Sarılık nedir?
Cildin, mukozanın ve göz bebeğinin sararmasına neden olan bir sağlık sorunu olan sarılığın neden olduğu bu durumun bilirubin sebebiyle oluşmaktadır. Karaciğer sıvılarından birisi olan bilirubin, kırmızı kan hücrelerinin parçalanması ile oluşmaktadır. Eğer bilirubin seviyesi yükselirse ortaya sarılık adı verilen hastalık çıkar. Sarılık yenidoğan bebeklerde görülebileceği gibi yetişkinlerde de görülebilen bir hastalık olmaktadır.
Sarılık tanı kriterleri
Sarılığın tanısında doktorların dikkate aldığı noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır:
- Ciltte sararma
- Palmar eritem (avuç içinin ve parmakların renk değiştirmesi)
- Cilt yüzeyine yakın olan damarların anormal bir şekilde toplanması
İdrar testi
Vücuttaki fazla bilirubin idrar ile atılmaktadır. Bu sebeple de idrar testi yapılarak bilirubin seviyesinin değerlendirilmesi gerekir.
Kan testi
İdrar testinde bilirubin pozitif çıkan hastaların serum bilirubin değerlerine de bakılması gerekmektedir. CBC olarak adlandırılan bu değer ile kandaki bilirubin seviyesi belirlenmektedir.
Görüntüleme yöntemleri
Karaciğerin büyüklüğünün ve hassasiyetinin belirlenebilmesi için ultrasonografi ve BT gibi görüntüleme yöntemlerinden yararlanılmaktadır.
Biyopsi
Sarılığın nedeninin belirlenebilmesi ve olası karaciğer problemlerinim teşhis edilebilmesi için karaciğer biyopsisi de yapılabilmektedir.
Sarılık nedenleri
Sarılığın oluşmasına nedeni bilirubin üretim aşamasındaki sorunlar olmaktadır. Üç aşamada üretilen bilirubin üretimindeki sorunun yanında aşağıdaki nedenlerden dolayı da sarılık görülebilmektedir:
- Deri altındaki pıhtılaşmış kanın (hematom) yeniden emilmesi
- Kan hücrelerinin normal yaşam süreleri dolmadan yok edilerek kan dolaşımından çıkarılması durumu olarak açıklanan hemolitik anemiler.
Bilirubin üretimi sırasında yaşanabilecek sorunlar sebebiyle sarılık görülmesi durumunda ise oluşan nedenler şunlar olmaktadır:
- Hepatit A, kronik Hepatit C ve B virüsleri
- Epstein- Barr virüsü
- Alkol
- Otoimmün hastalıklar
- Nadir genetik bozukluklar
- Asetaminofen toksisitesi
- Penisilinler
- Oral kontraseptifler
- Klorpromazin
- Östrojenik ya da anabolik steroidler
- Siroz
Bu nedenlerin yanında sarılık safra kanalının tıkanması sebebiyle de oluşabilmektedir. Safra kanalının tıkanmasına neden olan faktörler içerisinde ise şunlar bulunmaktadır:
- Safra taşları
- Pankreas tümörü
- Safra kesesinin iltihabı
- Safra kesesi kanseri
- Orak hücreli anemi
- Lenfoma
- Ameliyat olmak
Sarılığın belirtileri
Bazı vakalarda hastalarda sarılığa dair herhangi bir bulgu görülmemektedir. Bu hastalarda sarılık teşhisi tesadüfen konulur. Sarılığın belirtilerin şiddeti sarılığa neden olan etmene ve bu etmenin ne kadar hızlı geliştiğine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Genellikle enfeksiyon sebebi ile görülen sarılık vakalarındaki belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır:
- Ateş
- Grip benzeri semptomlar
- Titreme
- Cilt renginde değişiklik (kahverengi ve siyah cilde sahip olan kişilerin cildindeki renk değişikliği daha az fark edilir olacaktır.)
- Karın ağrısı
- Koyu renkli idrar ve/ veya kil rengi dışkı
- İştah kaybı
- Kilo kaybı
- Yorgunluk
- Kafa karışıklığı
Bunun yanında sarılığın enfeksiyon kaynaklı olmadığı durumlarda hastalar kilo kaybı ve deri kaşıntısı görülebilmektedir.
Sarılığın pankreas ya da safra kesesi kanserlerinden kaynaklanması durumunda ise en sık görülen belirti karın ağrısı olmaktadır. Ayrıca aşağıda belirtilen durumlarda da karaciğere bağlı sarılık gelişme riski bulunmaktadır.
- Eklem iltihabı (poliartralji)
- Kronik hepatit veya karaciğer iltihabı
- Akut hepatit A, B, C
- Piyoderma gangrenozum
Sarılık tedavi yöntemleri
Yetişkinlerde görülen sarılığın tedavi edilmesine gerek bulunmaz. Ancak sarılığa neden olan etmenin belirlenmesi ve bu etmenin tedavi edilmesi gerekmektedir. Bunun yanında sarılığın neden olduğu kaşıntı gibi komplikasyonlara yönelik de tedavi yapılabilir. Bebeklerde ise sarılık ciddi sağlık problemlerinden birisi olarak kabul edilir. Bu sebeple de bebeklere sarılık tedavisi uygulanır.
Sarılığın neden olduğu belirtilerin hafifletilmesi için ise hastaların yapabilecekleri arasında şunlar yer almaktadır:
- Bol bol dinlenilmesi gerekir
- Bol miktarda sıvı tüketilmelidir
- Alkolden uzak durulmalıdır
- Karaciğeri etkileyen ilaçların kullanılmaması gerekir.
Eğer sarılık safra kesesi taşı gibi nedenlerden kaynaklanıyor ise o zaman sarılığın ve altında yatan nedenin tedavisi için ameliyat önerilmektedir. Ameliyatın önerildiği sağlık sorunları içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Pankreas kanseri
- Safra taşları
- Safa kanalının tıkanması
Sarılık tedavisinin neden olduğu yan etkiler
Sarılığa yönelik olarak uygulanan tedaviler hastalarda bazı yan etkilerin görülmesine neden olabilmektedir. Bu yan etkilerin içerisinde ise şunlar yer alır.
- İshal
- Kabızlık
- Kusma
- Şişkinlik
- Kusma
- Karın ağrısı
- Mide rahatsızlığı
- Gaz
Fototerapi
Belirli dalga boyundaki ışınların kullanıldığı bir tedavi şekli olan fototerapi aynı zamanda doğal güneş ışığının içerisinde de yer alan ışınlar olmaktadır. Sadece sarılığın tedavisinde değil aynı zamanda egzama, vitiligo ve sedef gibi hastalıkların tedavisinde de uygulanan bir yöntem olmaktadır.
Fototerapide kullanılan dalga boyları sayesinde kandaki fazla bilirubin idrarda çözülür ve bu sayede vücut dışına atılır. Bebeklere herhangi bir zarar bulunmayan fototerapi ile bebeklerin tedavi edilmesi durumunda genellikle 24 saatlik tedavi iyileşme için yeterli olmaktadır.
Yenidoğan bebeklerin kanlarındaki bilirubin seviyesinin 15 mg/ dL üzerinde olması durumunda uygulanan bir tedavi yöntemi olan fototerapi tedavisinin sona ermesinden sonra yenidoğanlarda bir miktar bilirubin artışının görülmesi doğal olarak kabul edilir.
Yenidoğan sarılık
Yenidoğan bebeklerde görülen sarılığa oldukça sık rastlanır ve genellikle zararsızdır. Yenidoğan bebeklerde de sarılık cildin ve göz bebeklerinin sarı rengi almasına neden olmaktadır. Ancak koyu renkli bebeklerde ciltteki renk değişikliklerinin fark edilmesi daha zor olmaktadır. Bu bebeklerin ciltlerindeki değişiklik avuç için ve ayak tabanından daha rahat anlaşılabilmektedir. Yenidoğan bebeklerde görülebilecek diğer sarılık belirtileri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Yenidoğan bebeklerin idrarlarının renksiz olması gerekmektedir. Ancak sarılık olan bebeklerde idrar koyu sarı renkte olmaktadır.
- Sarılık görülen yenidoğan bebeklerde görülen bir diğer belirti ise kaklarının renginin soluk olmasıdır.
- Bebeklerin normalden daha uykulu olması
- Bebeklerin beslenmede zorluk yaşaması
Yenidoğan bebeklerde görülen sarılığın ilk belirtileri genellikle doğumdan 2 hafta sonra başlar ve 2 hafta sonra herhangi bir tedaviye gerek olmaksızın kendiliğinden geçer. Yenidoğanlara yönelik olarak uygulanan ilk muayenede çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı bebekleri sarılık açısından da muayene edecektir. Genellikle tedavi gerektirmese de bazı durumlarda yenidoğan bebeklerin tedavi altına alınması gerekebilir.
Yenidoğan bebeklerde neden sarılık olur?
Bebeklerde sarılığın yaygın bir şekilde görülmesinin nedeni kan hücrelerinin hızlı bir şekilde parçalanması ve yenilenmesidir. Son derece doğal ve gerekli olan bu süreç sonucunda kanda yüksek miktarda bilirubin olması ise beklenen bir durumdur.
Bunun yanında yenidoğan bebeklerin karaciğerleri tam olarak gelişimini tamamlamamıştır. Bu sebeple de kandaki bilirubinin uzaklaştırılması daha zor olmaktadır. Ancak bebekler 2 haftalık olduklarında karaciğerleri bilirubinin işlenmesini daha verimli bir şekilde gerçekleştirir. Bu sebeple de sarılık genellikle kendiliğinden kaybolur.
Ancak bazı vakalarda yenidoğanlarda görülen sarılık, altta yatan başka bir sağlık sorunun habercisi olmaktadır. Özellikle sarılığın doğumdan sonraki ilk 24 saat içerisinde gelişmesi durumunda bu risk artar.
Yenidoğan sarılığında görülen nadir nedenler ise şunlar olmaktadır:
- Anne ve babanın kan gruplarının uyumsuz olması
- Biliyer atrezi (genellikle 2 haftadan fazla süren sarılık söz konusu olduğunda akla gelmesi gereken nedenlerden birisidir. Bu hastalığa sahip olan bebekler normal bir şekilde gelişimlerini devam ettirirler. Ancak teşhis edilmemesi durumunda ileri yaşlarında ciddi karaciğer hastalığına yakalanmaları söz konusu olmaktadır.)
Yenidoğan sarılığı ne kadar yaygındır?
Yenidoğan bebeklerin etkilendiği en yaygın durumlardan birisi olan sarılık her 10 bebekten 6’sında görülmektedir. Hamileliğin 37. Haftasından erken doğan her 10 bebekten ise 8’inde sarılık görülmektedir.
Sarılığın yeni doğan bebeklerde bu kadar yaygın olmasına rağmen her 20 hasta bebekten 1’i tedaviye ihtiyaç duyar. Bunun yanında nedeni bilinmese de emzirme bebeklerde sarılığın 1 ay veya daha uzun süre devam etmesine neden olabilmektedir.
Yenidoğan bebeklerde sarılığın tedavisi
Yenidoğan bebeklerde sarılık tedavisi yapılan kan testlerinde çok yüksek seviyede bilirubin olması durumunda yapılmaktadır. Bunun sebebi ise bilirubinin beyin kan bariyerini geçerek beyin hasarına neden olabilme ihtimalinin bulunmasıdır. Bu sebeple de yenidoğan bebeklerde sarılık tedavisi hastane şartlarında uygulanır. Sarılık tedavisinde kullanılabilecek 2 ana yöntem bulunmaktadır.
Bu yöntemlerden ilki fototerapi olmaktadır. Özel bir ışık türünün kullanıldığı bu yöntemde bilirubinin karaciğer tarafından daha kolay bir şekilde metabolize edilebilmesi için parçalanmasını sağlar.
Yenidoğan bebeklerdeki sarılığın tedavisinde kullanılan bir diğer yöntem ise kan değişimi olmaktadır. Bu tedavide bebeklerin kanı alınarak yerine uygun donörden alınmış kan verilir. Kan değişimi sarılık tedavisinin en hızlı sonuç veren yöntemi olmaktadır.
Yenidoğanlarda bilirubin seviyesinin çok yüksek olmasına rağmen tedavi edilmemesi durumunda bebeklerde kalıcı beyin hasarı gelişme riski bulunmaktadır. Bu duruma kernikterus adı verilmektedir.
Yaşlılarda sarılık
İleri yaştaki bireylerde görülen sarılık belirtileri gençlerden farklı olabilmektedir. Yaşlı hastalarsa görülen semptomlar daha belirsizdir. Bu sebeple de teşhis edilmesi daha zor olmaktadır. Örneğin yaşlı hastalarda karın ağrısının şiddeti daha az olmaktadır. Bunun yanında kafa karışıklığı yaşaması durumunda sarılık kolaylıkla demans ile karıştırılabilir. Bu sebeple de yaşlı hastalardaki belirtiler diğer hastalıkların belirtileri ile karıştırılabilmektedir.
Yaşlı kişilerde görülen sarılık genellikle safra kanalının tıkanmasından kaynaklanmaktadır. Bu tıkanıklığın olası nedeni ise kanserdir. Bu sebeple de ileri yaştaki hastalarda kaşıntı, kilo kaybı, karında şişlik olması ancak karın ağrısı bulunmaması durumunda genellikle kanserden şüphelenilmektedir.
Sarılığın meydana gelişine göre değerlendirilmesi
Sarılığın nedenine bağlı olarak görülen sarılık çeşitleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
Hepatik
Hepatik sarılık karaciğerin indirek bilirubini, direkt bilirubine çevirememesinden kaynaklı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple de indirekt bilirubin seviyesi yüksektir. Karaciğerin bu fonksiyonunu yerine getirememesinin nedeni ise karaciğer dokusunun etkilenmesine neden olan hastalıklardır.
Posthepatik
Safra kesesi yolları ile ilgili olan sorunlar nedeni ile ortaya çıkan sarılığı ifade eder. Bu türünde indirekt bilirubin karaciğerde direkt bilirubine çevrilir ancak safra kanallarının tıkalı olmasından dolayı safra sıvısı bağırsaklara iletilemez. Bu sebeple de bilirubin kana karışır. Hastalığın kronikleşmesi durumunda indirekt bilirubin değerleri de yükselmeye başlar. Çünkü zaman içerisinde karaciğer de görevini yerine getirememeye başlar.
Prehepatik
Yüksek düzeyde eritrosit yıkıma bağlı olarak görülen sarılığa verilen isimdir. Özellikle sezaryenle ve erken dünyaya gelen yenidoğan bebeklerde görülür.
Sarılık çeşitleri
Sarılık kendi içerisinde 3 gruba ayrılmaktadır.
Hemolitik sarılık
Kanda bulunan alyuvarların tahrip olması safranın kana karışmasına neden olmaktadır. Hemolitik sarılıkta hastaların idrar renkleri normal olmasına rağmen dışkıları koyu renkli olmaktadır.
Hepatik sarılık
Virüs sebebi ile karaciğerde görülen enfeksiyonlar sebebiyle ortaya çıkan sarılık çeşididir. Enfeksiyon karaciğer hücrelerinin şişmesine ve safra kanalının tıkanmasına neden olmaktadır. Hepatik sarılıkta görülen belirtiler yavaş bir şekilde ortaya çıkar. En sık görülen sarılık çeşidi olmaktadır. En sık görülen belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Ateş
- İştahsızlık
- İshal
- Kusma
Obstrüktif sarılık
Safra kanallarının tıkanmasından dolayı görülen sarılıktır.
Sarılık bulaşıcı mı?
Genellikle bulaşıcı bir hastalık olarak kabul edilen sarılık özellikle yaz aylarında daha sık görülmektedir. Sarılığın bulaşıcı olabilmesi için karaciğerde enfeksiyona neden olan bir virüs sebebi ile görülmesi gerekmektedir. Aksi halde safra kanalının tıkanması ya da yenidoğan sarılığı gibi sebepler ile sarılık olan kişilerin sarılığı bulaşıcı değildir.
Sarılık ölümcül mü?
Sarılık genel olarak ölümcül bir hastalık değil. Hatta genellikle sarılığın tedavisine uygun tedavi yöntemleri uygulanmaz. Ancak sarılığa neden olan etmenin tedavi edilmesi gerekmektedir. Bu etmenin tedavi edilmemesi durumunda ciddi karaciğer hasarının yaşanması söz konusu olmaktadır. Ciddi karaciğer hastalıkları ise hayati risk barındırır.
Sarılık değerleri nasıl olmalı?
Sağlıklı bir kişinin kanındaki bilirubin seviyesi 0 ile 0.3 mg/ dL aralığında olmaktadır. Sarılıktan söz edebilmek için ise değerin 0,3 ile 1,2 mg/ dL aralığında olması gerekmektedir.
| Durum | Bilirubin Seviyesi (mg/dL) | Açıklama |
|---|---|---|
| Sağlıklı Birey | 0 - 0.3 | Normal bilirubin seviyesi aralığı. |
| Sarılık | 0.3 - 1.2 | Sarılık tanısı için bilirubin seviyesi aralığı. |
