Yenidoğan sarılığı nedir?
Kandaki bilirubin adı verilen maddenin çeşitli nedenler dolayısıyla artması sonucunda oluşan sarılık cildin sarı bir renk almasına neden olmaktadır. Özellikle yenidoğan bebeklerin etkilenmesine neden olan sarılık, zamanında doğan bebeklerin %60’ında ve zamanından önce doğan bebeklerin %80’ninde görülmektedir.
Yenidoğan bebeklerde sıklıkla görülmesinin sebebi is e karaciğerlerinin henüz tam olarak gelişmemesidir. Bu sebeple de kandaki bilirubin filtrelenemez. Bazı vakalarda ise karaciğer hasarı ya da karaciğerdeki kalıtsal hastalıklar nedeni ile görülmektedir. Bu sebeple de yenidoğan bebeklerde görülen sarılığa her zaman temkinli yaklaşılması ve diğer nedenlerin de göz önüne alınması gerekmektedir.
Yenidoğan sarılığının tanı kriterleri
Yenidoğan sarılığın tanı alabilmesi için değerlendirilen ilk kriter bebeklerin ten rengi olmaktadır. Çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanının yapmış olduğu muayenede ilk olarak bu kriter değerlendirilir. Bu değerlendirmenin subjektif olmasından dolayı bilirubin değerlerinin ölçülmesi gerekmektedir. Bunun için yenidoğan bebeklerden bir miktar kan alınarak bilirubin değerleri ölçülür.
Yenidoğan sarılık nedenleri
Bilirubin vücuttaki eski kan hücrelerinin hayat sürelerinin sona ermesinden sonra parçalanması anında ortaya çıkan bir maddedir. Normal şartlarda bu madde karaciğer tarafından filtrelenerek kandan uzaklaştırılır. Ancak bebeklerde karaciğerin yeterince gelişmemesi kanın yeterince filtrelenmesinin önüne geçer ve bu sebeple de sarılık görülür. Yenidoğan bebeklerin önemli bir kısmının etkilenmesine neden olan sarılığın diğer nedenlerinin içerisinde şunlar yer alır.
- Bazı enzim eksiklikleri
- İç kanama
- Karaciğer bozukluğu
- Bebeğin kanında enfeksiyon bulunması
- Annenin kanı ile bebeğin kanının uyumsuz olması
- Bakteriyel enfeksiyonlar
- Viral enfeksiyonlar
- Sepsis
- Safra kanalının tıkanması
- Orak hücre anemisi gibi anormal kan hücresi hastalıkları
- Zor doğum
- Çoğul gebelik
- Anne yaşının yüksek olması
Yenidoğan sarılık belirtileri
Yenidoğan bebeklerde sarılık olması durumunda görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Cildin sarı renkte olması
- Göz bebeklerinin sarı renkte olması
- Sarılığın yayılması ve rengin koyulaşması
- Yüksek ateş
- Beslenmenin iyi olmaması
- Halsizlik
- Normalden fazla uyku
Bu belirtiler doğumdan 2- 4 gün sonra ortaya çıkmaktadır. Cilt rengindeki değişikliğin fark edilebilmesi için bebeğin göğüs bölgesine hafifçe bastırmak yeterli olacaktır.
Yenidoğan bebeklerde bilirubin seviyesinin artması ile bebeğin uyku halinin ağırlaşması ve beslenmesinde önemli eksikliklerin oluşması söz konusu olacaktır. Bebeğin yeterince beslenememesi ise bilirubin seviyesinin daha da artmasına neden olur. Bu durum kısır döngünün yaşanması ile sonuçlanır. Bilirubin seviyesinin çok fazla yükselmesi ve beyin yapısını etkilemeye başlaması durumunda ise bebeklerde tiz sesli ağlama görülür. Aynı zamanda başın sürekli olarak geriye atılması da gözlemlenir. Bu tablo bebeğin havale geçirmesine kadar ilerleyebilir. Bebeklerde bu belirtilerin görülmesi durumunda ilerleyen dönemlerde zeka ve motor geriliğinin görülme riski de önemli ölçüde artar.
Yenidoğan sarılık tedavi yöntemleri
Yenidoğan bebeklerde oluşan sarılığa genellikle tedavi uygulanmamaktadır. Bu dönemdeki bebeklerde beklenen bir durum olmasından dolayı bebeğin karaciğerinin gelişmesi sarılığın kendiliğinden geçmesini sağlamaktadır. Bu sebeple de yenidoğan sarılığın iyileşme süresi 2 hafta kadar devam edebilir.
Ancak yenidoğan sarılığın kendi kendine geçmemesi ya da bebeğin kanında bulunana bilirubin seviyesinin çok yüksek olması durumunda farklı tedavi yöntemlerinin kullanılması gerekmektedir.
Mavi ışık tedavisi
Fototerapi adı da verilen bu uygulama, yenidoğan sarılığının tedavisinde en sık kullanılan tedavi şekli olmaktadır. Bu tedavide bebe mavi ve yeşil spektrumda ışık yayan özel bir ışığın altına yatırılır. Bu ışık frekansı sayesinde bebeğin kanındaki bilirubin seviyesinin düşürülmesi amaçlanmaktadır.
Özel bir frekans aralığına sahip olan fototerapide, ışık bilirubin moleküllerinin bozulmasını sağlamaktadır. Bu değişiklik sayesinde artık maddeler idrar ve dışkı yolu ile atılabilir düzeye gelirler. Tedavisi sırasında bebeklerin gözlerinin mavi ışıktan korunması için koruyucu göz yamaları kullanılmaktadır.
Kan değişimi
Nadiren kullanılan bir tedavi yöntemi olan kan değişimi çok şiddetli sarılık vakalarında uygulanan bir yöntem olmaktadır. Diğer tedavi yöntemlerine cevap vermeye vakalara uygulanan bu yöntemde kan transfüzyonu gerçekleştirilerek yapılmaktadır.
Kan transfüzyonu küçük miktarlarda kan değişimini içermektedir. Yenidoğan yoğun bakım ünitelerinde uygulanan bir tedavi yöntemi olan kan değişimi ile yenidoğan bebeğin kanındaki bilirubin maternal antikorların seyreltilmesi sağlanmaktadır.
İntravenöz immünglobulin
Yenidoğan sarılığın ilaçlı tedavi seçeneği olmaktadır. Kullanılan ilaçlar kandaki bilirubin materyallerinin atılmasını hızlandırmaktadır. Ayrıca bu ilaçlar bilirubin üretiminin azaltılmasını da sağlar.
Yenidoğan sarılık değerleri
Yenidoğan sarılık değerlerinin yükselmesi bebeğin cildinin daha fazla alanında sarı rengin görülmesine neden olmaktadır. Sarılık ise baş kısmından başlayarak ayaklara ve kollara doğru ilerlemektedir. Buna göre yenidoğanların kanlarındaki bilirubin değerleri ve sarılığın görüldüğü bölgeler şu şekilde olmaktadır.
- 5 ile 8 mg/ dl aralığındaki değerlerde bebeklerin baş ve boyun bölgelerinde sarılık görülür.
- 8 ile 10 mg/ dl aralığındaki değerlerde ise gövdenin üst bölümünde sarılık görülür.
- 10 ile 13 mg/ dl aralığındaki değerlerde ise bebeklerin gövdelerinin alt kısımlarındaki cilt sarı renge dönmektedir.
- 13 ile 16 mg/ dl değerleri arasında sarılık bebeklerin kol ve bacaklarına yayılır.
- 20 mg/ dl civarında ise bebeklerin ellerinde ve ayaklarında sarılık görülmeye başlar
Yenidoğan bebeklerde bilirubin seviyesinin 17 mg/ dl’nin altında olması durumunda herhangi bir tedavi önerilmez. Ancak bilirubin seviyesinin bu değerin üzerine çıkması durumunda bebeklerde ciddi bulgular görülmeye başlamaktadır. Ancak yenidoğan bebeklerin kanlarındaki bilirubin seviyeleri değerlendirilirken bebeğin kaç günlük olduğu ve kilosu da göz önüne alınan kriterler içerisinde yer almaktadır.
Yenidoğan bebeklerde sarılığa ne iyi gelir?
Yenidoğan sarılığının hızlı bir şekilde iyileşmesi için sık sık emzirilmesi gerekmektedir. Gün içerisinde 10- 12 kez emzirilmeleri gereken yenidoğan bebekler annelerinden aldıkları süt sayesinde bilirubin maddesinin idrar ile dışarı atılır. Bu durumda yenidoğan sarılığının daha hızlı bir şekilde iyileşmesini sağlar.
Sarılık olan yenidoğan bebeklerin dışkısı nasıl olur?
Yenidoğan sarılığı olan bebeklerin bilirubin seviyesi kabul edilebilir düzeyde ise dışkılarının rengi bebeğin gününe uygun olmaktadır. Ancak tehlikeli seviyelerde bilirubin değerleri olan bebeklerin dışkılarının rengi beyaz olmaktadır. Eğer bebek anne sütü ile besleniyor ise dışkısının rengi altın sarısı ya da hardal renginde olacaktır.
Yenidoğan bebeğin sarılığının geçtiği nasıl anlaşılır?
Yenidoğan bebeklerde oluşan sarılığın geçtiğinin göstergeleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Bebeğin idrarının ve dışkısının rengi normale döner.
- Bebeğin cildinde ve göz bebeklerinde oluşan sarı renk solmaya başlar ve normal rengini almaya başlar.
- Bebeğin kilo alma eğrisi yükselir.
- Beslenmesi düzene girer.
- Bebeğin enerji seviyesi artar.
- Uyanık kalma süresi uzar.
Yenidoğan sarılığı çeşitleri
Yenidoğan bebeklerde görülen sarılık 5 farklı çeşide ayrılmaktadır. Bu çeşitlerinin içerisinde ise şunlar yer alır.
Fizyolojik sarılık (normal sarılık)
Yenidoğan bebeklerdeki görülen sarılığın önemli bir kısmı bu grup içerisinde yer almaktadır. Bebeklerin karaciğerlerinin tam olarak gelişmemesinden dolayı görülen bir sarılık türüdür. Doğumun ardından 2 ya da 3. günde görülmeye başlanır ve 1- 2 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşir.
Prematüre sarılık
Vaktinden önce doğan bebeklerde görülen sarılık türüdür. Fizyolojik sarılık değerleri ile aynı bilirubin değerlerine sahip olan prematüre sarılık hastalarına tedavi uygulanması gerekmektedir. Aynı değerlerdeki fizyolojik sarılığa sahip bebeklere ise tedavi gerekmez. Prematüre bebeklerin normal gelişimlerini tamamlamamış olmasından dolayı değerlerin daha düşük olması gerekmektedir.
Emzirme sarılığı
Bebeğin yeterince anne sütü almaması durumunda ortaya çıkan sarılık türü olmaktadır. Emzirme sarılığının iyileşebilmesi için annenin emzirme eğitimi alması ve daha sık emzirmesi gerekmektedir.
Anne sütü sarılığı
Anne sütü ile beslenen bebeklerde görülen bir sarılık türü olan anne sütü sarılığı bebeklerin %1- %2’sinin etkilenmesine neden olan ve nadir görülen bir sarılık türüdür. Anne sütü sarılığı olan bebeklerin kanlarındaki bilirubin seviyesinin artmasının nedeni ise anne sütündeki bazı maddeler olmaktadır. Anne sütü sarılığı doğumdan 3- 5 gün sonra ortaya çıkar ve iyileşmesi için 3- 12 hafta geçmesi gerekir.
Kan uyuşmazlığı
0 kan grubuna sahip bir annenin bebeğinin kan grubunun A ya da B olması durumunda AB0 kan uyuşmazlığı söz konusu olmaktadır. Bu durumlarda annenin vücudu bebeğin kırmızı kan hücrelerinin parçalanmasını sağlayan antikorlar üretmesi söz konusu olmaktadır. Bebeğin kırmızı kan hücrelerinin hızlı bir şekilde parçalanması da bilirubin seviyesinin artmasına neden olmaktadır.
Kan uyuşmazlığı sebebiyle görülen yenidoğan sarılığı genellikle bebeğin doğduğu gün görülmeye başlar. Kan uyuşmazlık iğneleri ile kolaylıkla tedavi edilebilen bir durumdur. Bazı durumlarda ise bebeğe fototerapi uygulanması gerekebilir.
Bebeklerin sarılıktan ve zararlarından korunması için ne yapılması gerekir?
Bebeklerin doğumdan sonra ve taburcu edilirken sarılığa ve diğer sağlık risklerine karşı muayene edilmeleri gerekmektedir. Sarılık belirtilerinin görülmesi durumunda ise kandaki bilirubin seviyesinin ölçülmesi gerekmektedir. Özellikle doğumun ilk gününde görülen sarılık patolojik özellikler gösterir. Bu sebeple de yakından takip edilmesi gerekmektedir.
Yenidoğan sarılığının ikinci ve beşinci günler arasında en yüksek seviyelere ulaşması söz konusu olmaktadır. Bu sebeple de 24 saati doldurmadan taburcu edilen bebeklerin 3 günlükken doktor kontrolüne götürülmesi gerekmektedir. 24 saatini dolduran bebeklerin dördüncü günlerinde, 48 saati dolduran bebeklerin ise beşinci günde doktor randevularına gitmeleri gerekmektedir. Bu kontrollerde bebeklerin beslenmelerinin yeterli olup olmadığı ve kanlarındaki bilirubin seviyesi kontrol edilmektedir.
Bebeğin sarılık açısından risk taşıması durumunda ise günlük kontroller ile bilirubin seviyelerinin sıkı bir takip altında tutulması gerekmektedir. Bu sayede bilirubin seviyesinin tehlikeli olacak kadar yükselmesi önlenebilir.
Hangi bebeklerin yakın takipte tutulması gerekir?
Her ne kadar yeni doğan sarılığı bir süre içerisinde kendiliğinden geçse de bazı risk gruplarında bulunan bebeklerin sarılık açısından yakın takipte bulunması gerekmektedir. Bu grup içerisinde yer alan bebeklerin özellikleri içerisinde şunlar yer alır.
- Sarılığın ilk 24 saat içerisinde görülmesi durumunda
- Sarılığın 2 haftadan uzun sürmesi durumunda
- Doğum esnasında kafa derisinin altında kanama olması durumunda
- Zamanından erken doğan bebekler
- Büyük kardeşlerinde fototerapi alacak kadar ciddi sarılık vakası bulunan bebekler
- Emme sorunu olduğu için iyi beslenemeyen bebekler.
