Spastisite

Spastisite Nedir?

Patolojik sağlık sorunlarından birisi olan spastisite herhangi bir kas grubunun şiddetli bir şekilde kasılması nedeni ile ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. Beyinde oluşan hasarlar sonucunda oluşan spastisite belirli kas gruplarında görülebildiği gibi vücutta bulunan tüm kaslarda da görülebilmektedir.

İstem dışı olarak gerçekleşen bu şiddetli kasılmalar, kasların sürekli olarak gergin, sert ve katı bir durumda kalmasından dolayı hareket kabiliyetini kısıtlar. Etkilenen kaslara göre hastaların yürüme, konuşma,  yemek yeme ve hareket etme gibi kabiliyetleri kısıtlandığı için hastaların yaşam kalitelerinde ciddi bir düşüş söz konusu olur.

Tüm bunların yanında spastisite tek bir hastalık olmamaktadır. Beyin ya da omurilikte meydana gelen deformasyonlardan dolayı ortaya çıkan bir durumdur. Özellikle beyin travması, serebral palsi, inme, multiple skleroz gibi hastalıklardan sonra sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Çocuklarda görülen spastisitenin genel nedeni ise beynin oksijensiz kalmasıdır.

Spastisite hastalarda farklı boyutlarda görülebilir ve ilerleyici bir durumdur. Herhangi bir kas grubunda ortaya çıkan spastisite daha sonrasında diğer kas gruplarında da görülmeye başlayabilir. İlerlemesinin engellenmesi için ise gerekli tedavinin yapılması ve hastanın bakımını gerçekleştiren kişinin ilk belirtiler hakkında dikkatli davranması gerekir.

Spastisite'nin ilerlemesinde tetikleyici olan etmenler ise;

• Tırnak batması,
• İdrar yolları enfeksiyonu,
• Aşırı soğuk,
• Aşırı sıcak,
• Kabızlık,
• Damar tıkanıklığı,
• Kırık,
• Çıkık,
• Safra kesesi hastalıkları,
• Diş eti problemleri,
• Adet kanaması,
• Hemoroid,
• Enfeksiyonlar olmaktadır.

Spastisite Belirtileri

Yetişkinlerde görülen spastisite belirtileri şunlar olmaktadır:

• Artan kas tonusu,
• Hızlı kas kasılmaları,
• Abartılı derin tendon refleksler,
• Kas spazmları,
• Bacakların istemsiz çaprazlanması,
• Sabit eklemler,
• Sürekli kas sertliği,
• İstemsiz kasılmalar,
• Ağrı veya rahatsızlık,
• Daha az işlevleri yerine getirebilme,
• Kişisel bakımı yerine getirememe,
• Anormal duruş,
• Kemik ve eklem deformiteleri,
• Şiddetli ağrı,

Çocuklarda görülen spastisite belirtileri ise şunlar olmaktadır:

• Büyüme problemleri,
• Ağrılı ve deforme eklemler,

Spastisitenin Nedenleri

Motor sinirlerdeki ve omurilikteki problemlerden dolayı ortaya çıkan spastisitenin ülkemizde en yaygın görülen nedeni bebeklerin doğum esnasında oksijensiz kalmasından kaynaklanmaktadır. Spastisitenin diğer nedenleri arasında ise şu hastalıklar bulunmaktadır:

• Krabbe hastalığı,
• Fenilketonüri,
• Adrenolökodistrofi,
• Kalıtsal spastik paraplejiler,
• ALS,
• Travmatik beyin hasarları,
• Felç,
• MS,
• Serebral Palsi,

Spastisite Nasıl Teşhis Edilir?

Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde spastisite tanısı nörolojik muayene ile konulabilmektedir. Hastanın öyküsü, fiziki muayene ve nörolojik görüntüleme yöntemleri hastalığın tanısında kullanılan yöntemlerdir.

Spastisite Tedavisi

Spastisite tedavisi hastaya özel olarak planlanmaktadır. Çünkü her hastanı etkilenen kas grubu ve derecesi farklılık göstermektedir. Spastisitenin için tedavi önerilmesi için hastaların hayat kalitelerini etkilenmesi, uyumada zorluk ve ağrı gibi sebeplerin bulunması gerekmektedir. Tedavi planı hazırlanırken hastanın durumu ve hedeflerine göre planlamaktadır. Hastaların bağımsızlığının ve rahatlığının geliştirilmesi için tedavinin uygulanması önemlidir. Aksi halde spastisite kronik kabızlık, ağrı, kalıcı eklem deformasyonları, idrar yolları enfeksiyonu ve bası yaraları gibi sorunlara neden olmaktadır.

Çocuklarda Spastisite Tedavisi

Çocukların tedavileri planlanırken temel amaç kasların mümkün oldukça gevşetilmesi, optimal boy uzamasının teşvik edilmesi, ağrı ve sertliğin giderilmesi, yürümesi ve bağımsızlığını geliştirmesi olmaktadır. Çocukların tedavilerinde görev alan uzmanlar içinde doktorlar, doktor asistanları, hemşireler, terapistler ve çocuk uzmanları yer almaktadır. Multidisipliner bir yaklaşım ile birçok teknik ve tedavi yöntemi bir arada uygulanmaktadır.

Çocukların hareket aralığının genişlemesi, kas esnekliğinin artması, koordinasyonun gelişmesi ve gücünün en üst düzeye çıkması için fizik tedaviden yararlanılmaktadır. Fizik tedavinin düzenli ve doğru bir şekilde devam edilmesi ile son derece başarılı sonuçlar elde edilmektedir. Çocuklar için uygulanan fizik tedaviye ek olarak kullanılan bazı yöntemler de bulunmaktadır. Bunlar:

• Geçici alçılar,
• Diş telleri, 
• Terapötik sıcak- soğuk uygulamalar, 
• Elektriksel stimülasyon,
• Biofeedback tedavisi olmaktadır.

Çocukların spastisite tedavisinde ilaçlardan da yardım alınmaktadır. Bazı hastalarda ilaçlar kombinlenerek kullanılabilir.

Bunun yanında bazı hastalarda cerrahi işlemlerden de yardım alınmaktadır. Bu işlemler kaslara karşı güç uygulamak için kullanılan alçı ve atellerin görevini yerine getirmek için uygulanmaktadır.

Yetişkinlerde Spastisite Tedavisi

Yetişkinlere uygulanan spastisite tedavi çocuklara uygulanan tedaviler ile benzerlik göstermektedir. Bazı hastalarda tedaviye hemen başlamak gerekirken bazı hastalarda ise beklemek daha güvenli olabilmektedir. Bunun kararı uzmanlar tarafından gerekli değerlendirmeler yapıldıktan sonra verilmektedir.

Yetişkin hastalarda da fizik tedavi, tedavinin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Özellikle verilen germe hareketlerinin düzenli olarak yapılması ilerleyen dönemlerde kalıcı kasılmaların önüne geçmektedir.

Spastisite için kullanılacak ilaçlar kas gevşeticiler olmaktadır. Bu ilaçlar birkaç kas kümesi etkilenen hastalarda tercih edilmektedir. Kas gevşeticiler oral olarak kullanılabildiği gibi omurilik sıvısına da enjekte edilebilmektedir. İzole durumdaki spastisite için ise aşırı aktif kasların zayıflamasını ya da felç edilmesini sağlayan kemodenervasyon ajanları uygulanmaktadır. İlaç ya da fizik tedaviye cevap vermeyen ve ciddi spastisite durumlarında ise omurgadaki bazı aşırı aktif olan sinirlerin yıkımı için cerrahi işleme başvurulabilmektedir.

Botulinum Toksini Tedavisi

Belirli bir bakteriden laboratuvar ortamında sağaltılmış olan bir çeşit protein olan botulinum toksini kaslara gelen sinyallerin kesilmesini engellemektedir. Bu sebeple spastisite tedavisinde kullanılan yöntemlerden birisi olmaktadır.

Sadece en önemli problemlere neden olan kas gruplarına uygulanan botulinum toksini enjekte edilerek verilmektedir. Kasların büyüklüklerine göre enjeksiyon yerleri ve miktarı belirlenmektedir. Küçük kas grupları için 1- 2 yerden, büyük kas grupları için ise 3- 4 yerden yapılması yeterli olmaktadır. Toksin enjeksiyon bölgesinden çok uzağa yayılmadığı ve enjeksiyon bölgesinde kümelendiği için de çevredeki kasların etkilenmesi söz konusu değildir.

Botulinum toksinin etkisi ise küçük kas gruplarında 24 saat içinde büyük kas gruplarında ise 3- 4 gün içinde görülmeye başlamaktadır. Kasların enjeksiyondan tam olarak fayda görebilmesi ise 2 haftayı bulmaktadır. Uygulamanın etkileri ise 3- 4 ay boyunca devam etmektedir. Ancak yoğun bir fizik tedavi programı uygulanıyorsa enjeksiyonun etkileri 6 ile 12 aya kadar uzayabilmektedir. Etkiler geçtikten sonra kaslar eski haline geri dönerler.

Spastisite fizik tedavisi

Nöroplastisite ve terapötik spastisitete tedavisinde fizik tedavi kalıcı olarak spastisiteyi tersine çevirmenin anahtarlarından birisi olmaktadır. Fizik tedavi ile beyne nöroplastisite ile hareketler yeniden öğretilir. Bu sayede etkilenen uzuvlar ı kontrol edebilmek için daha fazla sinir hücresinin ayrılmasını sağlamaktadır.

Öğrenmenin sağlanabilmesi için fizik tedavi hareketlerinin defalarca tekrarlanması gerekmektedir. Bu sebeple de spastisite tedavisinden beklenen sonuçların alınabilmesi için egzersizlerin mümkün olduğunca çok uygulanması gerekmektedir.

Spastisite egzersizleri

Spastisite hastaları için egzersiz rahatlama sağlaması açısından önerilmektedir. Ancak egzersizlerin hastalığın tedavisinde herhangi bir etkisi bulunmamaktadır. Fizyoterapistlerin uyguladığı çeşitli egzersizler hastaların birkaç dakikadan birkaç güne kadar rahatlamasını sağlayabilir. Diğer bir yandan hastaların uyguladığı egzersizler kas ağrısı sertlik ya da kontraktür gibi spastisite senin uzun vadede görülen belirtilerin yönetilmesine yardımcı olmaktadır.

Spastisitenin neden olduğu şikayetlerin azaltılması için uygulanan egzersizlerin ağrılı olmamasına dikkat edilmesi gerekmektedir. Egzersizler sırasında kasın hafif bir şekilde ağrıması yaygındır. Ancak hastaların keskin bir acı hissetmeleri durumunda egzersizi sonlandırmaları ve terapistlerine bu durumu bildirmeleri gerekmektedir.

Spastisite hastalarının egzersizlerini esneme, kuvvet ve direnç antrenmanları ile birleştirmeleri önerilmektedir. Spastisite hastaları için önerilen egzersizlerin içerisinde şunlar yer almaktadır.

Eğimli tahta

Eğimli tahta egzersizi hastaların dik bir yokuşa doğru yürürken aldığı pozisyondan esinlenerek tasarlanmıştır. 15 ile 25 derece arasında bir eğime sahip olan eğimli tahtalardan her 2 topuğunda tahta üzerinde olması önerilmektedir. Hastaların evlerinde bulundurması önerilen egzersiz aletlerinden birisi olan eğimli tahta egzersizinden gün içerisinde sıklıkla yararlanılması önerilmektedir. Bunun için hastaların en çok bulunduğu odada konumlandırılması önerilir. Eğimli tahta egzersizi ile hastaların baldırlarını esnemesi amaçlanmaktadır.

Duvar şınavı

Bilek kaslarının esnetilmesi için önerilen duvar şınavından eller duvara yaslanır. Hastaların egzersiz sırasında güvenlikten ve dengelerden ödün vermemesi gerekir. Eller duvara yaslandıktan sonra vücut öne doğru eğilerek bilek kaslarının esnemesi sağlanır. Hastaların herhangi bir rahatsızlık hissetmeleri durumunda egzersizi sonlandırmaları önerilmektedir.

Su egzersizleri

Spastisite hastalarına önerilen egzersizler içerisinde su egzersizleri büyük bir yer tutmaktadır. Bu alan üzerinde yapılan araştırmalar hastaların yüzmesi kasların elastikiyetinin artmasını sağladığını göstermektedir. Bu sayede hastaların kasları su egzersizlerinden sonra daha esnek hale gelmektedir.

Bisiklet ya da koşu bandı

Eğimli bir koşu bandında yürümek ya da bisiklete binmek spastisitenin neden olduğu şikayetlerin hafiflemesini sağlamakla birlikte etkileri geçici olmaktadır

Rijidite ve spastisite farkı

Spastisite ve rijidite birbirine benzer hastalıklar gibi görülse de birçok noktada birbirinden ayrılmaktadır. Spastisite kortikospinal yol gibi piramidal sistemdeki lezyonlardan kaynaklanmaktadır. Bu sebeple de üst motor nöronları etkilenir. Rijidite de ise rubrospinal veya vestibulospinal yollardaki ekstra piramidal lezyonlar söz konusu olmaktadır.

Spastisiteyi rijiditeden ayıran diğer özellikleri arasında ise şunlar yer almaktadır.

• Felç
• Omurilik sıkışması
• Motor nöron hastalığı
• Zayıflık
• Vücudun bir tarafının diğer tarafa göre daha fazla direnç göstermesi
• İlk harekette daha fazla ton
• Hızlı hareketlerde daha belirgin olması

Rijitidenin spastisiteye göre olan farklı noktaları içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Park hastalarında görüldüğü gibi hipertonik üzerine eklenen titreme hareket sırasında tonda aralıklı artışa neden olmaktadır.
• Tonlamada eşit artışa neden olan rijidite sert adam sendromu ve nöroleptant malign sendromu gibi hastalıklarda kendisini göstermektedir
• Vücudun her 2 kısmında da eşit direnç gösterir
• Kas gruplarının hareket hızına göre değişmez