Şarbon (Antraks)

Şarbon (Antraks) Nedir?

Spor oluşturan bir tür bakteri olan Bacillus anthracisin neden olduğu nadir ancak ciddi bir hastalık olan şarbon aynı zamanda son derece bulaşıcıdır. Şarbon genel olarak av ve çiftlik hayvanlarının etkilenmesine neden olmaktadır. İnsanlar ise hayvanlar ile doğrudan veya dolaylı temas yolu ile şarbonu kapabilirler. 

Şarbonunun kişiden kişiye bulaştığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Ancak şarbonlu cilt lezyonlarına doğrudan temas ya da kontamine bir nesne ile temas yoluyla bulaşıcı olması mümkündür. Genellikle şarbon bakterileri ciltteki bir yaradan girer. Ayrıca kontamine et yiyerek veya sporları soluyarak da enfekte olunabilir.

Hastaların nasıl enfekte olduğuna bağlı olarak görülebilecek belirtiler de değişiklik göstermektedir. Antibiyotikler ile hızlı bir şekilde müdahale edilmesi halinde enfeksiyonun iyileştirilmesi mümkün olmaktadır. Ancak şarbonun solunarak alınması halinde tedavisi daha zorlu olmaktadır. Bu yöntemle enfekte olan kişilerde ölüm oranı daha yüksek olmaktadır.

Şarbon (Antraks) Nedenleri

Şarbon sporları, toprakta inaktif halde bulunan şarbon bakterileri tarafından oluşturulmaktadır. Sporlar konakçıya ulaşana kadar yıllarca uykuda kalabilir. Şarbon için yaygın konakçılar arasında koyun, sınır, at ve keçi gibi yabani veya evcil hayvanlar bulunmaktadır.

İnsanlarda görülen şarbon ise genellikle enfekte hayvanlara temas ya da bu hayvanların etlerinin tüketilmesi ile bulaşmaktadır. Ancak hayvan kaynaklı bulaşın yanında bioterör alanında da kullanılmaktadır. bu yolla bulaşın gerçekleştiği tek olay 2001 yılında gerçekleşmiştir.

Şarbon (Antraks) Belirtileri

Şarbon sebebi ile görülen belirtiler türüne göre değişiklik göstermektedir. Belirtiler genellikle maruziyetten bir hafta sonra ortaya çıkmaktadır. Bazen inhalasyon şarbonunun belirtileri iki ay boyunca fark edilmez. Türe bağlı olarak görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.

Kutanöz Şarbon

Hastalığın en yaygın görülen türü olan kutanöz şarbon durumunda görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Böcek ısırığına benzeyen, hızla siyah merkezli ağrısız bir yaraya dönülen kabarık, kaşıntılı bir şişlik
• Ağrıyan ve yakındaki lenf bezlerinde şişlik
• Bazen ateş ve baş ağrısı gibi grip benzeri belirtiler

Gastrointestinal Şarbon

Enfekte etin yenmesi sebebi ile oluşan bu şarbon türü boğazdan kolonlara kadar tüm sindirim sisteminin etkilenmesine neden olabilmektedir. Görülebilecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Mide bulantısı
• Kusma
• Karın ağrısı
• Baş ağrısı
• Ateş
• Hastalığın ileri evrelerinde şiddetli kanlı ishal
• Bağoz ağrısı
• Yutma zorluğu
• Şişmiş boyun

Solunum Yoluyla Oluşan Şarbon

Solunum yolu ile bulaşan şarbon tedaviye rağmen en ölümcül türü olmaktadır. Bu türde görülebilecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Boğaz ağrısı ve ateş gibi birkaç saat ya da gün süren grip benzeri belirtiler
• Hafifi göğüs rahatsızlığı
• Nefes darlığı
• Mide bulantısı
• Kan tükürme
• Yutkunurken ağrı
• Yüksek ateş
• Nefes almada zorluk
• Şok
• Menenjit

Enjeksiyon Şarbonu

Yakın zamanda tanımlanan bu şarbon enfeksiyonu şimdiye kadar sadece Avrupa’da rapor edilmiştir. Hastalığın ilk belirtileri içerisinde şunlar yer aşmaktadır.

• Enjeksiyon bölgesinde kızarıklık
• Önemli şişlik
• Şok
• Çoklu organ yetmezliği
• Menenjit

Şarbon (Antraks) Tanı Kriterleri

Şarbonun tanı sürecinin ilk aşamasında sporlara maruz kalınıp kalınmadığının anlaşılması için başta ne iş yapıldığı olmak üzere bazı sorular sorulmaktadır. İkinci aşamasında ise aynı belirtilere sahip olan zatürre ve grip gibi hastalıkların elenmesi gerekmektedir. Daha sonrasında uygulanabilecek testler içerisinde şunlar yer almaktadır.

Cilt Testi

Ciltteki şüpheli bir lezyondan alınan sıvı ya da doku örneği kutanöz şarbon açısından test edilmektedir. 

Kan Testleri

Kanda şarbona neden olabilecek bakteri varlığının incelenmesi için kan örneği alınmaktadır.

Göğüs röntgeni veya BT taraması

İnhalasyon şarbonun teşhis edilmesi için kullanılan bir yöntemdir.

Dışkı Testi

Gastrointestinal şarbonun teşhis edilmesine yardımcı olması için uygulanmaktadır.

Lomber Ponksiyon

Omurga kanalına bir iğne sokularak az miktarda sıvı örneği alınır. Daha sonrasında bu örnek sistemik şarbon açısından test edilmektedir. Bu sayede kutanöz şarbon dışındaki tüm şarbon türleri tanı alabilmektedir.

Şarbon (Antraks) Tedavi Yöntemleri

Şarbon hastalığının standart tedavisi antibiyotik kullanımıdır. Bazı vakalarda antitoksinler de kullanılmaktadır. Antibiyotik seçiminde tedaviye ihtiyacı olan hasta sayısı baz alınmaktadır. Bunun yanında antibiyotik seçiminde göz önüne alınan kriterler içerisinde şunlar da yer almaktadır.

• Şarbonla nasıl enfekte olunduğu
• Şarbonun türü
• Yaş
• Genel sağlık
• Diğer endişeler

Şarbon tedavisinin etkili olabilmesi için en kısa süre içerisinde tedavinin başlaması gerekmektedir. 

İnhale Şarbon Tedavisi

2001 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan şarbon saldırısından sonra ölümcül olan inhale şarbon türünün tedavisi üzerine özel araştırmalar yapmıştır. Bu araştırmalardan elde edilen ilaçlar bakterileri hedef almak yerine bakterilerin neden olduğu toksinlerin giderilmesine yöneliktir. Bu yeni ilaçlar antibiyotik tedavisi ile birlikte uygulanmaktadır.

Enjeksiyon Şarbon Tedavisi

Enjeksiyon şarbon vakalarının bir kısmında enfekte dokunun cerrahi yöntem ile tedavisi uygulanmaktadır. Bu yöntemin başarı ihtimali daha yüksek olmaktadır.

Özel Durumlar

Bazı şarbon vakslarında antibiyotik tedavisine yanıt alınmakla birlikte hastalığın ileri seviyesinde ilaçların ortadan kaldırabilir eğinden daha fazla toksin birikmektedir. Bu durum tedavinin başarı ihtimalinin düşmesine neden olmaktadır.

Şarbon hastalarına antibiyotiklerin yanı sıra vantilatörler, sıvılar ve kan basıncının yükselmesi i sağlayan ilaçlar da verilmektedir. 

Şarbon (Antraks)'tan Korunma Yolları

Şarbon sporlarına maruz kalınması dan sonra enfeksiyonun önlenmesi için yapılması tavsiye edilenler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Hem yetişkinler hem de çocuklar için 60 gün süren antibiyotik tedavisi
• Üç dozluk şarbon aşısı serisi
• Bazı durumlarda monokronal antikorlarla tedavi

Şarbon Aşısı

Şarbon aşısı belirli gruplar için uygulanmaktadır. Aşı canlı bakteri içermez. Bu sayede herhangi bir enfeksiyona neden olmaz. Ancak uygulama bölgesinde ciddi alerjik reaksiyona kadar varabilen yan etkilere neden olabilmektedir. 

Şarbon aşısı halk için tasarlanmıştır. Bunun yerine askeri personel, şarbonla çalışan bilim insanları ve diğer yüksek riskli mesleklere sahip kişilere uygulanmaktadır.

Enfekte Hayvanlardan Kaçınmak

Şarbonun yaygın olduğu bölgelerde yaşamayanların ya da bu bölgelere seyahat eden kişilerin çiftlik hayvanlarının derileri ile temastan kaçınmaları gerekmektedir. Bunun yanın sözü edilen bölgelerde iyi pişmemiş et yemeklerinin de tüketilmemesi gerekmektedir. 

Gelişmiş ülkelerde dahi ölü hayvanlara karşı dikkatli davranılması gerekmektedir. Bu sebeple de ithal deri ve yün ile çalışırken ko4uyu ekipmanların kullanılması gerekmektedir, 

Şarbon (Antraks) Türleri

Şarbon türleri, bakterilerin vücuda girme yollarını yansıtmaktadır. Şarbon türleri içerisinde şunlar yer alır.

Kutanöz (cilt) 

Bakteriler ciltteki bir yara yolu ile vücuda bulaşmaktadır. Kutanöz şarbon en yaygın ve en az ölümcül olan formu olmaktadır. Veteriner, hayvan yünü ve postu ile uğraşan kişiler risk altındadır.

Gastrointestinal

Bu tür, enfekte olan bir hayvandan az pişmiş ya da çiğ et yiyen insanları etkilemektedir. Bakteriler yemek borusu, boğaz, mide ve bağırsakları etkiler. Gastrointestinal şarbonun önlenmesi için genellikle çiftlik hayvanları aşılanır ve kesimden önce hasta hayvanlar tespit edilir.

Solunum

Şarbon sporlarını soluyan kişilerde bu ölümcül şarbon türü gelişebilir. Ciddi dolunum sorunlarına ve ölüme neden olabilir. Solunum yoluyla şarbon, bazen yün ayıklayıcı hastalığı olarak da adlandırılmaktadır. 

Enjeksiyon

Eroin enjekte eden kişiler enjeksiyon şarbonuna yakalanabilir. Bu tür Kuzey Avrupa’da daha yaygındır. Enjeksiyon şarbonu cildin altında ya da kaslarda enfeksiyona neden olmaktadır.

Şarbon (Antraks) Riskleri

Şarbon kapılması için, şarbon sporları ile doğrudan temas kurulması gerekir. Bulaş, şu durumlarda daha olasıdır.

• Askeri olarak şarbon görülme ihtimali yüksek olan bir bölgede görevlendirilmek
• Labaratuvar ortamında ve şarbonla çalışmak
• Şarbon hastalığının yüksek oranda görüldüğü bölgelerden gelen hayvan derileri, kükleri veya yünleri işlemek
• Av hayvanlarının ellenmesi ve gezdirilmesi
• Hayvancılıkla uğraşmak
• Eroin gibi yasa dışı uyuşturucular enjekte etmek

Şarbon (Antraks) Komplikasyonları

Şarbon hastalığının neden olduğu en ciddi komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Vücudun enfeksiyona normal şekilde yanıt vermez ve bu durum birden fazla organ sisteminde hasara neden olur.
• Beyin ve omuriliği kaplayan zarların ve sıvının iltihaplanması, yoğun kanamaya ve ölüme neden olabilmektedir.