Astım

Astım nedir?

Kronik hastalık seçeneklerinden birisi olan astın, solunum yollarının tıkanmasına ve hastaların güçlükle nefes almasına neden olmaktadır. Egzersiz, alerjenler, soğuk hava ve duman gibi tetikleyicilere yanıt olarak gelişen astım ataklarında, hava yolu etrafında yer alan düz kaslar kasılır. Bu sebeple de mukus üretimi artar. Mukus salgısının artması ise hava yollarının tıkanmasına neden olmaktadır. Hem çocukları hem de yetişkinleri etkileyebilen bir hastalık olan astım genellikle öksürüğe ve nefes darlığına neden olmaktadır.

Özellikle hava kalitesi düşük olan şehirlerde yaşayan, sigara içen ya da sigara dumanına sık sık maruz kalan, alerjisi bulunan ve ailesinde astım geçmişi bulunan kişiler astım hastalığına daha yatkın olmaktadır.

Astım belirtileri

Astım alevlenme dönemleri ile kendisini belli eden hastalıklardan birisi olmaktadır. Bu sebeple de belirtiler sadece bu dönemlerde kendisini göstermektedir. Alevlenmeler ise hastaların tetikleyicilere maruz kalmasından dolayı başlamaktadır. Astım hastalığının alevlenme döneminde gösterdiği semptomlar içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Nefes darlığı
• Göğüste ağrı ya da sıkışma
• Öksürük
• Nefes alırken hırıltı ya da ıslık sesi

Astım ataklarından önce erken uyarı işaretleri bulunmaktadır. Bu belirtilerin takip edilmesi astım ataklarının daha kolay bir şekilde yönetilmesini sağlar. Bu belirtileri şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Geceleri sık ve kesik kesik öksürmek
• Uyku bozuklukları
• Konuşurken nefesi yetmiyormuş hissini yaşamak
• Baş ağrısı
• Egzersiz sonrasında hırıltılı nefes almak
• Boğaz ağrısı
• Hapşırma
• Burun akıntısı
• Burun tıkanıklığı
• Solunum testlerinde akciğer fonksiyonlarının düşmüş olması
• Günlük işlerde çabuk yorulma
• Günlük işlerde isteksizlik

Astım ataklarında ön belirtilerin fark edilmemesi atağın şiddetli olmasına neden olabilir. Çünkü şiddetli astım atakları hastaları daha fazla etkilemektedir ve belirtileri şunlar olmaktadır:

• Panik hali
• Kaygı bozukluğu
• Cildin solgun görünmesi
• Terleme
• Dudak ve tırnaklarda morarma
• Konuşma bozukluğu
• Hızlı nefes alıp verme
• Boyun ve göğsün gergin olması
• Durmayan öksürük
• Nefes alırken ve verirken şiddetli hırıltı

Astım nedenleri

Astımın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak bu konu üzerine yapılan araştırmalar kişilerin genel sağlık problemleri, aile geçmişi, enfeksiyonlar ve çevresel etkiler sebebiyle astımın oluştuğunu düşündürmektedir. Hastalar arasında büyük farklar görülen astım hastalığında en sık görülen tetikleyiciler arasında şunlar yer almaktadır:

• İşlenmiş yiyecek ve içeceklerde bulunan koruyucu maddeler ve sülfitler,
• İlaçlar
• Bazı viral hastalıklar
• Obezite
• GERD
• Stres
• Duygu durum bozuklukları
• Kimyasal koku ve dumanlar
• Aşırı sıcak ya da soğuk hava koşulları
• Duman
• Egzersiz
• Toz akarları
• Hava kirliliği
• Evcil hayvanlar
• Polenler
• Küflü ya da nemli ortamda yaşamak
  
• Prematüre doğmak
• Anne karnındayken annenin sigara kullanması

Astım çeşitleri

Astım hastalığı kendi içerisinde çeşitli türlere ayrılan bir hastalık olmaktadır. Astıma neden olan faktörler değişiklik gösterdiği için astım da farklı kategorilere ayrılmaktadır.

Alerjik astım

Atopik astım olarak da bilinen alerjik astım özellikle toz akarları ya da polenler gibi alerjenler sebebiyle tetiklenen alevlenmelere sahip olmaktadır. Alerjik astım görülen hastaların yaklaşık olarak %90’nında egzama, gıda alerjisi ya da saman nezlesi gibi diğer sağlık durumları da görülmektedir. Alerjik astımı olan kişilerin alerjenlerden mümkün olduğunca kaçınması gerekir. Bunun yanında doktorun önerdiği ve günlük olarak kullanılması gereken inhaler ve astım semptomlarının görüldüğü zamanlarda kullanılmak üzere kullanılacak rahatlatıcı inhallerin kullanılması gerekmektedir. 

Alerjik astım belirtileri

Burun zarının iltihaplanarak alerjene tepki vermesi sebebiyle oluşan alerjik astımın belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Burun şişmesi
• Burun kızarması
• Gözlerin sulanması
• Boğazın kaşınması
• Sık sık hapşırma

Egzersize bağlı astım

Egzersize bağlı astım hastalarında astım teşhisi bulunmaz. Ancak hastaların egzersiz sırasında astım ataklarına benzer belirtiler gösterir. Bu sebeple de egzersize bağlı astım tanısı alırlar. Egzersiz sırasında mukus üretilmeden hastaların hava yollarının daralması sebebiyle hastalar belirtileri yaşarlar. Özellikle profesyonel sporcuları ve soğuk koşullarda egzersiz yapan kişileri etkilemektedir. 

Egzersize bağlı astım belirtileri

Egzersiz ile birlikte ortaya çıkan egzersize bağlı astımın belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Nefes daralması
• Hırıltılı öksürük

Mesleki astım

Mesleki astımın sebebi hastaların yaptıkları iş ile doğrudan bağlantılı olmaktadır. Mesleki astımı bulunan kişiler işyerinde olmadıkları zamanlarda belirtileri düzelmektedir. Ayrıca bu hastaların hastalığı yetişkinlik döneminde başlar. 

Alerjik astımın bir alt türü olan mesleki astım diğer astım çeşitlerinden farklı olmaktadır. Çünkü mesleki astımda hastalar sürekli olarak tetikleyiciye maruz kalırlar ve hastaların durumu gittikçe kötüleşir. Mesleki astımdan en çok etkilenen meslek gruplarının içerisinde hemşireler, madenciler, çiftçiler, kuaförler, hayvan bakıcıları, ahşap ve boya işi yapan kişiler bulunmaktadır. 

Mesleki astım belirtileri

Mesleki astım atakları özellikle işyerinde görülür ve semptomları şunlardır:

• Belirtiler sadece iş yerinde görülür.
• Burun tıkanıklığı
• Burun akıntısı
• Öksürük

Bronşiyal astım

Bronşiyal astımda daralan hava yolları bir süre sonra bronşları tahriş etmektedir. Bu sebeple de bronşlar hassaslaşır. Bu sebeple de bir süre sonra dışarıdan gelen tetikleyicilere bronşlar aşırı tepki vermeye başlar. 

Bronşiyal astım belirtileri

Bronşiyal astımın belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Ataklar birdenbire gelebilir
• Hastalar atakları gün boyunca ve hafif şiddetli olarak hissedebilir.

Mevsimsel astım

Yıllın belirli zamanlarında alevlenen astıma mevsimsel astım denilmektedir. Astım hastalığı uzun vadeli bir hastalık olduğu için tetikleyicilere maruz kalınmadığında da astım atakları görülebilmektedir. Özellikle soğuk aylarda soğuk algınlığı ya da grip gibi hastalıklarla tetiklenirler. Bunun yanında hava kirliliği, polenler, fırtına ya da hava değişimleri de mevsimsel astımın tetiklenmesine neden olmaktadır.

Mevsimsel astım belirtileri

Mevsimsel astımın belirtileri hastadan hastaya değişiklik gösterebilmektedir. Mevsimsel astımın en sık görülen belirtileri ise şunlar olmaktadır:

• Göğüste sıkışma ya da ağrı
• Hırıltılı solunum
• Öksürme
• Nefes almada zorluk yaşama

Alerjik olmayan astım

Atopik olmayan astım olarak da adlandırılan alerjik olmayan astım, alerjen tetikleyicileri olmadan alevlenme dönemine girmektedir. Bu sebeple de alerjik olmayan astımın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak ilerleyen yaşlarda ortaya çıkabilir ve alerjik astıma göre çok daha şiddetli olabilir. Alerjik olmayan astım alerjik astıma göre daha az görülmektedir. 

Alerjik olmayan astımın tetiklenmesine neden olan faktörler şunlardır:

• Parfümler
• Ev temizlik ürünleri
• Oda spreyleri
• Viral hastalıklar
• Hava kirliliği
• Soğuk hava
• Sigara içmek
• Odun yakmak

Alerjik olmayan astım belirtileri

Alerjik olmayan astım belirtileri alerjik astım belirtileri ile aynı olmaktadır. Ancak alerjik olmayan astım hastalarında bu belirtilere neden olabilecek alerjenler tespit edilemez. Alerjik olaya astım belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Burun şişmesi
• Burun kızarması
• Gözlerin sulanması
• Boğazın kaşınması
• Sık sık hapşırma

Zor astım

Astım hastalarının bazıların zor astım adı verilen bir duruma rastlanır. Zor astımın sebebi ise hastalar da alerjilerin ya da diğer sağlık sorunlarının bulunması sebebiyle astımın yönetilmesinin zorlaşmasıdır. 

Zor astım belirtileri

Zor astımın belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Sık sık yaşanan astım atakları
• Rahatlatıcı inhallerin haftada en az 3 kere kullanılması
• Yüksek dozda astım ilaçlarının kullanılması
• Ek tedavilere rağmen geçmeyen astım belirtileri

Şiddetli astım

Astım hastalarının yaklaşık olarak %4’ünü etkileyen şiddetli astım, semptomların tedavilere rağmen giderilemediği astım türü olmaktadır. Şiddetli astım tedavisinde uzun süreli steroid tabletler başta olmak üzere farklı ilaç grupları kullanılmaktadır.

Şiddetli astım belirtileri

Şiddetli astımı olan hastalarda görülen semptomlar şunlar olmaktadır:

• Bir yıl içerisinde ikiden fazla kez astım atağının geçirilmiş olması
• Hastaların yüksek dozlarda inhale steroid, uzun etkili bronkodilatör ya da önleyici tablet almalarına rağmen belirtilerin devam etmesi
• Rahatlatıcı inhalleri haftada 3 kereden daha fazla kullanılması

Yetişkinlerde başlayan astım

Astım hastalığı genellikle çocukluk döneminde başlamaktadır. Ancak bazı kişilere ilk teşhis yetişkin oldukları dönemde koyulmaktadır. Bu astıma geç başlangıçlı ya da erişkin başlangıçlı astım adı verilmektedir. Astım hastalığının yetişkinlik döneminde başlamasının nedenleri arasında şunlar yer almaktadır:

• Stres
• Obezite
• Sigara kullanımı

Çocukluk çağı astımları

Çocukluk döneminde astım tanısı alan hastaların önemli bir kısmında yaşları ilerledikçe belirtilerde azalma ya da tamamen iyileşme görülmektedir. Bu astım türüne de çocukluk çağı astımı verilmektedir. Eğer çocukluk döneminde görülen astım şiddetli ya da orta şiddetli bir tür ise o zaman yetişkinlik dönemlerinde yine belirtiler yaşanmaya başlanabilir.

Gece ortaya çıkan astım

Astım belirtilerinin gece ortaya çıktığı astım türüne gece ortaya çıkan astım adı verilmektedir. Hastaların en az %75’inde gece uykuların astım belirtileri görülmektedir. Gece ortaya çıkan astımın nedeninin vücudun doğal metabolizması sebebiyle sabahın erken saatlerinde bazı hormonların çok düşük veya çok yüksek seviyede olması düşünülmektedir. Gece ortaya çıkan astım hastaların uyku kalitesinin düşmesine neden olduğu için gün içerisinde konsantrasyon eksikliği gibi sorunlar ortaya çıkmaktadır. Gece ortaya çıkan astımın tedavisinde yatak odasında alerjene neden olabilecek etmenlerin ortadan kaldırılması ve geniz akıntısı gibi fizyolojik etkenlerin ilaçla tedavi edilmesi bulunmaktadır.

Aspirin ile tetiklenen astım

Hastaların aspirin ya da aspirinin içerisinde yer alan etken maddelere sahip ilaçları kullandıktan sonra astım belirtilerinin görülmesi durumunda aspirin ile tetiklenen astımdan bahsetmek mümkün olmaktadır. Aspirin ile tetiklenen aspirin tedavisinde aspirine duyarsızlaştırıcı ilaçlar kullanılmaktadır.

Aspirin ile tetiklenen astım belirtileri

Aspirin ile tetiklenen astım belirtilerinde semptomlar aspirin kullanımından sonra ortaya çıkmaktadır. Bu semptomların içerisinde ise şunlar yer alır:

• Burun akıntısı
• Hapşırma
• Hırıltılı solunum
• Solunum güçlüğü

Öksürük ile seyreden astım

8 haftadan daha uzun süren kronik öksürük hastalarının üçte birinde astım görülmektedir. Hem yetişkin hem de çocuklarda görülen bir tür olan öksürük ile seyreden astım gece ya da gündüz görülebilmektedir. Öksürük ile seyreden astımda astımın diğer karakteristik belirtileri bulunmazken hastalarda kuru öksürük söz konusu olmaktadır. Genellikle inhaller ile alınan kortizol tedavisine başarılı sonuçlar vermektedir. 

Astım tedavisi

Astım tedavisi kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır. Bunlar; nefes egzersizleri, hızlı etkili ilaçlar ve uzun süreli astım kontrol ilaçları olmaktadır. Hastalara uygulanacak tedavi astımın türüne, yaşa ve tetikleyicilere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 

Astım hızlı rahatlama tedavileri

Astım hızlı rahatlama tedavilerinde doktorun önerdiği ilaçlar sadece kriz durumlarında kullanılması gerekir.

Bronkodilatörler

Solunum yollarının etrafındaki kasların rahatlamasını sağlayan ilaç grubu olmaktadır. Bu sayede hastaların mukus üretimi azalır ve daha rahat nefes almaya başlarlar. İnhaler ya da nebülizatör olarak kullanılabilirler.

Astım için ilkyardım tedavisi

Çevrenizde birinin astım krizi geçirmesi durumunda öncelikle ilaçlarını kullanmalarını hatırlatmanız gerekir. İlaçları kullanırken dik bir pozisyonda oturmasına dikkat etmelisiniz. İlacın 2 ila 6 doz kullanımı genellikle semptomların hafiflemesini sağlayacaktır. Ancak semptomların 20 dakikadan daha uzun sürmesi ya da ikinci ilaç turundan sonra hala rahatlama olmaması durumunda acil tıbbi yardım istemeniz gerekir.

Astım kontrolü için uzun süreli ilaçlar

Astım krizinin uzun süreli ilaç tedavisinde kullanılan ilaçların günlük olarak alınması gerekir. Bu sayede semptomların şiddeti azalırken, krizler arasındaki zaman da uzamaktadır. Ancak ani gelişen bir astım krizinin semptomlarını kontrol etmede kullanılmazlar. 

Anti-inflamatuar ilaçlar

Nefes almayı kolaylaştıran bu ilaç grubu solunum yollarındaki şişmeyi ve mukus üretimini azaltmaktadır. Kortikosteroid ve diğer anti-inflamatuar ilaçlar gruplarını içermektedir.

Bunun yanında antikolinerjik ilaç grubu hava yollarının etrafındaki kasların rahatlamasını sağlamaktadır. Genellikle anti- inflamatuar ilaçlarla kombinleyerek kullanılırlar.

Uzun etkili bronkodilatörler

Astım tedavisinde kullanılan uzun etkili bronkodilatörler sadece anti- inflamatuar ilaçlarla birlikte kullanılması gereken bir ilaç grubudur.

Bronşiyal termoplasti

Şiddetli astımı olan hastalara uygulanan bronşiyal termoplasti tedavisinde bronşların ısıtılmasını saplayan elektrotlar kullanılmaktadır. Bu sayede hava yollarının etrafındaki kasların küçülmesi sağlanır. Bu küçülme de kasılmaların azalmasına yardımcı olur.