Damar yumağı (AVM hastalığı) nedir?
Arteriyovenöz malformasyon olarak da adlandırılan AVM, arterleri ve damarları düzensiz bir şekilde birbirine bağlayan, kan akışını ve oksijen dolaşımını bozan bir kan damarı hastalığıdır. Arterlerin görevi kalpten gelen kanı vücuda ve beyne iletmektir. Toplar damarlar ise oksijeni tükenen kan hücrelerini dokulardan kalbe geri döndürülmesini sağlar.
AVM hastalarında ise bu akış bozulur. Bu sebeple de yeterli oksijen dokulara sağlanamaz. Bunun yanında düğüm sebebi ile kan damarlarında zayıflama ve yırtılma görülebilir. AVM’nin beyinde oluşması ve damarların yırtılması durumunda ise beyin kanaması, felç ve beyin hasarı görülebilmektedir.
Damar yumağı (AVM hastalığı) tanı kriterleri
Damar yumağı teşhisinde öncelikle hastalara fiziki muayene uygulanmaktadır. Fiziksel muayene sırasında bruit adı verilen bir sesin varlığı araştırılmaktadır. Bruit AVM sebebi ile damarlarda ve arterlerde görülen çok hızlı kan akışının neden olduğu ıslık benzeri sestir.
Bu ses hastalar tarafından da duyulabilmektedir ve hastaların uyku düzenleri etkilenebilir. AVM tanısında uygulanan diğer tetkiklerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Serebral anjiyografi ile damarların yapısı X ışınları altında daha net bir şekilde görülebilmektedir.
- BT taraması
- BT anjiyografi ile kanama olan bölgeler tespit edilebilir.
- MR
- MRA ile düzensiz damarlardaki kan akışının şeklini, hızını ve mesafesi tespit edilebilir.
Damar yumağı (AVM hastalığı) belirtileri
Damar yumağının bulunduğu bölgeye göre hastada görülen belirtiler değişiklik göstermektedir. Vakaların önemli bir kısmında belirtiler kanama gerçekleştikten sonra ortaya çıkmaktadır. Kanamanın yanı sıra görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Bilinç kaybı
- İlerleyen nörolojik fonksiyon kaybı
- Nöbetler
- Baş ağrısı
- Mide bulantısı
- Kusma
Damar yumağında görülebilecek diğer belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Zayıf kaslar
- Vücudun bir bölümünde felç
- Yürüyüşte sorunlara neden olabilecek koordinasyon kaybı
- Planlama gerektiren görevleri yerine getirirken sorunlar ile karşılaşmak
- Alt ekstremitelerde zayıflık
- Sırt ağrısı
- Baş dönemsi
- Görüş alanının bir kısmının kaybedilmesi
- Göz hareketlerinin kontrolünün kaybedilmesi
- Optik sinirin bir kısmının şişmesi
- Konuşma ve anlama bozuklukları
- Uyuşma, karıncalanma ve ani ağrı sorunları
- Hafıza kaybı
- Demans
- Halüsinasyonlar
- Bilinç bulanıklığı
- Konfüzyon
Çocuklarda damar yumağı görülmesi durumunda öğrenme ve davranış bozuklukları görülebilir.
Galen damarı defekti olarak adlandırılan bir AVM türü ise doğumda ya da doğumdan hemen sonra ortaya çıkan belirtilere sahip olmaktadır. Galen defekti türünde damar yumağı beynin derinliklerinde oluşmaktadır. Galen damarı defektinde görülebilecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Beyinde kafa tasının büyümesine neden olan sıvı birikmesi
- Kafa derisinde şişmiş damarlar
- Nöbetler
- Gelişme geriliği
- Konjestif kalp yetmezliği
Damar yumağı (AVM hastalığı) nedenleri
Damar yumağı arterler ve damarlar arasındaki düzensiz bağlantıların gelişmesinden dolayı görülmektedir. Ancak bu değişikliğin altında yatan nedenler bilinmemektedir. AVM hastalığının görülmesinde bazı genetik değişikliklerin rol oynadığı düşünülmektedir. Ancak tüm vakalarda bu durumla karşılaşılmaz.
Damar yumağı (AVM hastalığı) komplikasyonları
Damar yumağı hastalığında görülebilecek komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Beyin kanaması
AVM hastalığının en büyük riski beyin kanamasıdır. AVM hastalığından kaynaklanan kanam sonucunda felç, beyin hasarı ya da nöbet görülebilmektedir.
Nöbetler
Beyindeki elektriksel aktivite akışı bayılmalara ve kontrol altına alınamayan kas hareketlerine neden olmaktadır.
Anevrizma
AVM sebebiyle kan damarlarının zayıflaması aynı zamanda anevrizmaya da neden olabilmektedir. Tüm vakaların yaklaşık olarak %50’sinde anevrizma görülmektedir. Bu durum ise kanama riskini arttırmanın yanı sıra belirtilerin de artmasına neden olmaktadır.
Beyin hasarı
Zihinsel işlemeyi, düşünmeyi, hafızayı, konuşmayı ve anlamayı etkileyebilir.
Diğer komplikasyonlar
Damar yumağı görülen hastalarda yukarıdaki komplikasyonların dışında koma ve ölüm de görülebilmektedir.
Damar yumağı (AVM hastalığı) tedavi yöntemleri
AVM hastalığının tedavisinde sorunun bulunduğu bölgeye ve belirtilere göre planlanmaktadır. Normal şartlarda AVM hastalarındaki değişiklikler düzenli görüntüleme testleri ile takip edilmektedir. AVM’nin tedaviye ihtiyacı olduğu durumlarda ise aşağıdaki belirtiler görülmektedir.
- Kanama
- Kanama dışı belirtilerin oluşması
- Damar yumağının bulunduğu bölgenin tedavi edilebilir olması
Damar yumağı (AVM hastalığı) ameliyatı
AVM hastalığının temel tedavisi cerrahi prosedürlerdir. Cerrahi prosedürler hastalığın tamamen tedavi edilmesini sağlayan tek yöntemdir. Ancak bu yöntemler beyin dokusuna zarar vermeden prosedürün uygulanabileceği durumlarda uygulanmaktadır.
Damar yumağı (AVM hastalığı) ameliyat yöntemleri
Damar yumağı ameliyatlarına endovasküler embolizasyon adı verilmektedir. Bu prosedürde cerrahlar arterlerden AVM bölgesine kateter geçirilir. Daha sonrasında AVM’nin kateter içerisinde kalan kısma kan akışının azalmasını sağlayacak özel bir ilaç enjekte edilir. Bu yöntem aynı zamanda komplikasyon riskinin azalmasını da sağlamaktadır.
Bazı vakalarda AVM tedavisinde stereotaktik radyocerrahi kullanılmaktadır. Bu prosedürlerde damarlara zarar vermek ve yumaktaki kan akışını durdurmak için yoğun ve odaklanmış radyasyon ışınları kullanılmaktadır.
Damar yumağı (AVM hastalığı) ameliyatının yan etkileri
Damar yumağı ameliyatlarından sonra görülebilecek olası yan etkiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kanama
- Baş ağrısı
- Şişme
- Yakındaki dokuların zarar görmesi
- Bir tarafta kas zayıflığı
- Konuşma, işitme ve görme üzerinde etkiler
- Engeli ya da ölümcül olabilecek komplikasyonlar
Damar yumağı (AVM hastalığı) ameliyat sonrası yaşam
Ameliyattan sonra AVM bölgesinde kanama olmadığının teyit edilmesi gerekmektedir. Bunun için anjiyogram uygulanır. Daha sonrasında hastalar yoğun bakım ünitesine alınır. Ameliyat sonrasında birkaç gün boyunca hastalar gözetim altında tutulmaktadır.
Bu süre içerisinde gerekli görülmesi durumunda hastaların güçlerini, konuşmasını ve diğer işlevlerini yeniden kazanabilmeleri için rehabilitasyon sürecine başlatılmaları gerekebilir. Ameliyattan sonra hastaların kafa derisinde ağrı hissedebilir. Bunun yanında kesi çevresinde uyuşma, şişlik ve göz çevresinde morarma görülmesi de mümkün olmaktadır.
İyileşme süreç i 4- 6 hafta arasında sürmektedir ve süre içerisinde hastaların kendilerini normalden daha yorgun hissetmeleri mümkündür. 6 hafta sonra hastalar normal faaliyetlerine dönmeye başlayabilirler. Ancak normal yaşamlarına geri dönmeleri 2- 6 ay arasında sürmektedir.
Damar yumağı (AVM hastalığı) olan bireyler nelere dikkat etmeli?
AVM hastalığı tedavi edilmesine rağmen tekrarlayabilme özelliğine sahiptir. Bu sebeple de tedaviden sonra belirtilerin yeniden görülmeye başlaması durumunda doktora başvurulması gerekmektedir. Bunun dışında hastaların dikkat etmeleri gereken noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Ameliyattan sonra hastaların üç ayda bir kontrol randevusuna gidilmesi gerekir.
- İlk bir yıldan sonra kontrol randevulara yılda bir kez gidilmesi yeterli olacaktır.
- Bunun dışında nöbet, ani ve şiddetli baş ağrısı, kollarda ya da bacaklarda zayıflık, görüş ile ilgili sorunlar, denge sorunları, hafıza sorunları ve dikkat sorunları görülmesi durumunda acil servise başvurulması gerekir.
Damar yumağı (AVM hastalığı)'nın risk faktörleri nelerdir?
Damar yumağı nadir olarak kalıtımsal olarak görülmektedir. Ancak ailede AVM olması görülme riskini arttırmaktadır. Bunun yanında Osler Weber Rendu sendromu gibi bazı kalıtsal koşullar AVM görülme riskini arttırmaktadır.
Damar yumağı (AVM hastalığı) nerelerde görülür?
Damar yumakları vücudun herhangi bir yerinde meydana gelebilir ve bunların önemli bir kısmı herhangi bir sağlık sorununa neden olmaz. Bunun yanında beyin ve omurilikte oluşan damar yumakları ciddi sağlık problemlerine ve belirtilere neden olabilmektedir.
Karaciğerde damar yumağı
Karaciğer hemanjiyomu, karaciğerlerdeki kan damarlarından oluşan ve iyi huylu kitlelerdir. Son derece yaygın görülen bir durumdur. Popülasyonun yaklaşık olarak %20’sini etkilediği düşünülmektedir.
Nadiren belirtilere neden olan karaciğer damar yumağı genellikle başka bir sorun için yapılan görüntülemeler ile tanı almaktadır. Karaciğerde damar yumağının kanser oluşumuna neden olduğuna dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır ve genellikle tedaviye ihtiyaç duyulmaz.
Karaciğerde damar yumağı belirtileri
Karaciğer damar yumağı belirtileri görülmesi durumunda hastalarda oluşabilecek şikayetler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Sağ üst karın bölgesinde ağrı
- Az miktarda yemek yedikten sonra tokluk hissi
- Mide bulantısı
- Kusma
Beyinde damar yumağı
Beyinde görülen damar yumağı en tehlikeli damar yumağı türlerinden birisidir. Bu kitleler kanserli olmasa da birçok farklı belirtiye neden olmaktadır. Genellikle hiçbir belirti görülmemekle birlikte kanama ya da yırtılma durumunda ciddi belirtiler görülebilmektedir.
Ciltte damar yumağı
Damar yumaklarının en sık görüldüğü bölge cilttir. Ciltte oluşan damar yumakları parlak kırmızı bir nodül olarak görülmektedir. Genellikle doğum lekesi olarak görülür. Özellikle yüz, kafa derisi, sırt ve göğüste görülmektedir.
Ciltte damar yumağı damar beni olarak da adlandırılmaktadır ve bebeklerin ilk bir yılında büyüme görülür. Daha sonrasında ise dinlenme fazına girer. Genellikle 5 yaşında iyileşir ve çocuklar 10 yaşına geldiklerinde fark edilmeyecek dereceye gelir.
