Yeme bozukluğu nedir?
Yeme bozukluğu kişinin fiziksel ve duygusal sağlığını etkileyen ciddi ve karmaşık bir sağlık sorunudur. Yeme bozukluğu olan kişiler yiyeceklerle kendi kilolarıyla ya da görünümleriyle sağlıksız bir ilişki geliştirirler. Zihinsel bir sağlık sorunu olan yeme bozuklukları, tedavi edilebilir. Hastalıkların tedavi edilmemesi durumunda yaşamı tehdit eden sorunlar gelişebilmektedir.
Kültür, kişilik, beyin biyolojisi, genetik, sosyal idareler ve zihinsel sağlık sorunları gibi çeşitli karmaşık faktörler sebebiyle görülen yeme bozuklukları düşünüldüğünden çok daha fazla insanda görülmektedir.
Yeme bozukluğu teşhisi nasıl konur?
Yeme bozuklukları doktorlar ve ruh sağlığı uzmanları gibi sağlık hizmeti sağlayıcıları teşhis etmektedir. Birinci basamak sağlayıcılar semptomların gözden geçirerek, fiziki muayene yaparak ya da kan testleri isteyerek psikolog veya psikiyatristlere yönlendirebilir. Daha sonrasında ruh sağlığı uzmanları kişilerin davranışlarını ve inançlarını incelemek için psikolojik değerlendirme yapar.
Ruh sağlığı uzmanları yeme bozuklukları teşhis etmek için belirli kriterlerin varlığının ararlar. Tanı alabilmek için her belirtinin hastada görülmesine geremez.
Yeme bozukluğu nedenleri
Yeme bozukluklarının görülmesinde genetik, çevre ve sosyal faktörler rol oynamaktadır. Yeme bozukluğu görülen bazı kişilerin yaşamlarının diğer yönlerini yönetmenin zor olduğunu düşündüklerinde yiyecekler üzerindeki kontrollerini kullanırlar. Bu sebeple de yemek bozuklukları yemekten ziyade duyguları yönetimini sağlıklı bir yolunun bulunamaması ile ilgili olmaktadır.
Yeme bozukluğu belirtileri
Yeme bozukluğu olan kişilerin bu durumu her zaman görünüşlerine yansımaz. Herhangi bir vücut ağırlığında ya da boyutunda olan kişilerde de yeme bozukluğu görülebilir.
Çünkü yeme bozuklukları genellikle kişilerin yiyecek hakkındaki düşünceleri veya ilişkileri ile ilgili olmaktadır. Yeme bozukluklarının spesifik semptomları görülen türüne göre değişiklik göstermektedir. Genellikle diyet yapmayı taklit ettiğinden yeme bozukluklarını fark etmek son derece zor olarak olabilir.
Diğer bir yandan yemek bozukluğu ile mücadele eden kişilerin yemek konusundaki endişelerine paylaşmaları konusunda isteksizlikleri de sorunun anlaşılmasını zorlaştırmaktadır. Yeme bozukluğu olan kişilerde görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Ruh hali
- Yorgunluk
- Bayılma
- Baş dönmesi
- Saçların incelmesi
- Saçların dökülmesi
- Yemek yedikten sonra sık sık banyoya gitmek
- Açıklanamayan kilo değişikliklerin
- Şiddetli kilo kaybı
- Olağan dışı terleme
- Sıcak basması
- Tek başına ya da başkalarıyla yemek yemek istememek
- Sosyal aktivitelerden çekilmek
- Yiyecekleri saklamak ya da atmak
- Yiyecek kalori egzersiz veya kilo verme takıntısı
- Yemeği gereğinden fazla çiğnemek ya da gizlice yemek gibi yemek yeme ritüelleri
Anoreksiya belirtileri
Anoreksiya nevroza hastalarında görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kalorilerin ciddi şekilde sınırlandırılması
- Belli yiyecek türlerinin ya da gruplarının kesilmesi
- Çok fazla egzersiz yapmak
- Müsül veya diyet yardımcıları kullanmak
- Yemekten sonra kusmak
Bulimia Nevroza belirtileri
Bulimia Nervoza belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Çok kısa bir zamanda büyük miktarda yemek yemek
- Yemek yerken yemeleri üzerinde hiçbir kontrollerinin olmadığını ve duramayacaklarını hissetmeleri
- Yemek yedikten sonra suçluluk, utanç ve yoğun kilo alma korkusu
- Alınan kalorilerden kurtulmak için kusma, çok fazla egzersiz yapmak, bir süre yemek yemeyi bırakmaya da müsül alma gibi diğer yöntemleri kullanmam
- İnsülin ilacı kullanma
- Vücut şekliyle sürekli meşgul olmak
- Kişisel görünüm konusunda şiddetli ve sert bir şekilde kendi kendini yargılamak
Tıkanırcasına yemeğe bozukluğu
Tıkanırcasına yeme bozukluğu olan kişilerde görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kısa süre içerisinde büyük miktarda yemek tüketirler
- Yeme sırasında planlanandan daha fazla ya da daha hızlı yemek yiyebilirler
- Aç olunmayan zamanlarda daha iyi yemek yenir
- Rahatsız hissedecek kadar tok olunsa dahi yemek yemeye devam edilebilir
- Kilo almaktan korkarlar
- Yemekten sonra büyük bir suçluluk tiksinti ya da utanç hissederler
- Hissettikleri sağlıksız duygular aşırı yeme dürtüsünü tetikler
- Tek başlarına yemek yemeyi tercih ederler
- Haftada en az bir kez yeme atağı görülür
Pika belirtileri
Pikanın tek belirtisi yiyecek olmayan ya da besin değeri bulunmayan şeylerin takıntılı bir şekilde yenmesidir. Pika hastalığına sahip olan kişiler genellikle tek türde gıda dışı öğeyi tercih etmektedir. Pikanın belirtilerinin yanı sıra başka durumlar ya da sorunlarda görülebilmektedir. Bu sorunları içerisinde şunlar yer alır.
- Anemi
- Yuvarlak kurt enfeksiyonu
- Kabızlık
- Elektrolit dengesizliği
- Düzensiz kalp ritimleri
- Kurşun zehirlenmesi
- İnce bağırsak ve kalın bağırsak tıkanıklığı
Gece yeme sendromu belirtileri
Gece yine sendromu olan kişilerde görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Yemek yemek için uyanmak
- Geceleri çok fazla kalori tüketmek
- Gün içerisinde iştah azalması
- Depresyon ve anksiyete
Ruminasyon sendromu belirtileri
Ruminasyon sendromu belirtileri arasında şunlar yer almaktadır.
- Yiyecekleri düzensiz olarak kusmak ve yeniden çiğnemek
- Hazımsızlık
- Mide ağrısı
- Sindirim sorunları
- Ağız kokusu
- Diş çürümesi
- Kilo kaybı
- Dudakların çatlamasın
- Rominasyon sendromu olan bebeklerin sırtları gerilebilir ya da kamburlaşabilir
- Rominasyon sendromu olan bebeklerde emme sesleri görülebilir
Yeme bozukluğu komplikasyonları
Yeme bozukluğu ikinci en ölümcül psikiyatrik bozukluktur. Kalorileri büyük ölçüde kısıtlamak, kusmak ya da aşırı egzersiz yapmak genel sağlığımıza zarar verebilir. Tedavi edilmeyen bir yeme bozukluğunun bulunması durumunda aşağıdaki ciddi komplikasyonların görülmesi söz konusu olmaktadır.
- Aritmi
- Kalp yetmezliği
- Asit reflü
- Gastrointestinal problemler
- Düşük tansiyon
- Organ yetmezliği
- Beyin hasarı
- Osteoporoz
- Diş hasarı
- Şiddetli dehidrasyon
- Kabızlık
- Kısırlık
- Adet döngülerinin durması
- Felç
Duygusal yeme bozukluğu
Stresli durumlarda ya da zor bir sorunla karşılaşıldığında bilinçli ya da bilinçsiz olarak rahatlamak için yemeğe yönelmesi durumuna duyusal yeme bozukluğu adı vermektedir. Duygusal yemek kilo verme çabalarının sabote edilmesine neden olabilir.
Genellikle çok fazla yemeye yönlendiren bu durumda tercih edilen yiyecekler yüksek kalorileri tatlı ve yağlı yiyecekler olmaktadır. Duygusal yemeye yatkın olan kişilerin yeme alışkanlıklarını kontrol altına alabilmeleri mümkün olmaktadır.
Duygusal yeme stres, öfke, korku, can sıkıntısı, üzüntü ve yalnızlık gibi olumsuz duyguların bastırılması veya yatıştırılmasının yolu olarak yemek yenmesi durumunda ortaya çıkmaktadır. Yaygın olarak günlük yaşamın zorlukları duyguları tetiklemesi sebebiyle görülen duygusal yeme bozukluğu kontrol altında tutulması için aşağıdaki ipuçlarından yararlanılabilir.
- Yemek günlüğünün tutulması
- Stresin kontrol altına alınması
- Açlık gerçekliği kontrolünün yapılması
- Destek almak
- Can sıkıntısıyla savaşmak
- İştah açıcı ve yüksek kalorili yiyeceklere evde yer vermemek
- Kilo verme aşamasında çok fazla kalori sınırlandırmamak
- Sağlıklı atıştırmalıkları tercih etmek
- Aksiliklerden ders çıkarmak
Çocuklarda yeme bozukluğu
12 yaş altındaki çocuklarda yeme bozukluklarının görülme oranı sürekli olarak artmaktadır. Çocuklar arasında yeme bozukluğunun yaygınlık göstermesinin nedeni henüz tam olarak anlaşılamamakla birlikte kalıtsal ya da çevresel faktörler sebebiyle görüldüğü düşünülmektedir.
Kronik hastalık tanısı alan çocuklarda da yeme bozukluğu sıklıkla görülebilmektedir. Özellikle insüline bağımlı diyabet tanısı almış çocuklar yüksek risk altındadır. Bunun yanında depresyon, anksiyete ya da diğer akıl hastalıkları ile mücadele eden çocuklarda da sıklıkla yeme bozukluğu görülmektedir. Erken dönem belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Mide ağrısı korkusu
- Tatlara ve dokulara karşı isteksizlik
- Öfke nöbetleri
- Aşırı bağırsak hareketleri
- Vücut imajı hakkında endişelenmek
İleri dönemde yeme bozukluğu olan çocuklarda görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Yemekten kaçınmak
- Porsiyonların küçültülmesi
- Kilo kaybı
- Büyüme eksikliği
- Saçların incelmesi
- Ergenliğin gecikmesi
- Kabızlık
- Sindirim problemleri
- Yiyecekleri saklamak ya da istiflemek
- Ruh hali değişiklikleri
- Vücutta ince kılların büyümesi
Yeme bozukluğu tedavi yöntemleri
Yeme bozukluklarının tedavisi türüne ve hastaların özel ihtiyaçlarına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Uygulanabilecek yöntemler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Bilişsel davranış terapisi
Hasta için en uygun terapi ruh sağlığı uzmanı tarafından belirlenmektedir. Ancak yeme bozukluğu olan birçok kişiye bilişsel davranışçı terapi önerilmektedir. Bu terapi şeklinde davranışları ve duyguları yönlendiren, çarpık düşünme kalıplarının anlaşılması ve değiştirilmesi mümkün olmaktadır.
Yeme bozukluğu ilaç tedavisi
Yeme bozukluğu görülen bazı kişilere anksiyete ya da depresyon gibi altyapıların bulunmasından dolayı antidepresan ilaçlar reçete edilmektedir. Bu ilaçlar sayesinde hastaların kendileri ve yiyecekleri hakkındaki düşünceleri gelişmektedir.
Beslenme tedavisi
Yeme bozuklukları konusunda eğitim almış kayıtlı diyetisyenler hastaların yeme alışkanlıklarını iyileştirmeye ve besleyici yemek planları geliştirmeye yardımcı olabilirler. Diyetisyenler aynı zamanda market alışverişi yemek planlamaya hazırlık konularında da hastalara çeşitli ipuçları sunmaktadır.
Maudsey yaklaşımı
Bu yaklaşım aile terapisi biçiminde uygulanmaktadır. Anoreksiya hastası gençlerin ebeveynlerine yardımcı olmak için uygulanan rehberlik niteliğinde terapilerdir. Bu arada ebeveynler daha sağlıklı alışkanlıklar öğrenirken çocuğun yemesinde aktif olarak rehberlik görevi üstlenebilir.
Yeme bozukluğu çeşitleri
Yeme bozukluğunun farklı türleri bulunabilmekle birlikte bir kişide birden fazla tür yeme bozukluğu görülebilir.
Anoreksiya nervoza
Anoreksiya nevroza olan kişiler yiyecek ve kalorileri bazen kendilerini aç bırakacak kadar kısıtlayabilirler. Bu hastaların vücut ölçüleri değişkenlik göstermekle birlikte obsesif bir kilo verme isteği görülmektedir. Hastaların vücut tipleri ve aktiviteleri sağlıklı miktarda yiyecek yemeği reddetmek ile karakterize olmaktadır.
Bulimiya nervoza
Bu tanıyı almış kişiler kısa bir süre içerisinde çok miktarda yiyecek tüketebilir ya da tükettiklerini düşünebilirler. Daha sonrasında kusma, müshil kullanma veya vücutlarını yiyeceklerden ve kalorilerden kurtarmak için aşırı egzersiz yapma gibi yöntemlerle kalorilerini yakmaya çalışırlar.
Tıkanırcasına yeme bozukluğu
Tıkanırcasına yeme bozukluğu olan kişiler zorunlu yeme davranışları yaşarlar. Kısa süre içerisinde çok miktarda yiyecek yiyebilirler ya da yediklerini algılayabilirler. Ancak aşırı yemek yedikten sonra aldıkları kalorileri yakmak için çaba göstermezler. Bunun yerine kendilerini rahatsız edici derecede tok hissederler ve utanç, pişmanlık suçluluk gibi duygularla mücadele ederler.
Pika
Pika yiyecek olmayan ya da herhangi bir besin değeri bulunmayan şeylerin takıntılı bir şekilde yendiği türde bir yeme bozukluğudur. Hastanın bu eylemi ne zaman ve neden yaptığına bağlı olarak normal, beklenen ya da zararsız bir durum olabilmektedir.
Ancak Pika hastalığına sahip kişilerin zehirli veya tehlikeli bir şey yemesi büyük sorunlara neden olabilmektedir. Özellikle 6 yaşın altındaki çocukları ve hamile kişileri etkileyen pika aynı zamanda belirli zihinsel sağlık sorunları olan kişilerde de görülebilmektedir.
Gece yeme sendromu
Uykusuzluk ile birlikte ortaya çıkan bir yeme bozukluğu türü olan gece yeme sendromunda hastalar gece boyunca genellikle birkaç kez yemek yemek için uyanırlar. Gece yeme sendromunun tedavi edilmemesi durumunda sağlıklı kiloyu korumak zorlaşır. Bunun yanında diyabet ve yüksek tansiyon gibi sağlık sorunları riski de artar.
Ruminasyon bozukluğu
Merisizm olarak da adlandırılan ruminasyon sendromu sindirilmemiş gıdanın kişinin midesinden ağzına geri geldiği yeme bozukluğudur. Yiyecek ağza geri döndüğünde kişi onu çiğneyip tekrar yutabildiği gibi kusabilir de. Genellikle her yemekten sonra ortaya çıkan bir durumdur.
Ruminasyon geğirme hissini takip edebilir ve tipik olarak mide bulantısı ya da öğürme görülmez. Bu yeme bozukluğunda ağza gelen gıdanın tadı ekşi ya da acı olmaz. Çünkü besinleri mide asitti ile tamamen karışıp sindirilecek kadar yeterli zaman bulunmaz.
Kusma eylemi öğrenilmiş ve kasıtlı bir eylem olabilir. Bazı durumlarda ise kasıtsız olabilen refleks kaynaklı bir eylemdir. Ruminasyon sendromuna sahip kişiler mide rahatsızlığı nedeniyle ya da kendilerini hasta hissettikleri için genellikle yiyecekleri kusmazlar.
