Çocuk Felci (Poliomyelit)

Çocuk felci (poliomyelit) nedir?

Viral bir hastalık olan çocuk felci aynı zamanda polimyelit olarak da adlandırılmaktadır. Aşılama başlamadan önce birçok kişinin felç olmasına neden olan bu virüs genellikle herhangi bir belirtiye neden olmaz ya da görülen semptomlar hafifi olur. Ancak bazı kişilerde felce neden olabilmektedir. Bu sebeple de riskli bir hastalıktır.

Yapılan aşılamalar sonucunda yabani virüsün tip 2 ve tip 3 türleri artık görülmemekle birlikte tip 1 hala bazı ülkeleri etkilemektedir. Hastalığın önlenmesi için ise aşılamanın yaygınlaştırılması gerekir. Çünkü çocuk felcinin herhangi bir tedavisi bulunmamaktadır. 

Çocuk felci türleri

Çocuk felci virüsünün neden olduğu bir hastalık olan çocuk felci farklı kategorilere ayrılmaktadır. Bu kategorilerin oluşmasının en büyük sebebi ise virüsün etkilediği ve saldırdığı alanların farklı olmasıdır. Çocuk felci türleri içerisinde şunlar yer almaktadır. 

Abortif çocuk felci

Bağırsak semptomlarının yanı sıra grip benzeri semptomlara neden olan abortif çocuk felci sadece birkaç gün sürmektedir. Bu sebeple de uzun süreli sağlık problemlerine neden olmaz.

Paralitik olmayan çocuk felci

Beyin zarı iltihaplanması olarak da adlandırılan menenjite neden olan paralitik olmayan çocuk felcinde beynin etrafındaki bölgenin şişmesine neden olmaktadır. Bu türün gösterdiği belirtiler abortif çocuk felcine oranla daha şiddetli olduğu için hastane yatışı gerekebilir.

Paralitik çocuk felci

Çocuk felci virüsünün hem beyne hem de omuriliğe saldırması sebebiyle oluşur. Saldırdığı bölgeler sebebiyle hastaların konuşmasını, nefes almasını, yutkunmasını ve uzuvlarını hareket etmesini sağlayan kasların felç olmasına neden olmaktadır. Vücudun etkilendiği bölgelere bağlı olarak alt gruplara ayrılır. Bunların içerisinde spinal ve bulbar çeşitleri bulunmaktadır. Bazı hastalarda her iki türü birlikte görülebilir. Hastalığın gösterdiği klinik tablo şiddetli olmasının yanı sıra çocuk felci hastalarının sadece %1’inde görülmektedir. 

Çocuk felci

Genellikle bebekleri etkileyen bir tür olmasının yanı sıra beyin şişmesine neden olmaktadır. 

Post polio sendromu

Çocuk felcinin neden olduğu semptomların yıllar sonra hastada yeniden görülmesi durumuna verilen isimdir. 

Çocuk felci (poliomyelit) tanı yöntemleri

Çocuk felci tanı hem fiziki muayene hem de çeşitli vücut sıvılarının test edilmesi ile konulabilmektedir. Bunların yanında hastaların yakın zamanda yaptıkları seyahatleri de doktora bildirmeleri gerekmektedir. Çocuk felci tanısından aynı zamanda diğer enfeksiyon olasılıkları elemek için yapılan testler de uygulanmaktadır.

Vücuttan alınan salgıların içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Beyin omurilik sıvısı
• Kan
• Gaita
• Tükürük

Çocuk felcinin bazı belirtileri grip ile benzer semptomlar göstermesinden dolayı uzmanların diğer enfeksiyon seçenekleri elemek için farklı testler istemesi de mümkün olmaktadır.

Çocuk felci (poliomyelit) belirtileri

Çocuk felci virüsü bulaşan kişilerin ortalama %70’i ile %95’inde herhangi bir belirtiye sebep olmaz. Semptom görülen hastaların önemli bir kısmında bağırsaklar ile ilgili semptomların yanı sıra grip benzeri semptomlar görülmektedir. Çünkü hastaların önemli bir kısmında abortif çocuk felci türü görülmektedir. Bunun yanında paralitik çocuk felci ciddi belirtilere sahip olmaktadır.

Abortif çocuk felci belirtileri

Abortif çocuk felcinin sebep olduğu belirtiler birçok farklı hastalığın neden olduğu belirtilere neden olmaktadır. Bu belirtiler bulaştan sonraki 3 ile 7 gün sonra başlamaktadır. Belirtilerin süresi ise birkaç gün ile sınırlı olmaktadır ve şu belirtiler görülür:

• Boğaz ağrısı
• İshal
• Kabızlık
• Kusma
• Baş ağrısı
• Ateş
• Tükenmişlik

Paralitik olmayan çocuk felci belirtileri

Paralitik olmayan çocuk felcinin ilk belirtileri abortif çocuk felci belirtileri ile benzerlik göstermektedir. Bunun yanında birkaç gün sonra diğer semptomlar da ortaya çıkar. Bu belirtilerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Işığa duyarlılık
• Şiddetli baş ağrısı
• Kollarda ve bacaklarda karıncalanma hissi ve ağrı
• Boyun tutulması

Paralitik çocuk felci belirtileri

Paralitik çocuk felcinin ilk belirtileri abortif ve paralitik olmayan çocuk felci belirtileri ile başlamaktadır. İlerleyen gün ve haftalarda ise daha ileri belirtiler ortaya çıkmaktadır. Bu belirtilerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Kas spazmları
• Dokunma hassasiyeti

Bunların yanında alt türüne bağlı olarak çeşitli belirtiler de ortaya çıkabilmektedir. Spinal çocuk felci kolların, bacakların ya da her ikisinin de hareket kabiliyetinin kaybolmasına neden olan felç görülür. Bulbar çocuk felcinin yaşanması durumunda ise nefes alma, konuşma ve yutkunma zorlaşır. Her iki türün de görülmesi durumunda ise tüm semptomlar görülmektedir.

Çocuk felci belirtileri

Çocuk felci belirtileri içerisinde tek başına grip benzeri belirtiler olabileceği gibi çocuk felci semptomları da görülebilmektedir. Bu semptomların içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Nöbetler
• Odaklanma sorunu
• Endişe
• Aşırı yorgunluk

Çocuk felci (poliomyelit) nedenleri

Çocuk felcinin nedeni poliovirüs olarak da adlandırılan çocuk felci virüsü neden olmaktadır. Bu virüs öncelikle boğazı ve bağırsakları enfekte etmektedir. Daha sonrasında omuriliğe ve beyne sıçrayarak diğer belirtilere neden olabilmektedir. 

Çocuk felci (poliomyelit) tedavi

Çocuk felcini tedavi edebilecek özel ilaçlar bulunmamaktadır. Eğer belirtilerin içerisinde felç varsa felcin geçmesi için hastalara fizik tedavi uygulanması gerekir. Solunum kaslarının zayıflaması durumunda ise nefes almayı kolaylaştıracak mekanik ventilasyon cihazlarının kullanılması gerekmektedir. Bunun yanında belirtilerin azaltılması için yapılması gerekenler içerisinde şunlar yer alır:

• Bol bol istirahat etmek
• Fizik tedaviye başlamak
• Ağrı kesiciler kullanmak
• Kas ağrılarının engellenmesi için sıcak kompres uygulamak
• Su, meyve suyu ve et suyu gibi sıvılar tüketmek

Çocuk felci (poliomyelit) aşısı

Çocuk felcinin tedavi edilmesini sağlayan herhangi bir yöntem bulunmamaktadır. Bu sebeple de önlenmesi için dünyanın her yerinde aşı uygulamasına önem verilmektedir. Çocuk felci aşısı temel olarak ikiye ayrılmaktadır.

Aktif olmayan çocuk felci aşısı

Aktif olmayan çocuk felci aşısı IPV olarak adlandırılmaktadır. Etkinliği kaybedilmiş ya da öldürülmüş çocuk felci virüsü içermektedir. Bu sebeple de virüs çoğalamaz. Bu aşıların içerisinde çocuk felcinin her tipi bulunur. Bir dizi enjeksiyon olarak uygulanan aktif olmayan aşılar uygulanan kişilerin hasta olmasına neden olmayacağı gibi başkalarına bulaşması da mümkün olmamaktadır. İnaktif aşılar doğal olarak çocuk felci görülmeyen bölgelerde uygulanmaktadır.

Oral çocuk felci aşısı

Oral çocuk felci aşıları OPV olarak adlandırılmaktadır ve bu aşılarda zayıflatılmış canlı virüsler kullanılır. Ancak bu virüsler hastalığa neden olmaz. Tek değerlikli, iki değerlikli ya da üç değerlikli olarak çeşitlenen bu aşılar oral yolla kullanılmaktadır. 

OPV aşıları çocuk felci virüsünün çoğaldığı ortam olan bağırsaklarda bağışıklık tepkisinin oluşmasını sağlamaktadır. Bu sayeden aşıdan korunma sağlanır. Bunun yanında bağırsaklarda bağışıklık oluşturmasından dolayı dışkı ile bulaş söz konusu olabilmektedir. Bu sebeple de yakın temasta bulunan kişilerin dikkatli olması gerekir.

Her ne kadar OPV aşıları zayıflatılmış virüs içerseler de 2,5 milyonda bir aşılanan kişiyi hasta etmesi söz konusu olabilmektedir. Bunun yanında nadiren görülse de aşı mutasyona uğrayabilir ve doğal kaynaklı çocuk virüsü gibi kişiden kişiye bulaşabilir. Bu durum sadece çok fazla aşılanmamış kişilerin bulunduğu bölgelerde görülmektedir.

Çocuk felci (poliomyelit) egzersizleri

Çocuk felci 3 döneme ayılmaktadır. Bu dönemler akut, subakut ve kronik dönemler olmaktadır. Tedavinin planlanması da bu dönemlere göre yapılmaktadır.

Akut dönem

Çocuk felcinin akut dönemi yaklaşık olarak 6 hafta sürmektedir. Bu dönem içerisinde hastalarda respiratuar kas paralizi bulunması durumunda solunum problemleri ortaya çıkmaktadır. Bu sebeple de bu dönemdeki hastaların sık sık değerlendirilmesi ve respiratuar desteğinin ve trakeostominin uygulanması gerekir.

Hastalarda görülen ağrı için günde 3- 4 kez sıcak kompres uygulamasının yapılması gerekir. Bunun yanında çocuk felci virüsünün UVL’ye hassas olmasından dolayı bu dönemde UVL uygulaması da yapılabilmektedir.

Akut dönemde olan hastaların en çok dikkat etmeleri gereken nokta ise aktif egzersizlerin yapılmamasıdır. Çünkü bu dönemde yapılacak olan aktif egzersizler nonpratik çocuk felcinin paralitik çocuk felcine dönüşmesine neden olmaktadır. Bunun engellenmesi için de akut dönemdeki egzersizler pasif olmaktadır ve ağrı sınırları içerisinde gerçekleştirilmektedir. Bu dönemde asıl önemli olan yatak pozisyonu olmaktadır. Akut dönemdeki hastaların yama pozisyonlarının 2 saatte bir değiştirilmesi gerekir.

Subakut dönem

Çocuk felcinde subakut dönemi 6 hafta ile 6 ay arasında sürebilmektedir. Bu dönemde olan hastalara kas testlerinin, duyu testlerinin ve normal eklem hareket açıklığı testlerinin uygulanması gerekmektedir. Yapılan testlerin sonuçlarına göre de kaslara reedükasyon yani güçlendirme yapılması planlanır. Bu egzersizlerin çocukların yorulmamasına ve yapamayacağı hareketlerin istenmemesine özen gösterilmesi gerekmektedir. Bu dönem içerisinde elektrik simülasyonu uygulanmaması gerekirken standing table, tilttable ve ortezleme gibi uygulamalar yapılmaktadır.

Kronik dönem

Çocuk felci hastaların kronik dönemlerine geçmesi durumunda ise rehabilitasyon planı hız kazanmaktadır. Bu egzersizlerdeki kuvvet uygulaması maksimum seviyeye çıkmaktadır. Bunun yanında koordine hareketler plana eklenir. Bunun yanında atel ve cihazlama, PRE ve PNF tekniklerinin kullanımı, ambulasyon için uygun olan cihazların seçimi de önemlidir.

Kimler çocuk felci, riski altındadır?

Çocukluk felci aşılarını yaptırmamış olan tüm çocuk ve yetişkinler çocuk felci virüsü açısından risk altındadır. Bunun yanında aşağıda belirtilen durumlar riskin artmasına neden olmaktadır:

• Hamilelik
• 5 yaşın altında olmak
• Sanitasyonun zayıf olduğu bölgelerde yaşamak ya da bu bölgelere seyahat etmek
• Çocuk felcinin ortadan kalkmadığı bölgelerde yaşamak ya da bu bölgelere seyahat etmek

Çocuk felci nasıl yayılır?

Çocuk felcinin bulaş yolları içerisinde hapşırma ve öksürme yoluyla ya da enfekte kişilerin dışkıları ile bulaşmaktadır. Bu sebeple de çocuk felcinin yayılma yollarının içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Kirlenmiş yüzeylere dokunmak
• Çocuk felci olan birisiyle yakın temasta olmak
• Öksürme
• Hapşırma
• Kirli suda yüzmek
• İshalli birinin yüzdüğü suda yüzmek
• Kirlenmiş suyla temas etmiş besinleri tüketmek
• Kirlenmiş su içmek ya da ağız çalkalamak
• Tuvalete girdikten ve bez değişiminden sonra elleri yıkamamak

Aşı kaynaklı çocuk felci nedir?

Oral çocuk felci aşısı dolaşımda olan çocuk felci virüsünün bir parçası olmaktadır. Zaman içerisinde bu virüs mutasyona uğrayabilir ve çocuk felci olmamış insanlara bulaşabilir. 

Bu hastalık virüsün zayıflamış versiyonundan oluşmasına rağmen vahşi çocuk felci gibi davranmaktadır. Bu durum da insanların hasta olmasına neden olur. Aşı kaynaklı çocuk felci en sık tip 2’de görülmektedir.

Bir bölgede çocuk felci vakalarının tamamen bitmesi durumunda bu bölgede canlı aşıların kullanımı da durdurulur. Bu sayede zaman içerisinde aşı kaynaklı çocuk felci vakaları da ortadan kaybolur. Aşı nedeniyle çocuk felcinin görülebilmesi için bölgedeki insanların önemli bir kısmının aşısız olması gerekmektedir. 

Çocuk felci sonrası sendromu

Çocuk felci sendromunu basitçe, bir kişinin çocuk felci geçirmesinden yıllar sonra yeniden semptomları göstermesi olarak açıklanmaktadır. Çocuk felci sendromunun görülme sıklığı ise %40 olmaktadır. İkinci kez çocuk felci semptomlarının görülmesi 15 ile 40 yıl sonrasında görülebilmektedir. 

Çocuk felci sendromunun neden olduğu belirtiler öncelikle ilk vakada etkilenen kaslar üzerinde görülmektedir. Daha sonrasında ise belirtiler kötüleşebilir. Belirtilerin kötüleşmesi ise yavaş bir şekilde olabilmektedir. Çocuk felci sonrası sendromunun belirtileri içerisinde ise şunlar yer almaktadır:

• Eklem, kemik ve kas ağrıları
• Omurga eğriliği
• Kas atrofisi
• Kas güçsüzlüğü
• Tükenmişlik