Şaşılık nedir?
Gözlerin birbiriyle aynı hizada olmadığı duruma şaşılık adı verilir. Bu durumda gözün biri diğerinden farklı bir yöne çevrilmiştir. Normal şartlarda göz hareketlerini kontrol eden 6 kas birlikte çalışır ve her iki gözü aynı yöne çevirir. Ancak şaşılık durumunda bu kaslar göz hareketini kontrol etmede sorun yaşar ve normal göz hizasını koruyamaz.
Şaşılık genellikle çocukluk döneminde görülürken yetişkinlerde de şaşırdık görülebilir. Yaygın olarak felç yetişkinlerde gözlerin yanlış hizalanmasına neden olmaktadır. Diğerler sık görülen neden ise fiziksel travmalardır. Ancak tedavi edilmemiş veya tedavi edilmiş ve geri gelmiş çocukluk çağı şaşılığı da yetişkinlerde görülebilmektedir.
Yenidoğanlarda şaşılık
Yenidoğanlarda görülen göz kaymaları, şaşılık olarak nitelendirilmemektedir. Çünkü bu yaşamlarının ilk altı ayda gözlerinin sabit kalmasını sağlayacak yeterli beyin kontrolünün bulunmaması gözlerin kaymasına neden olabilmektedir. Bu duruma da yeni doğan şaşılığı adı verilmektedir.
Hayatlarının ilk 6 ayında şaşılık görülmesi halinde doktora başvurulması gerekmektedir. Her ne kadar büyük olasılıkla bu durum geçici olsa da kalıcı bir şaşılık durumunu bulunup bulunmadığını kesin olarak bilinmesi çocuğun ileride herhangi bir sağlık problemi yaşamasının önüne geçecektir.
Bunun yanında şaşılığın endişe verici derecede fazla olması ve göz pozisyonunun önemli ölçüde değişmesi durumunda acil bir şekilde göz doktoruna başvurulması gerekmektedir. Bunun yanında şaşılığın her zaman aynı gözde gerçekleşmesi durumunda da doktora başvurulması gerekir.
Çocuklarda şaşılık
Göz rahatsızlıkları içerisinde çocuklarda en sık görülen problem şaşılık olmaktadır. Çocuklarda görülen şaşılık her zaman dışarıdan fark edilmeyebilir. Bu sebeple belirtilerin dikkate alınması gerekmektedir. Çocuklarda görülen şaşılık genetik faktörlerle oluşabileceği gibi sistemik hastalıklar ya da bazı önemli göz hastalıkları sebebiyle de oluşabilmektedir.
Bazı vakalarda ise yüksek dereceli hipermetrop gibi görme bozukluğu şaşılığa neden olabilmektedir. Çocuklarda şaşılık olması durumu görülebilecek standart belirtilerin yanı sıra şu noktalara da dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Güneşe çıktıklarında gözlerinden birbirini kapatmaları ya da kısmaları
- Başlarını yana ya da öne eğilmeleri
- Şaşılığın ilk aşamalarında çift görmeden şikayet edilmesi
- Okuma da yazmada zorlanma
- Sık sık takılıp düşmeleri
Yalancı şaşılık nedir?
Bebeklerde görülen yalancı şaşılık bebeğin yüz şekillerinin tam olarak gelişmemesinin sebebiyle oluşmaktadır. Bebeklerin burun kökünün geniş olması ya da göz kapağının üst tarafının yapısı bu görünüşünün oluşmasına neden olabilmektedir.
Yalancı şaşılıkta bebekler yana doğru baktıklarında gözlerden biri ya da her ikisi de kayıyormuş gibi görünmektedir. Tedavi gerektirmeyen bu durumu yaşın ilerlemesi ile birlikte ortadan kalkar. Yalancı ve gerçek şaşılığın arasındaki farkı her zaman anlaşılmayabilir. Bu sebeple de uzmana başvurulması gerekmektedir.
Şaşılık tanı kriterleri
Şaşılık olduğu anlaşılan ve dört aydan büyük her çocuğun bir pediyatrik oftalmolog tarafından tam bir göz muayenesine tabi tutulması ve gözleri nasıl odaklandığını ve hareket ettiğini incelenmesi gerekmektedir. Bu inceleme aşama sonunda şu adımlar uygulanır.
- Tıbbi geçmiş
- Görme keskinliği
- Kırılma
- Hizalama ve odaklama testleri
- Göz içi yapılarının sağlığını belirlemek için göz bebeklerini genişlettikten sonra yapılan muayene
Nedeni ve tedavisini belirlemeye yardımcı olan ve dikkate alınması gereken diğer faktörler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Şaşılığın aniden mi yoksa zamanla mı ortaya çıktığı
- Yaşamın ilk 6 ayında şaşılığın var olup olmadığı
- Her zaman aynı gözün etkilenip etkilenmediği
- Gözün dönme derecesi
- Şaşılığın her zaman mevcut olup olmadığı
- Ailede şaşılık öyküsünü bulunup bulunmadığı
Şaşılık nedenleri
Şaşılığın önemli bir kısmı beyni de içeren göz hareketlerinin nöromosküler kontrolü ile ilgili bir sorun oluşması sebebiyle meydana gelmektedir. Daha az yaygın olarak ise göz kaslarında sorun bulunur.
Şaşılığın görülmesinde bir diğer neden ise aile öyküsüdür. Çünkü şaşılık görülen çocukların yaklaşık %30'unda benzer sorun aile üyelerinden birinde de bulunmaktadır.
Bunun yanında şaşılık için bazı risk faktörleri de bulunmaktadır. Bu faktörler içerisinde şunlar yer alır.
- Düzeltilmemiş kırılma hataları
- Bir gözdeki zayıf görüş
- Serebral palsi
- Down sendromu
- Hidrosefali
- Beyin tümörü
- İnme
- Beynin göz hareketlerini kontrol etmekten sorumlu olan alanında, sinirlerde ve göz kaslarında hasar oluşması
- Nörolojik sorunlar
- Tiroid hormonunun aşırı üretimi
Şaşılık belirtileri
Şaşılığın belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır
- Çift görme
- Uzaktaki nesnelere bakarken veya parlak ışıktayken bir gözü kapatmak
- Yakındaki bir şeye bakarken bir gözü kapatmak
- Okumada zorluk
- Baş ağrısı
- Göz yorgunluğu
Şaşılık tedavi yöntemleri
Şaşılık tedavisinde kullanılan birçok farklı seçenek bulunmaktadır. Uzmanlar hasta için en uygun seçenek ya da seçenekleri belirleyerek tedaviyi planlamaktadır.
Gözlük veya kontak lensler
Düzeltilmemiş kırma kusurlarının bulunması durumunda düzeltici lensler, odaklanmak için daha az çaba gerektireceğinden gözlerin düz kalmasına yardımcı olabilmektedir.
Prizma mercekler
Çift görmeyi azaltmak için göze giren ışığı kırabilen özel mercekler de şaşılık tedavisinde kullanılmaktadır.
Göz egzersizleri
Başta yakınsama yetersizliği olmak üzere bazı şaşılık türlerinde çeşitli göz egzersizleri tedavi için yeterli olabilmektedir.
İlaçlar
Göz damlaları, merhemler ve göze uygulanan bazı ilaçlar aşırı aktif göz kaslarını zayıflatanbilir. İlaç tedavisi hastanın durumuna bağlı olarak ameliyatla birlikte ya da ameliyat yerine kullanılabilmektedir.
Yama
Şaşılık ile birlikte göz tembelliği bulunan kişilere uygulanan bu tedavi yöntemi sayesinde hem görüşün iyileştirilmesi hem de gözün yanlış hizalamanın kontrol edilmesi mümkün olmaktadır.
Şaşılık ve botoks tedavisi
Gözü kontrol eden kasların bir süreliğine çalışmasını durdurmak için botoks tedavisi kullanılmaktadır. Bu sayede gözlerin daha hizalı hale gelmesi sağlanabilir. Bunun yanında botoks tedavisi kişilerin daha az bulanık veya çift görmesine de yardımcı olmaktadır. Bunun yanında botoks tedavisi düşük göz kapağına yol açabilmektedir.
Şaşılık ve lazer tedavisi
Geleneksel olarak lazer göz ameliyatları şaşılık için kullanılan tedavi seçeneklerinden biri olduğu kabul edilmemektedir. Çünkü şaşılık ameliyatları göz çevresindeki kasların değiştirilmesinin içermektedir. Ancak lazer göz ameliyatı bunu gerçekleştiremez. Diğer bir yandan her insan farklıdır. Bu sebeple lazer göz ameliyatları şaşılık tedavisinde kullanılamaz demek yanıltıcı olabilir. Çünkü monovizyon adı verilen bir işlem şaşılık sebebiyle çift görme problemi yaşayan kişilere yardımcı olmaktadır.
Çift görme şaşılık sebebiyle her iki gözden alınan görüntünün bir araya getirilememesi sebebiyle olmaktadır. Bu durumun ortadan kaldırılabilmesi için lazer göz ameliyatı ile bir gözün uzağa daha iyi odaklanmasını ve diğer gözün yakın mesafeye daha iyi odaklanması sağlanabilmektedir. Bu durumda şaşılık sebebiyle oluşan çift görmenin iyileştirilmesi mümkün olmaktadır.
Şaşılık ameliyatı
Şaşılık tedavisinde kullanılan bir diğer prosedür ise şaşılık ameliyatıdır. Bu prosedür göz kaslarının daha sık veya daha gevşek hale getirerek gözlerin konumunu izalamaktadır. Diğer tedavi yöntemleri şaşılığın gidermemesi durumunda şaşılık ameliyatına başvurulmaktadır
Şaşılık ameliyatının yöntemleri
Tek göze ya da her iki göze birden uygulanabilmektedir. Ameliyatın her iki gözü birden uygulandığı durumlara bilateral şaşılık ameliyatı adı verilmektedir. Uygulanan işleme göre ameliyat yöntemleri değişiklik göstermektedir. Bu yöntemleri içerisinde şunlar yer alır.
- Projeksiyon kasın kesilerek kısaltılması işlemine verilen isimdir.
- Plikasyon kasın katlanarak kısaltılmasına verilen isimdir.
- Durgunluk kasın daha sık hale getirilmesi için geriye doğru hareket ettirilmesidir.
- Ameliyathanede şaşırdık ameliyatından hemen, sonra iyileşme alanında ya da klinikte kalan yanlış hizalamayı düzeltmek için doktorun göz hizasını ayarlayabileceği ayarlanabilir ameliyatta uygulanmaktadır.
Şaşılık ameliyatının faydaları
Gözün 3D görmeyle birlikte çalışma şeklinde iyileştirebilir. Bu durum özellikle çocuklar için geçerlidir. Diğer bir yandan şaşılık ameliyatı olmak hizalamayı düzeltse de bazı vakalar da görmeyi iyileştirmeyebilir. Şaşılık ameliyatı birçok kişi için daha iyi bir görünüme kavuşmak ve özgüveni arttırmanın bir yolu olarak görülmektedir.
Şaşılık ameliyatının komplikasyonları
Şaşılık ameliyatı son derece güvenli ameliyatlardan biri olmakla birlikte bazı risk ile komplikasyonları bulunmaktadır. Bu komplikasyonlar içerisinde şunlar yer alır.
- Tekrarlanan yanlış hizalanma sebebiyle gözler ameliyattan önceki ile aynı yönde kaymaya başlayabilir.
- Aşırı düzeltme söz konusu ise gözler ters yönde kaymaya başlayabilir.
- Enfeksiyon
- Kanama
- Anestezi ya da ilaçlara karşı alerji geliştirmek
- Çift görme
- Yara izi
- Gözün beyaz kısmının delinmesi
- Göz kapağının düşmesi
Şaşılık ameliyatının iyileşme süreci
Şaşılık ameliyatından sonra hastaların birkaç gün ile birkaç hafta arasında dinlenmeye ihtiyaçları bulunmaktadır. Bu süre içerisinde gözlerde ağrı, kızarma ve kaşıntı olabilir. Tamamen iyileşmek ise 12 hafta sürebilmektedir. Doktorlar aksini söylemediği sürece araç kullanılmaması gerekmektedir. Ameliyattan sonraki iki hafta boyunca yüzme havuzuna, saunaya ya da jakuziye girmek enfeksiyon riskinin ciddi oranda artmasına neden olacaktır.
Şaşılığın riskleri
Özellikle çocukluk çağında görülen şaşılığın zaman içerisinde düzüleceğine inanılsa da şaşılığın tedavi edilmemesi daha da kötüleşmesine neden olabilmektedir. Şaşılığın neden olabileceği komplikasyonlar içerisinde bize şunlar yer almaktadır.
- Zayıf 3D görüş
- Göz yorgunluğu
- Düşük benlik saygısı
- Baş ağrısı
- Tükenmişlik
- Çift görmek
- Bulanık görme
- Göz tembelliği
Şaşılık Çeşitleri
Göz kaymasının olduğu yöne bağlı olarak çeşitli alt gruplara ayrılmaktadır. Şaşılık çeşitleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Gözün içe doğru kayması durumuna ezotropya adı verilmektedir.
- Gözün dışa doğru kayması duruma ekzotropya adı verilir.
- Gözün yukarı doğru kaymasına ise hipertropi adı verilmektedir.
- Gözde şaşılığın bazı durumlarda ortaya çıkması durumuna aralıklı şaşılık adı verilir.
- Şaşılığın tek gözde oluşması durumuna tek taraflı şaşılık adı verilir.
- Şaşılığın bazen bir gözde bazen de diğer gözde oluşması halinde ise dönüşümünü şaşılık adı verilmektedir.
Şaşılık Türleri
Şaşılık oluşum nedenlerine bağlı olarak da alt gruplara ayrılmaktadır. Nedene bağlı olarak şaşılık türleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
Doğumsal şaşılık
Genellikle 3-6 aylık ile 1 yaş arasındaki dönemde bulunan bebeklerde görülen göz kaymalarının doğumsal şaşılık adı verilmektedir. Doğumsal göz kaymalarından kayma açısı çok yüksek olduğu için herkes tarafından fark edilebilir. Doğumsal göz kaymaları genel olarak görme kusuruna bağlı olarak ortaya çıkmaz. Doğumsal göz kaymalarında tedaviye erken dönemde başlamak tedavinin başarısını arttırma açısından son derece önemlidir.
Yetişkinlik dönemi şaşılığı
Genellikle çocukluk ve ergenlik döneminden itibaren başlayan göz kaymalarına yetişkinlik dönemi göz kaymaları adı verilmektedir. Bu şaşılık çeşidi aralıklı olarak başladığı için kayma her zaman fark edilmez. Göz kayması genellikle dışarı doğru oluşmaktadır. Göz kaymasının oluştuğu durumlar içerisinde göz dalması ve gözün uzağı odaklanması bulunmaktadır. Bu durum gözün dışındaki kasların fazla çalışması ve göz içindeki kasların zayıf olması sebebiyle oluşmaktadır. Cerrahi müdahale ile tedavi edilen bu şaşılık süründe ortoptik tedavilerde uygulanabilmektedir.
Kas felcine bağlı şaşılık
Genellikle bebeklerde ve küçük yaştaki çocuklarda yüksek ateş, kafa travması ya da zor doğum sebebiyle görülen travmalar kas felcine bağlı şaşılığa neden olmaktadır. Bazı durumlarda kafa içindeki tümör, yapısal bozukluk ya da kitle bu şaşılık tipine neden olabilmektedir. Yetişkinlerde ise travmanın yanı sıra tiroid hastalıkları, şeker hastalığı ya da MS gibi hastalıklar bu tip şaşılığa neden olabilmektedir.
Kas felcine bağlı olarak gelişen şaşılık tipik olarak çift görmeye neden olmaktadır. Küçük yaştaki kişilerde bu durum ortadan kalkarken yetişkinlik döneminde oluşması halinde ise çift görmeye devam eder. Kas felcine bağlı olarak görülen şaşılıkta kişiler başları genel olarak yana eğer ve tek gözleri kısıktır. Çocuklarda ise çift görmenin ortadan kaldırılması için bir gözü devre dışı bırakır ve bu sebeple de göz tembelliği ortaya çıkar.
Felçlere bağlı olarak görülen şaşılık bir yıl içerisinde kendiliğinden düzelebilmektedir. Bu sebeple de tedaviden önce bir süre beklenmesi gerekir. Ancak gözün kendini daha hızlı iyileştirebilmesi için bekleme sürecinde botoks tedavisi uygulanabilir. Çift görmenin engellenmesi için ise prizmatik özel gözlükler kullanılmaktadır.
Kırma kusurlu şaşılık
Özellikle 1,5 ile 3 yaş arasında olan çocuklarda görülen kırma kusurlarına bağlı şaşılık ortaya çıkmaktadır. Genellikle yüksek hipermetrop sorunu olan çocuklarda görülmektedir. Bu tür şaşılık tamamen ya da kısmen gözlükle düzeltilebilmektedir. Kırma kusuruna bağlı olarak görülen şaşılıklar aniden başlayabilir. Bazı durumlarda ise düşme ya da ateşlenme sonrasında görülebilmektedir.
Tipik olarak bir gözün diğer gözden daha yüksek gözlük numarasına sahip olduğu kişilerde görülmektedir. Kırma kusuruna bağlı olarak görülen şaşılık gözlükler tedavi edilebilmektedir. Ancak kaymanın tam olarak düzelmediği ya da her iki gözle aynı anda bakıldığında görüşün bozulduğu durumlarda ameliyata başvurulmaktadır.
