodontisinde uygulanan tedavinin amacı diş yapısının sağlıklı ve estetik bir hale getirilmesidir. Diş teli ve şeffaf plaklar gibi yöntemlerin çocuklara uygulanması durumuna çocuk ortodontisi adı verilmektedir.
Hareketli ortodonti apareyleri
Kalıcı ağız içi apareylerden farklı olarak hareketli ortodonti apareyleri hastaların istediği zaman takıp çıkarabilecekleri aparatlardır.
Erken dönem tedavilerde kullanılan bu apareylerin kullanım amaçları içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Yer tutucular
- Pekiştirme apareyleri
- Çene geliştirici apareyler
- Alışkanlık kırıcı apareyler
Ortodontik hareketli apareyler çocukların kalıcı dişlerini çıkarmaya başladıkları dönemde çene darlıklarının önlenmesi için sıklıkla kullanılırlar. Hastalara özel olarak tasarlanan apareyler sahip oldukları yay ve vidalar ile dişlerin düzeltilmesini sağlar.
Fonksiyonel ortodonti
Gelişme çağında olan çocuklara uygulanan bir başka ortodonti yöntemi de fonksiyonel ortodontik tedavi olmaktadır. Bu tedavi yönteminde önde olan üst çene ya da geride olan alt çenenin hizalanması sağlanır. 2. Sınıf ortodontik sorunların çözülmesini sağlayan bu ortodonti yönteminde fonksiyonel apareyler dişlere yapıştırılabilir ya da hareketli olabilir. Apareyler üst ve alt çenenin hizalanmasını sağlar.
Hızlandırılmış ortodonti
Genellikle gülümseme estetiğinde kullanılan hızlandırılmış ortodonti teknikleri küçük diş ve diş etleri problemlerinin çözülmesini sağlamaktadır.
Gelişen teknolojinin yanı sıra tıptaki değişiklikler ile ortodonti tedavilerinin hızlı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlıyor.
