Sarılık

Sarılık nedir?

Kırmızı kan hücrelerinin ölümü durumunda geride kanda sarı turuncu bir renge sahip olan bilirubin kalmaktadır. Bu atık karaciğer tarafından dışkıyla atılmak üzere kan dolaşımından filtrelenir. Sistemde çok fazla bilirubin varsa ya da akciğer aşırı yüklenilmişse hiperbilirubinemi olarak da adlandırılan bir birikime neden olmaktadır. Bu durum cildin ve gözlerin beyaz kısımlarının sarı görülmesine neden olur.

Sarılığın gelişim aşamaları 

Normal şartlarda vücut düzenli olarak eski kırmızı kan hücrelerini parçalayarak yerine yeni kırmızı kan hücresi üretir. Bu parçalanma sürecinin doğal atığı ise bilirubin olmaktadır. 

Bilirubin karaciğerde işlenir ve yiyecekleri sindirmeye yardımcı olan safranın bir parçası haline gelir. Daha sonrasında karaciğer safrayı sindirim sistemine salar. 

Karaciğer vücuttaki bilirubini filtrelememesi ya da filtrelediği ürünü salma konusunda herhangi bir sorun yaşaması durumunda ise ortaya sarılık çıkmaktadır. 

Kanda aşırı miktarda bilirubin birikmesi halinde damarlardan etrafındaki dokulara bu madde sızmaya başlar. Bu sebeple de cilt ve gözler sarı renge dönüşür. Bu sarı renk sarılığın en yaygın belirtisi olmaktadır.

Bebeklerde sarılık

Yeni doğan bebeklerin yaklaşık olarak %60'ında doğumdan sonraki ilk birkaç gün içerisinde sarılık görülmektedir. Bebek sarılığı, yeni doğan bir bebeğin cildinde ve gözlerinde oluşan sarı renk değişikliği olmaktadır. Bebeğin kanında yüksek miktarda sarı pigmentleri bulunan bilirubin bulunması dolayısıyla oluşur. 

Özellikle 38 gebelik haftasından önce doğan bebeklerde ve anne sütü ile bebek beslenen bebeklerde sık görülen bir durum olan bebek sarılığı genellikle bebeklerin karaciğerinin yeterince olgunlaşmaması sebebiyle görülmektedir. Ancak bazı bebeklerde altta yatan başka bir hastalık bebek sarılığına neden olabilmektedir. 

Gebeliğin 35 haftası ile 40 haftası arasında doğan bebeklerin genellikle sarılık tedavisine ihtiyacı bulunmaz. Nadiren kanda alışılmadık derecede yüksek bilirubin seviyesi özellikle şiddetli sarılık için belirli risk faktörlerinin var olması durumunda yeni doğmuş bir bebekte beyin hasarı riski oluşturmaktadır.

Sarılığın tanı yöntemleri

Sarılığın tanı alabilmesi için kandaki bilirubin düzeyinin ölçülmesi gerekmektedir. Bunun yanında bilirubin yüksekliğinin kırmızı kan hücresi parçalanması ile ya da akciğer hasarı ile ilişkili bir nedenden dolayı gerçekleşip gerçekleşmediğinin incelenmesi de gerekmektedir. Bunun yanında aşağıdakilerden dahil olmak üzere diğer karaciğer hastalıklarının belirtilerinin kontrol edilmesi tanının konması açısından son derece önemlidir. 

• Morarma 
• Cildin yüzeyine yakın kan damarlarının anormal toplanması 
• Avuç içi ve parmak uçlarının kırmızı olması 

Bunların yanında doktorlar karaciğerin büyüklüğünü ve hassasiyetini anlamak için fiziki muayene gerçekleştirmektedir. Ayrıca karaciğer hasarına sebep olan nedenin anlaşılabilmesi için MRI taraması ile karaciğer biyopsisi uygulanabilmektedir. 

Yeni doğanlarda ve bebeklerde görülen sarılıkta ise öncelikli olarak bebeğin görünümüne bakılmaktadır. Kandaki bilirubin düzeyinin ölçülmesi için kan testleri uygulanabilir. Bilirubin yüzeyi bebeklere uygulanacak tedavinin belirlenmesi açısından son derece önemlidir. eğer bebekte görülen sarılığın altta yatan bir bozukluktan kaynaklandığı düşünülüyorsa kan ve idrar testleri istenebilmektedir.

Sarılık nedenleri

Bilirubinin 3 fazı bulunmaktadır. Sarılık bu fazlardan herhangi birinde bir sorun meydana gelmesi halinde oluşmaktadır. Bu sorunlar içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Karaciğerin bilirubini işlemeden önce kırmızı kan hücrelerinin aşırı derecede parçalanması sebebiyle karaciğerin filtreleme yeteneğinin ortadan kalkması 
• Karaciğerin kanın içinde bulunan bilirubini yeterince çıkaramaması 
• Tıkanma sorunu olarak da adlandırılan sarılık safra kanalının herhangi bir sebeple tıkanarak safranın sindirim sistemine atılmasını engellenmesi 

Bebeklerde sarılık nedenleri 

Kanda aşırı düzeyde bilirubin maddesinin bulunması sarılığın ana nedeni olmaktadır. Yenidoğanların yaşamın ilk günlerinde kırmızı kan hücrelerini daha hızlı bir şekilde üretir ve parçalar. Bu sebeple de yetişkinlere oranla kandaki bilirubin seviyesi daha yüksek olmaktadır.

Bunun yanında yeni doğmuş bebeklerde olgunlaşmamış karaciğerin bulunması kandaki yüksek bilirubin seviyesinin yeterince filtrelenmesini engeller. Bebeklerde bu sebeple görülen sarılığa fizyolojik sarılık adı verildi ve genellikle ilk haftalarında görülür. 

Diğer nedenler 

Altta yatan fizyolojik bir problemler dolayı da bebeklerde sarılık görülebilmektedir. Bu vakalarda sarılık genellikle fizyolojik sarılığın ortaya çıktığı dönemden önce ya da sonra görülmektedir. Bebeklerde sarılığa neden olabilecek hastalıklar ya da durumlar içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• İç kanama 
• Kırmızı kan hücrelerinin hızlı bir şekilde parçalanmasına neden olan anormallik 
• Kanda enfeksiyon oluşumu 
• Enzim eksikliği 
• Anne ile bebek kanı arasında uyumsuzluk bulunması 
• Bebeğin safra kanalının tıkalı ya da yaralı olması 
• Karaciğer sorunları

Bebeklerde sarılık görülme riskini arttıracak ve komplikasyonlara neden olabilecek risk faktörleri içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• 38. gebelik haftasından önce doğan bebeklerde bilirubin normal zamanda doğan bebekler kadar hızlı işlenemez. Prematüre bebekler ayrıca daha az beslenir ve daha az bağırsak hareketli gösterir. Bu durumda dışkı yoluyla daha az bilirubin atılmasına neden olur. 
  
  
• Bazı bebekler doğum sırasında morarabilirler. Bu durum daha fazla kırmızı kan hücresinin parçalanması sebebiyle bilirubin düzeylerinin artmasına neden olur. 
  
  
• Anne ve bebek arasında kan grubu uyuşmazlığının bulunması halinde bebekte kırmızı kan hücrelerinin anormal derecede hızlı parçalanmasına neden olan antikorların gelişmesi mümkündür. 
  
  
• Anne sütü ile beslenen bebeklerde özellikle de emzirmenin bebeğin beslenmesi için yeterli olmaması durumunda sarılık riski artmaktadır. Dehidrasyon veya düşük kalori alımı sarılığın başlamasına katkıda bulunabilmektedir. 
  
  
• Yapılan araştırmalar Doğu Asya kökenli bebeklerin sarılık geliştirme riskinin daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Sarılık belirtileri

Sarılığın neden olduğu cilt rengi değişiklikleri her zaman fark edilmeyebilir. Bazı vakalarda doktorlar başka bir şeyi ararken sarılığı tesadüfen keşfedebilir. Belirtilerin ciddiyeti sarılığın nedenine bağlı olarak ve durumun ne kadar hızlı geliştiği ile ilgili olarak değişiklik göstermektedir. Sarılık ile ilişkilendirilebilecek belirtiler arasında şunlar yer almaktadır. 

• Ciltte ve gözlerin beyazlarında sarımsı renk tonu 
• Kilo kaybı 
• Ateş 
• Kaşıntı 
• Karın ağrısı 
• Yorgunluk 
• Titreme 
• Kafa karışıklığı 
• Grip benzeri belirtiler 
• Soluk renkli dışkı 
• Koyu renkli idrar

Bebeklerde sarılık belirtileri

Bebeklerde görülen sarılığın fizyolojik olması durumunda aşağıdaki belirtiler görülmektedir. 

• Göz beyazlarının ve cildinin sarı renge dönmesi 
• Belirtilerin 2. ve 4. günler arasında ortaya çıkması 
• Burna ya da alnına bastırıldığında cildin sarı görülmesi 

Bunun yanında aşağıdaki belirtilerin görülmesi halinde en kısa süre içerisinde doktorla iletişime geçirilmesi gerekmektedir. 

• Cildinin daha fazla sarılaşması 
• Yüksek perdeden ağlama 
• Kollarda, bacaklarda ya da karnında sarılık görülmesi 
• Kilo almaması 
• Yetersiz beslenme 
• Halsiz görünmesi 
• Uyandırılmasının zor olması 

Gözde sarılık

Sklera adı verilen göz beyazının sarı rengi dönmesi en yaygın nedeni sarılık olmaktadır. Ancak gözlerdeki sararma farklı sebeplerden dolayı da görülebilir. Bu sebeplerin içerisinde şunlar yer almaktadır. 

Hepatit 

Karaciğerin iltihaplanmasına neden olan hepatit genellikle hepatit A, B veya C gibi karaciğer hücrelerinin enfekte olmasına neden olan bir virüsten kaynaklanmaktadır. Enfeksiyon kısa süreli ya da uzun süreli olabilir. Hepatit enfeksiyonunun karaciğeri zarar vererek kandaki bilirubini filtrelemesini engellemesi mümkündür. Bu durum sarılığa yol açar. Bazı durumlarda ilaçlar ya da otoimmün hastalıklar da hepatitte neden olabilmektedir. 

Safra taşları 

Küçük ve sert olan bu taşlar karaciğerin altında bulunan ve küçük bir organ olan safra kesesinde gelişmektedir. Safra taşları safra kanalının tıkanmasının en yaygın görülen nedenidir. Safra kanallarının safrayı karaciğerden safra kesesine ve ardından ince bağırsağı taşımakla görevlidir. Safra kanallarının taşlar sebebiyle tıkanması durumunda kanda bilirubin birikir. 

Alkol tüketimi 

En az 8 ile 10 yıl çok fazla içki tüketilmesi halinde ciddi karaciğer hasarı mümkün olmaktadır. Bazı insanlarda karaciğer hücrelerini yok eden iltihaplanmalara yol açabilmektedir. Zamanla yara izleri sağlıklı karaciğer dokusunun yerini alabilir ve karaciğerin işini yapmasını zorlaştırabilir. Alkolizm alkolik hepatite neden olmaktadır. 

Bazı ilaçlar 

Gözlerde sarılığının görülmesiyle bağlantılı olan ilaçlar içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Çok fazla kullanılması halinde asetaminofen 
• Penisilin 
• Doğum kontrol hapları 
• Belirli zihinsel ve duygu durum bozuklukları tedavisinde kullanılan klorpromazin
• Steroidler

Karaciğer enfeksiyonu 

Karaciğer enfeksiyonu hepatit virüsleri dışında da oluşabilmektedir. Karaciğer enfeksiyonuna neden olabilecek en yaygın neden parazitlerdir. Bu parazitler çiğ ya da az pişmiş balık ya da enfekte bitkilerden alınmaktadır. Bu parazitler safra kanallarına girerek tıkanmasına neden olabilmektedir. 

Kan nakiline tepki 

Kan nakli sırasında yanlış kan grubuna ait nakil yapılırsa vücut nakledilen kanı hızlı bir şekilde parçalamaktadır. Bu durum kanla çok fazla bilirubin bulunmasına neden olur. Nadir görülen bir durum olmakla birlikte acil müdahale gereklidir.

Sarılık çeşitleri

Bilirubin vücutta toplandığı yere göre gruplandırılmış 4 ana sarılık türü bulunmaktadır. Kan testi ile hangi türe sahip olunduğu belirlenebilir.

Hemolitik sarılık

Hemolitik sarılığın ortaya çıkmasının nedeni kan dolaşımındaki kırmızı kan hücrelerinin normal süreçten daha hızlı bir şekilde parçalanmasıdır. Kanda bir anda artan bilirubin seviyesi karaciğer tarafından filtrelenemez. Hemoliz olarak da adlandırılan bu durum ölümcül olabilmektedir.

Genellikle sıtma geçiren hastalarda görülmektedir. Çünkü sıtmaya neden olan parazit kırmızı kan hücrelerine saldırarak hızlı bir şekilde parçalanmalarına neden olmaktadır. Hemolitik sarılık aynı zamanda prehepatit sarılık olarak da adlandırılmaktadır. Çünkü sarılığın kanın karaciğere ulaşmadan önce başlaması söz konusudur. Bu durumun ortaya çıkmasının iki nedeni bulunmaktadır.

Bunlardan ilki vücutta bulunan büyük bir hematomiyi parçalayarak kan dolaşımı tarafından parçaların emilmesidir. İkinci sebebi ise hemolitik anemidir. Bu durum kan hücrelerinin normal ömrü dolmadan yok edilmesi ve kan dolaşımından çıkarılması durumunda ortaya çıkmaktadır.

Hepatik sarılık

Hepatik sarılık sarılığın karaciğerde meydana geldiği durumlar için kullanılan bir terimdir. Hepatosellüler sarılık olarak da adlandırılan bu durum genellikle karaciğerdeki bir hasardan dolayı oluşmaktadır. Sağlıklı karaciğer hücrelerinin hasar görmesi sebebiyle karaciğer işlevinde ciddi azalma görülmektedir. Bu durum bilirubinin vücuttan uzaklaştırılmasını engeller. Hepatik sarılığa neden olabilecek faktörler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Hepatit virüslerinden kaynaklanan enfeksiyonlar 
• Alkol sebebiyle görülen hepatit 
• Otoimmün bozukluklar 
• Genetik metabolik bozukluklar 
• Bazı ilaçların kullanımı 

Posthepatik

Bilirubin seviyesinin artması kanın akciğerde filtrelendikten sonra gerçekleşmesi halinde bu post-hepatik adını almaktadır. Bu durumda vücut bilirubinini yeterince hızlı bir şekilde temizleyemez. Posthepatik sarılık sebepleri içeresinde ise şunlar yer almaktadır. 

• Safra taşları 
• Pankreas tümörü 
• Safra kesesi iltihabı 
• Safra kesesi kanseri

Obstrüktif sarılık

Bu sarılık türü aynı zamanda tıkanma sarılığı olarak da adlandırılmaktadır. Safra veya pankreas kanalındaki tıkanıklıklar ya da daralmalar sebebiyle safranın bağırsaklara akamaması durumunda ortalığa çıkma çıkmaktadır. Tıkanma sarılığının ortaya çıkmasında kanallarını tıkanmasına neden olabilecek birçok farklı hastalık neden olabilmektedir.

Safra kesesi kanalına düşmüş taşlar ya da şişmiş lenf bezleri genellikle tıkanıklığa ya da daralmaya neden olmaktadır. Bu tür sarılığın ölüm oranının çok yüksek olması sebebiyle erken evrede yakalanıp tedavi edilmesi son derece önemlidir.

Bebeklerde sarılık komplikasyonları 

Şiddeti sarılığa neden olan yüksek bilirubin seviyelerinin tedavi edilmemesi halinde bebeklerde ciddi komplikasyonlar görülebilir. Bu komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır. 

Akut bilirubin ensefalopatisi 

Bilirubin beyin hücreleri için toksik bir maddedir. Bebekte şiddetli sarılığın bulunması akut bilirubin ensefalopatisi adı verilen bir duruma neden olmaktadır. Bu durumda bilirubinin beyine geçme riski bulunmaktadır. Hızlı bir şekilde tedavi edilerek kalıcı hasar önlenebilir. Sarılık olan bebeklerde akut bilirubin ensefalopatisinde görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Kayıtsızlık 
• Ateş 
• Uyanma zorluğu 
• Boynun ve vücudun geriye doğru bükülmesin 
• Yüksek sesle ağlama

Kernikterus

Akut bilirubin ensefalopatisinin beyinde kalıcı hasarı neden olması durumunda ortaya çıkan sendroma kernikterus adı verilmektedir. Bu durum aşağıdaki şekilde sonuçlanabilir. 

• Diş minesinin yanlış gelişimi 
• İstemsiz ve kontrolsüz hareketler 
• İşitme kaybı 
• Sürekli yukarı bakmak

Sarılık nasıl önlenir? 

Sarılığın birçok sebebi bulunmasından dolayı önlenmesi son derece zor olmaktadır. Ancak bazı genel ipuçları içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Aşı yaptırmak 
• Güvenli seks 
• Kişisel hijyene dikkat etmek 
• Alkolü önerilen limitler dahilinde kullanmak 
• Sağlıklı kilonun korunması 
• Doğal ve bitkisel takviyelerden kaçınmak 
• Kolesterolün yönetilmesi

Sarılık değerleri nasıl olmalı?

Sağlıklı bir kişinin kanındaki bilirubin seviyesi 0 ile 0.3 mg/ dL aralığında olmaktadır. Sarılıktan söz edebilmek için ise değerin 0,3 ile 1,2 mg/ dL aralığında olması gerekmektedir.