Radyoaktif İyot Tedavisi Nedir?
Halk arasında atom tedavisi olarak da adlandırılan radyoaktif iyot tedavisi tiroid kanserlerinde sağlıklı dokuların korunurken kanserli hücrelerin ortadan kaldırılması hedeflemektedir. Aktif tiroid kanserlerinin tedavisinde kullanılan en etkili yöntemlerden birisidir.
Radyoaktif iyot tedavisi tiroid kanserlerinin yanı sıra tiroid bezinin fazla hormon salgılamasından dolayı hastalarda titreme, taşikardi, anksiyete asabiyet ya da uyku sorunlarına neden olan hipertiroidi hastalığının tedavisinde de kullanılmaktadır.
Tiroid bezinin çalışması için vücutta iyotun bulunması gerekir. Normal şartlarda tiroid bezi için gerekli olan iyot besinlerden alınır. Radyoaktif iyot tedavisi de bu temelden yola çıkılarak geliştirilmiş olan bir tedavi çeşididir. Bu sebeple de kanserli hücreler hedef alınarak vücuda az dozlarda iyot verilir.
Radyoaktif İyot Tedavisi Kimlere Uygulanır?
Radyoaktif iyot tedavisi genellikle tiroid kanseri sebebiyle ameliyat olan hastalara operasyondan sonraki birinci ya da ikinci ayda uygulanmaktadır. Bunun yanında tümörün yarıçapının 1 cm’nin üzerinde olan veya tümörün yarıçapının 1 cm’nin altında olmasına rağmen metastaz gözlenen hastalara uygulanmaktadır.
Radyoaktif İyot Tedavisi Öncesinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Radyoaktif iyot tedavisine başlamadan önce hastaların sürekli olarak kullandıkları bazı ilaçları bırakmaları gerekir. Bu ilaçlar tedaviyi gerçekleştiren doktor tarafından hastaya bildirilir. Bunun yanında hastaların tedaviden önceki 2 hafta boyunca iyotlu tuz tüketimini kesesi gerekmektedir. Bazı diş dolgularının içinde iyot bulunmaktadır. Eğer hastalarda böyle bir dolgu varsa çıkarılması gerekir. Bunların yanında içerisinde iyot bulunan gargaralarının ya da multivitaminlerin kullanımının da durdurulması gerekmektedir.
Hastalar tedaviden önceki 2 hafta boyunca iyot açısından fakir bir diyet ile beslenmesi gerektiği için soyadan ve soya ürünlerinden, işlenmiş et ürünlerinden, cips ya da kuru yemiş gibi atıştırmalıklardan, kahverengi gıda maddesi kullanılan gıdalardan, katkılı süt ve süt ürünlerinden, dondurmadan, margarinden, poşet çaylardan, kahvelerden, renkli hazır içeceklerden, çikolatadan, asitli içeceklerden, koyu yeşil yapraklı sebzelerden, çileklerden ve kırmızı biber baharatından uzak durması gerekmektedir.
Hastalar taze meyve sebzeleri, baharatları, doğal kırmızı ve beyaz eti, doğal yağ ve et suları ile hazırlanmış olan pilav ve makarna çeşitleri ile beslenmektedir. Ancak hastalarının tedaviye 5 gün kala et ve tavuk ürünlerini minumuma indirmesi gerekir.
Emziren kadınların tedavi tamamlanana kadar bebeklerini emzirmemeleri önemlidir. Ayrıca hamilelik planları bulunuyorsa bu planları 1 yıl ertelemeleri önerilir.
Radyoaktif İyot Tedavisi Nasıl Uygulanır?
Radyoaktif iyot tedavisinde hastalara iyot-131 olarak adlandırılan bir iyot kapsülü verilmektedir. İçerisinde az miktarda iyot bulunmasının yanında radyoaktif maddeler de bulunmaktadır. Tiroid bezleri iyotu kullanmaya başladığında radyoaktif maddeler de kanserleri hücreler üzerinde çalışmaya başlar.
Hastanın durumuna bağlı olarak 1 ile 3 arasında değişen bir sürede uygulanan radyoaktif iyot tedavisinde hastalar refakatçi ya da ziyaretçi kabul edemezler. Bunun yanında hastaların bir süre özellikle gebe kadınlardan ve çocuklardan uzak durması gerekir.
Radyoaktif İyot Tedavisinden Sonra Dikkat Edilmesi Gerekenler
Radyoaktif iyot tedavisi olan kişilerin tedaviden sonra en dikkat etmeleri gereken nokta insanlardan uzak durmalarıdır. Radyoaktif maddenin etkisi altında olan hastaların diğer insanları etkilememeleri için 15 gün boyunca diğer insanlarla iletişim halinde olmaması gerekir.
Kısa süreli ziyaretçi kabul edilebilir ancak hasta ile ziyaretçi arasında en az 2 metre mesafe bulunması gerekir. Bunun yanında özellikle hamile kadınların ve çocukların hastalardan uzak durması önemlidir. 60 yaşın üzerindeki kişilerin radyasyondan etkilenme ihtimalleri düşük olduğu için ek önlemlerin alınmasına gerek bulunmaz.
Hastalar mümkün olduğu kadar ortak tuvalet kullanmamalıdır. Ayrıca tuvaletlerini oturarak yapmalıdırlar. Alaturka tuvalet kullanmaları bulaş riskini artırmaktadır. Temizlenme aşamasında ise tuvalet kağıdı kullanılmalıdır ve kullanılan tuvalet kağıtları çöpte biriktirmek yerine tuvalete atılarak sifon çekilmelidir. Daha sonrasında ellerin bol su ve sabunla yıkanması gerekir. Eller yıkandıktan sonra ise lavabonun dezenfekte edilmesi önemlidir.
Bunların yanında çatal, kaşık, sabun ya da havlu gibi eşyaların hasta ile ortak kullanılmaması ve hastaların temas ettiği yerlerin sürekli olarak dezenfekte edilmesi gerekmektedir.
Hastaların bu süre içinde herhangi bir sebeple doktora gitmesi durumunda ise doktor ve hemşirenin tedavi alındığı konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Hastanın tedavi sırasında ve sonrasında her gün duş alması ve bol su tüketmesi gerekmektedir. Bu sayede vücutta bulunan radyasyon daha hızlı bir şekilde vücuttan uzaklaştırılır.
Tükürük bezlerinin zarar görmemesi için ise hastaların ağızlarını limon suyuyla çalkalamaları ve sakız çiğnemeleri önerilmektedir.
Radyoaktif İyot Tedavisinin Yan Etkileri
Radyoaktif iyot tedavisi sırasında hastalar bazı yan etkiler yaşayabilmektedir. Bu yan etkiler genellikle hafif seyretmekle birlikte bazı hastaları ciddi şekilde etkileyebilmektedir. Ancak tedavinin sebep olduğu yan etkiler tedavi sona erdikten sonra kendiliğinden geçecektir. Radyoaktif iyot tedavisinin sebep olduğu yan etkiler şunlardır.
- Yorgunluk,
- Tükürük bezlerinin şişmesi,
- Boyunda hassasiyet,
- Göz kuruluğu,
- Ağız kuruluğu,
- Tat kaybı,
- Mide bulantısı,
Radyoaktif İyot Tedavisinin Uzun Süreli Riskleri Nelerdir?
Radyoaktif iyot tedavisi güvenli tedavi yöntemlerinden birisidir. Hipertiroidi tedavisinde kullanılan radyoaktif iyot tedavisinin uzun süreli riski hastalarda hipotiroidi oluşturmasıdır. Ancak bu sorun hastalara tiroid hormonu ilaçları verilerek çözülmektedir. Kanser hastalarına yapılan radyoaktif iyot tedavisinin büyük bir çoğunluğunda ise hipotiroidi görülmektedir. Ayrıca bu hastaların kanserlerinde küçük bir artış görülmesi de beklenir. Bazı hastalarda tedavi sebebiyle tükürük bezleri zarar görebilmektedir. Bunun önlenmesi için ise limon suyu ya da C vitamini gibi tükürük bezlerini uyaran maddelerin kullanılması önerilir.
Kadınlar İçin Özel Uyarılar
Radyoaktif iyot tedavisi kesinlikle gebe kadınlara uygulanmamaktadır. Eğer kadınlar emzirme döneminde ise tedaviden 6 hafta önce emzirmeyi kesmeleri gerekir. Radyoaktif iyot tedavisinin daha sonraki gebelikler üzerinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Ancak hamile kalınabilmesi için tiroid hormonunun normal ve kararlı bir seviyede olması gerekir. Bunun içinde gebelikler 1 yıl ertelenmesi uygundur.
Erkekler İçin Uyarılar
Radyoaktif iyot tedavisi alan erkeklerin yaklaşık olarak 2 yıl boyunca sperm sayılarında azalma ve bu sebeple de geçici infertilite olması normaldir. Eğer hastalar kanser tedavisinden sonra birkaç doz radyoaktif iyot tedavisi alırsa infertilite kalıcı olabilir.
Radyoaktif İyot Tedavisi Sonrası Cinsel Hayat
Radyoaktif iyot tedavisinden sonraki birkaç gün hastaların bazı güvenlik önlemlerine dikkat etmesi gerekmektedir. Bu önlemler diğer insanların korunması açısından son derece önemlidir.
Hastaların güvenlik tedbirlerine ne kadar süre uyması gerektiği ise doktorlar tarafından bildirilmektedir. Bu tedbirler içerisinde cinsel hayat da yer almaktadır. Bunun için hastaların tedavi sonrasında cinsel hayatlarında dikkat etmeleri gereken noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Bir süreliğine cinsel ilişkiye girilmemesi gerekebilir.
- Cinsel ilişki sırasında prezervatif kullanımı gerekli olabilir.
- Kadınlıların en az 6 ay boyunca güvenli bir doğum kontrol yöntemi kullanmaları gerekmektedir.
- Erkeklerin en az 4 ay boyunca güvenli bir doğum kontrol yöntemi kullanmaları gerekmektedir.
Radyoaktif İyot Diyeti
Radyoaktif iyot tedavisi gören hastaların beslenmelerinde dikkat etmeleri gereken noktalar bulunmadır. Bu hastalara özel olarak reçete edilen bu diyetler düşük iyot diyeti olarak adlandırılmaktadır. Hastaların özel gereksinimlerinin karşılanması açısından diyetin hazırlanması noktasında doktorlarından bilgi almaları önerilmektedir.
Düşük İyot Diyeti Nedir?
Düşük iyot diyetinde hastaların günde en fazla 50 mcg iyot tüketmesi gerekmektedir. İyot ise mineral çeşitlerinden birisidir. Vücudun normal işleyişini yerine getirebilmesi için önemli bir mineral türüdür. Çünkü başta tiroid bezi olmak üzere belirli hormonların üretilebilmesi için iyot kullanılmaktadır.
Vücut için gerekli olan iyottun tamamı ise beslenmeden elde edilmektedir. Beslenmedeki iyottu önemli bir kısmı ise iyotlu tuzdan ve iyot eklenmiş diğer ürünlerden elde edilmektedir. Sadece deniz yosunu, süt ürünleri ve bazı balıklarda doğal olarak iyot bulunmaktadır.
Düşük iyot diyetine tedaviye başlamadan önce başlanması gerekmektedir. Bu sayede tedavinin daha etkili olması sağlanır. Çünkü vücutta çok fazla iyot bulunması halinde tiroit bezleri radyoaktifli iyot yerine vücutta bulunan normal iyottu kullanmaktadır. Bu durum da tedavinin başarısız olmasına neden olmaktadır.
Diyetin tedavinin başarısı açısından son derece önemli olmasından dolayı hastaların diyete başlamaları gereken zamanı doktorları bildirecektir. Ancak diyet genellikle tedaviden 1- 2 hafta önce başlamaktadır.
Düşük iyotlu diyet hastaların günlük besin ihtiyaçlarının önemli bir kısmını karşılamamasından dolayı uzun süre uygulanabilecek bir diyet değildir. Bu sebeple de tedavinin sonlanması ile hastaların diyeti bırakmaları gerekmektedir.
İyot İçeren Besinler
Diyet süresince yeni bir gıda tüketmeden önce gıdanın içeriğinde iyot miktarının kesin olarak öğrenilmesi gerekmektedir. Bunun için de etiketlere her zaman dikkat edilmelidir.
Aşağıdaki gıdalar doğal olarak iyot içeren ya da iyot ilave edilmiş gıdalar olmaktadır.
- İyotlu tuz
- İyotlu tuzla yapılan baharat karışımları
- Soğan tuzu, kereviz tuzu, sarımsak tuzu veya iyotlu tuzla yapılmış baharatlı tuzlar
- Deniz yosunu
- İçeriğinde iyodatlar, iyodürler, algin,alijanatlar, karagenan ve agar agar bulunan gıdalar
- İyodat ekmek yumuşatıcıları ile yapılan ticari ekmekler ve fırın ürünleri. Ürünün kalsiyum iyodat veya potasyum iyodat içerip içermediğinin kontrol edilmesi için etiketin okunması gerekmektedir.
- Süt ve süt ürünleri
- Yumurta sarısı
- Tatlı su balıkları hariç olmak üzere deniz ürünleri
- İyot içeren vitamin ve besin takviyeleri
- Kırmızı boya içeren gıdalar, takviyeler ve ilaçlar
- Restoran ve işlenmiş gıdalar
- Soya ürünleri
- Sıvı besin takviyeleri ve protein tozları
Tüple beslenen hastaların bu konuda diyetisyenlere danışması gerekmektedir.
Düşük İyot İçeren Gıdalar
Düşük iyot içeren gıdalardan e kadar tüketilmesi gerektiği hastanın özel ihtiyaçlarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bu noktada doktor ve diyetisyenlere danışılması gerekmektedir. Düşük iyot içeren besinlerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Tahıl ve Tahıl Ürünleri
Ticari amaçla üretilen tahıl ürünlerinin genelinde iyot ilaversi bulunmaktadır. Ancak hastaların sağlıklı bir beslenme planı izleyebilmeleri için ortalama olarak günde 6 porsiyon tahıl tüketmeleri gerekmektedir. Bu sebeple de tahıl ürünleri tüketiminde dikkatli olunması ve etiketlerin okunması önemlidir. Hastaların tüketebilecekleri tahıl ürünleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Sade ve pişmiş arpa, yulaf, buğday, bulgur ve kinoa
- Çok fazla iyot içeren malzemeler olmadan yapılmış makarnalar ve pilavlar
- İyotlu tuz kullanmadan yapılan ev yapımı ekmek
- Sade ve tuzsuz pirinç kekleri
- Sade tuzsuz patlamış mısır
Et ve Protein Kaynakları
Hastaların sağlıklı bir beslenmeyi devam ettirebilmeleri için gün içerisinde 2- 3 porsiyon protein tüketmeleri gerekmektedir. Hastaların tüketebileceği protein kaynakları içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Taze dana, kuzu ve domuz eti
- Taze tavuk ve hindi eti
- Tatlı su balıkları
- Taze yumurta beyazı
- Tuzsuz kuruyemiş ve kuruyemiş ezmeleri
- Kurutulmuş yeşil bezelye
İçecekler
Hastaların aksi belirtilmediği sürece günde 8- 10 bardak su tüketmeleri gerekmektedir. Bunun yanında beslenmelerine ekleyebilecekleri sıvılar içerisinde şunlar da yer almaktadır.
- Karbonatlı su
- Hindistan cevizi suyu
- Kırmızı boya olmadan yapılan diyet ya da normal soda
- Meyve suları
- Sütsüz kahve
- Çay
- Bitkisel sütler
Süt ve Süt Ürünleri
Radyoaktif iyot tedavisi olan hastaların günde 1 ons ( 30 mg) süt tüketmelerinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır.
Meyve
Hastaların gün içerisinde diledikleri kadar meyve tüketmelerinde herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Tüketmeleri gereken meyveler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Taze meyve
- Konserve meyve
- Dondurulmuş meyve
- Kurutulmuş meyve
- Elma püresi
- Taze meyve suları (yapay renklendirici ya da koruyucu madde içermeyen)
Sebze
Hastaların sebze tüketiminde de herhangi bir sınırlama bulunmamaktadır. Hastaların tüketebilecekleri sebzeler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Taze sebzeler
- Kabuksuz taze beyaz veya tatlı patates
Sade dondurulmuş sebzeler
- Taze veya kurutulmuş bezelye
- Konserve sebze ve sebze suları
- Fasulye ya da mercimek içermeyen sebze çorbaları
Yağlar
Hastaların gün içerisinde 4- 6 porsiyon yağ tüketmeleri gerekmektedir. Tüketebilecekleri yağ çeşitleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Tuzsuz margarin
- Sıvı yağlar
- Tuzsuz kuruyemişler ve kuruyemiş ezmeleri
Tatlılar ve şekerlemeler
Hastaların günde en fazla 2 porsiyon tüketmeleri önerilmektedir. Hastaların tüketebilecekleri tatlılar içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- 2 yemek kaşığı toz şeker
- 2 yemek kaşığı bal
- 2 yemek kaşığı akçaağaç şurubu
- 2 normal büyüklükte lokum
- Yarım bardak şerbet
- Gıda tatlandırıcıları
- Süt içermeyen çikolata
- Sade kakao tozu
Baharatlar
Hastaların gün içerisinde istediği kadar baharat tüketmeleri mümkündür. Hastaların tüketebilecekleri baharatlar içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Süt ve tereyağı kullanılmadan yapılan ketçap, hardal, domates sosu ve acı sos
- Yağlar
- Sirkeler
- Sade yağ
- Kremalı olmayan salata sosları
- Jöleler
- Reçeller
- Konserveler
