Çarpık diş nedir?
Çarpık diş yapısı her ne kadar estetik bir problem olarak algılasa da tedavi edilmemesi çene ekleminde ve dişlerde sağlık problemlerinin yaşanmasına neden olmaktadır. Çarpık dişin en önemli sebebi genetik olmakla birlikte erken tanı ve tedavi sayesinde bu durumun ortaya çıkmasının engellenmesi söz konusu olabileceği gibi aynı zamanda kısa süre içerisinde tedavi edilmesi de mümkün olmaktadır.
Çarpık diş kısaca çene kemiği üzerine yerleşmesi gereken dişlerin farklı sebepler nedeniyle farklı dizilimlere sahip olması durumu olarak açıklanabilmektedir. Çarpık diş aynı zamanda yamuk diş olarak da adlandırılmaktadır.
Çarpık diş nedenleri
Çarpık dişin birçok farklı nedeni bulunmaktadır. Genellikle genetik faktörlerden dolayı ortaya çıkmakla birlikte çarpık dişe neden olabilecek nedenler içerisinde şunlar da yer almaktadır.
Çene boyutu
İnsanlık tarihinde yiyeceklerin işlenmemiş olmasından dolayı daha sert besinlerle beslenilirdi. Bu durum da çene kemiklerinin daha büyük ve daha güçlü olmasına neden oldu. Ancak günümüzde tükettiğimiz gıdalar işlenmiş ve yumuşak oldukları için daha az çiğneme ile besinleri yutmak mümkün olmaktadır. Bu sebeple de insanların çeneleri küçülmüştür. Ancak diş sayısının aynı kalması çarpık dişlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Kötü miyofonksiyonel alışkanlıklar
Miyofonksiyonel davranışlar insanların ağız ya da yüz kaslarının işlevlerinin etkilenmesine neden olan tekrarlayan davranışlara verilen isimlerdir. Bunların içerisinde biberon kullanma, parmak emme ve emzik kullanma gibi alışkanlıklar da bulunmaktadır. Özellikle ön dişlerin çıkmasının ardından parmak emmeye devam eden çocukların ön dişlerinin etkilenmesi söz konusu olmaktadır.
Bu alışkanlık ön dişlerin öne doğru itilmesine neden olabileceği gibi açık kapanış oluşmasına da neden olmaktadır. Bunun yanında çocukların parmak emme alışkanlıklarının kalıcı dişlerin çıkmasından sonra da devam etmesi durumunda ön dişlerin yanlış hizalanması da söz konusu olabilmektedir. Parmak emmenin üst çenenin daralmasına da neden olmasından dolayı üst çenenin daralması da mümkün olmaktadır. Bunların engellenmesi için de çocukların erken yaşta bu davranışı bırakmaları gerekmektedir.
Dili itme
Dili itme davranışının dişler üzerindeki etkisi hemen hemen parmak emme ile aynı olmaktadır. Bu alışkanlığa sahip olan kişilerde dişler öne doğru çıkıntı yapabilmektedir.
Yanlış hizalanmış çene
Maloklüzyon olarak da adlandırılan yanlış hizalanmış çenen söz konusu olduğunda üst ve alt dişlerin kapanışında doğru hizalamanın olmamasıdır. Bunun sebebi ise parmak emme, emzik kullanma ve tırnak yeme gibi alışkanlıklar olmaktadır.
Genetik geçiş
Ebeveynlerin birinde ya da her ikisinde çarpık diş olması çocuklarda da çarpık diş görülme ihtimalini arttırmaktadır. Genetik sebeplerin içerisinde fazla dişlerin olması, dişlerin gereğinden fazla büyük olması ya da üst çenenin küçük olması bulunmaktadır. Bunların yanında hastanın ebeveynlerinde derin kapanış ya da açık kapanış olması durumu da çocuklara genetik olarak geçebilir.
Bu genetik özelliklerin yanında çocuklar çarpık dişler, üst çene fırlaklığı ya da alt çene ileriliği gibi genetik geçişli ortodontik problemlere de sahip olabilirler. Genetik sebeplerle görülen bu problemlerin engellenmesi mümkün olmamakla birlikte büyük ölçüde tedavi edilebilirler.
Kötü ağız hijyeni
Çocukların süt dişleri birçok ebeveyn tarafından önemsenmemekle birlikte kalıcı dişler için yer tutucu görevini üstlenmeleri sebebiyle son derece önemli olmaktadır. Bu sebeple de çocukların süt dişlerini olması gerekenden daha hızlı kaybetmeleri durumunda ağızda kalan diğer süt dişleri kaybedilen dişin yerine geçebilir.
Bu durumda sonradan çıkacak olan kalıcı dişlerin alanını daraltarak çarpık diş oluşumuna neden olabilir. Bu sebeple de hem bebeklerde hem de çocuklarda ağız hijyenine dikkat edilmesi ve diş kontrollerinin düzenli aralıklarla yapılması önemlidir.
Beslenme bozukluğu
Kötü beslenme alışkanlıkları çocukların dişlerinin çürümesi ve zayıf diş gelişimine neden olacağı için çarpık dişin de nedenleri arasında yer almaktadır. Bu sebeple de bebeklerin ve çocukların dişlerinin çürümesine neden olacak alışkanlıklar edinmemesine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Yaralanma ve travmalar
Ağız bölgesine ya da yüze alınan darbeler dişlerin yerinden oynamasına neden olabilmektedir. Bu durum da bir ya da birden fazla dişin çarpık olmasına neden olabilir.
Diş eti hastalıkları
Diş etlerinde oluşan hastalıklar ya da yaralanmalar dişlerin şekillerini etkilemektedir. Bu hastalıklar dişlerin gevşemesine neden olabileceği için ısırmanın bozulmasına ya da diş hizalarında değişikliğe neden olabilmektedir.
Yaşlanma
Yaşın ilerlemesi işle birlikte özellikle ön dişler öne doğru kaymaya başlar. Bunun sebebi ise yaşın ilerlemesi çene kemiğinin yoğunluğunun azalmasına neden olmasıdır. Kemik yoğunluğunun kaybedilmesi de çene kemiğinde şekil değişikliğine neden olmaktadır. Bu etmenler sebebiyle yaşın ilerlemesi ile birlikte çarpık diş görülmesine neden olur.
Yetişkinlik döneminde çarpık dişin nedenleri
Çarpık diş sadece bebeklik ya da çocuk döneminden kaynaklanmaz. Bazı yetişkinlerin de yaşları ilerledikçe dişlerinin sıralanışı değişerek çarpık diş problemi ortaya çıkabilir. Bunun en sık görülen sebebi ise tek yönlü beslenme olmaktadır.
Bunun yanında çene yaralanmaları da yetişkinlik dönemindeki çarpık dişlerin en büyük nedenlerinden birisi olmaktadır. Son olarak burun tıkanıklığı ya da alışkanlık sebebiyle sürekli olarak ağızdan nefes almak ve bazı yüz hastalıkları da yetişkinlik döneminde çarpık dişlerin oluşmasına neden olmaktadır.
Çarpık diş belirtileri
Dişlerdeki çarpıklık hafif ya da şiddetli olarak sınıflandırılmaktadır. Bazı çarpık diş vakaları hastaların gülümsemesi ile fark edilebilmektedir. Bazı vakalarda ise çarpık dişler arka tarafta yer aldığı için gülümseme sırasında fark edilmez. Ancak çarık dişler diğer dişlerin işleyişleri üzerinde olumsuz etkiye sahip olmaktadır.
Çarpık dişin diğer belirtileri içerisinde şunlar yer almaktadır:
- Plak oluşumu
- Diş çürüğü
- Diş eti hastalığı
- Diş sıkma
- Çeneyi kaydırma
- Çene ağrısı
- Baş ağrısı
Çarpık diş tanısı
Çarpık dişin tanı alabilmesi için ortodontistin fiziki muayene yapması yeterli olmaktadır. Ancak uygulanacak tedavi yönteminin belirlenebilmesi için röntgen ve yüzün fotoğraflarının çekilmesi gerekebilir. Bazı tedaviler için hastaların ağız ve diş ölçülerinin alınması da gerekebilmektedir.
Röntgen çekimi sayesinde hastanın diş köklerinin konumu belirlenirken aynı zamanda henüz çıkmamış dişlerin de belirlenmesi sağlanmaktadır. Bunların yanında sefalometrik ya da panoramik röntgenlerde de çenelerin birbirleri ile ve kafatası ile ilişkisini de tespit etmek mümkün olmaktadır.
Çarpık diş tedavisi
Çarpık diş tedavisinde birbirinden faklı tedavi seçenekleri bulunmaktadır. Bu tedavilerin içerisinde ilk sırada ortodontik tedaviler gelmektedir. Eğer bu tedavilerin uygulanamaması söz konusu ise o zamanda dolgulardan ve protetik işlemlerden yardım alınmaktadır.
Çarpık diş tedavisinde en sık tercih edilen tedavi seçeneklerinden birisi de diş telleri olmaktadır. Özellikle dişlerin ve diş etlerinin teli tutacak kadar güçlü olması durumunda uygulanabilmektedir. Çarpık diş tedavisinde kullanılabilecek tedavi yöntemleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Metal diş telleri
Karmaşık diş çarpıklığı olan hastalar için öncelikli olarak tercih edilen tedavi seçeneği metal diş telleri uygulaması olmaktadır. Bu tedavi yönteminde esnek teller ile birlikte bantlar ve braketler kullanılmaktadır.
Seramik diş telleri
Metal diş telleri ile aynı görevi üstlenen seramik diş tellerinde kullanılan braketler seramik olmaktadır. Bunun yanında braketleri birbirine bağlayan tellerin şeffaf ya da diş renginde olmasından dolayı metal diş tellerine oranla daha estetik bir görüm sağlamaktadır. Ne var ki seramik diş telleri darbelere karşı daha dayanıksız olmakla birlikte lekelenmeye daha meyilli olmaktadır.
Şeffaf plak tedavisi
Şeffaf plak tedavisi ağız içerisinde kullanılan tıbbi aparatlar içerisinde en az fark edileni olmaktadır. Bu sebeple de şeffaf plak uygulaması genellikle gençlere ve yetişkinlere uygulanmaktadır. Tedavide kullanılan şeffaf plaklar hastaların ağız ölçülerine göre özel olarak üretilmektedir.
Lingual diş telleri
Dişlerin ağzın iç kısmında kalan ve dile bakan kısımlarına lingual yüzey adı verilmektedir. Lingual diş telleri metal diş telleri ile aynı işlevi yerine getirmekle birlikte dişlerin arka kısmına uygulanmaktadır. Bu yöntemi kullanan hastalar için dişlerin temizlenmesi daha zor olmaktadır. Bunun yanında her hastaya uygulanabilecek bir tedavi yöntemi değildir. Özellikle ciddi diş çarpıklığı olan hastalar için uygun bir yöntem olmamaktadır.
Çarpık diş ameliyatı
Çarpık dişlerin tedavi edilmesinde kullanılan bir diğer yöntem de cerrahi yöntemler olmaktadır. Bu yöntem özellikle çene gelişiminde problem olan hastalara uygulanmaktadır. Çene kemiklerinin yeniden konumlandırılmasını sağlayan bu yönteme ortognatik cerrahi adı da verilmektedir.
Kaplama tedavisi
Diş teli kullanmak istemeyen hastaların yöneldikleri bir diğer tedavi seçeneği diş kaplama uygulamaları olmaktadır. Bu uygulamada çarpık dişler kesilerek küçültülür ve üzerine çeşitli malzemelerden üretilebilen diş kaplamaları yapıştırılır. Ancak bu uygulamada sağlıklı dişlerin işlem görmesi söz konusu olduğu için diş hekimleri bu tedavi seçeneğini genellikle önermemektedir.
Çarpık dişin neden olduğu sorunlar nelerdir?
Çarpık dişlerin tedavi edilmemesi hastaların yaşam standartlarını etkileyebilmektedir. Çarpık dişin bu etkileri içerisinde şunlar yer almaktadır.
Periodontal hastalık
Çarpık diş problemi ağız hijyenin sağlanmasını zorlaştırmaktadır. Bu durum da dişlerin çürümesi başta olmak üzere birçok diş eti hastalığına neden olmaktadır.
Çiğneme ve sindirim
Dişlerin doğru çiğnemeyi engelleyecek kadar çarpık olması durumunda yeterince parçalanmayan besinler hastaların sindirim sorunları yaşamasına da neden olmaktadır.
Aşırı aşınma
Çarpık dişler ağız içerisindeki yapıların fiziksel olarak zarar görmesine de neden olmaktadır. Bunların içerisinde çene eklemi bozukluğu, çene gerginliği, dişlerin çatlaması, çene bozuklukları ve diş eti sorunları olmaktadır. Bunun yanında çarpık dişler hastaların baş ağrısı hissetmesine de neden olabilmektedir.
Konuşma zorluğu
Dişlerin yanlış hizalanması seslerin yanlış çıkmasına neden olmaktadır. Bu durum da hastalarda konuşma bozukluğunun oluşmasına neden olur.
Özgüven eksikliği
Bunların yanında dişlerin sebep olduğu estetik olmayan görüntü hastaların kendilerine olan güvenlerini kaybetmelerine neden olabilmektedir. Bazı hastalarda bu durum sosyalleşmeden kaçınmaya kadar varabilmektedir.
Çarpık diş oluşmaması için dikkat edilmesi gerekenler
Çarpık dişlerin oluşumunun en önemli faktörü genetik olmaktadır. Ancak bu durumun engellenebilmesi için hastaların da yapabileceği bazı şeyler bulunmaktadır. Bunların içerisinde ilk sırada düzenli diş kontrollerinin yaptırılması ve elbette ki ağız hijyeninin sağlanmasıdır.
Bunların yanında özellikle kalıcı dişleri gelen çocukların parmak emmesini engellemek gerekmektedir. Gelişim çağında olan çocukların çiğneme ve konuşmalarının doğru bir şekilde gelişmesine de dikkat edilmesi gerekmektedir.
