Deliryum

Deliryum zihinsel yeteneklerin ciddi bir şekilde etkilenmesine neden olmaktadır ve birkaç saat ya da gün içerisinde ortaya çıkmaktadır. Deliryum ve demans hastalıklarının belirtileri benzerlik gösterdiği için hastanın yakınlarından alınan bilgi son derece önemli olmaktadır.

Deliryum Nedir?

Metabolik dengede meydana gelen değişiklikler sebebiyle ortaya çıkan deliryum, bilinç bulanıklığı, garip hayaller görme, odaklanmada zorluk, Eşyaların şekil ya da biçim değiştirdiğini görme, çevre bilincinin azalması, anlamsız öfkelenme ve kafa karışıklığı ile kendini gösteren geçici bir durumdur. Genellikle ilaç ve alkol kullanımı ile enfeksiyon ve ameliyatlar sonucunda ortaya çıkmaktadır. Hastaların tıbbi durumlarının düzelmesi ile birlikte psikolojik belirtiler de ortadan kalkmaktadır.

Deliryum Nedenleri

Deliryumun oluşmasında bir neden etki olabileceği gibi birçok neden birlikte de deliryuma sebebiyet vermektedir. Beyni savunmasız bir hale getiren ve beyin aktivitesini etkileyen bu faktörler beyinde oluşan sinyallerin karışmasına neden olmaktadır. Bazı deliryum vakalarında ise hiçbir sebep bulunmamaktadır. Deliryumun nedenleri arasında ise şunlar bulunur:

• İlaç veya ilaç kombinasyonları,
• Anestezi içeren cerrahi prosedürler,
• Ağrı,
• Uyku yoksunluğu,
• Şiddetli duygusal sıkıntı,
• Yetersiz beslenme,
• Dehidrasyon,
• Siyanür ya da karbonmonoksit gibi toksinlere maruz kalmak,
• Yaşlılarda görülen idrar yolları enfeksiyonu ve zatürre,
• Çocuklarda görülen akut ateş ve enfeksiyon,
• Şiddetli ve ölümcül hastalıklar,
• Düşük sodyum,
• Düşük kalsiyum,
• Metabolik dengesizlikler,
• İnme,
• Kalp krizi,
• Akciğer hastalıkları,
• Karaciğer hastalıkları,
• Yaralanmalar,
• Alkol zehirlenmesi,
• Uyuşturucu madde zehirlenmesi,
• Bazı ilaçların toksisitesi,

Deliryum Risk Faktörleri

Deliryum birkaç saat sürebileceği gibi birkaç ay da sürebilmektedir. Deliryuma sebep olan neden ele alınarak tedavinin uygulanması durumunda hastalar daha kısa süre içerisinde eski sağlıklarına kavuşmaktadır. Hastaların hastalanmadan önceki fiziksel ve mental sağlıkları tedavinin başarısı üzerinde etkili olmaktadır. Örneğin ciddi ve ölümcül hastalığa sahip olan kişilerin sağlıklı hallerindeki duygu ve düşüncelerine geri dönmesi zor olabilir. Ciddi derecede hasta olan kişilerde ise şu komplikasyonlar görülmektedir:

• Artan ölüm riski,
• Bakım ihtiyacı,
• Tam iyileşememe,
• Sağlıkta görülen genel düşüş,

Deliryum Önlenebilir mi?

Deliryumun önlenmesinde en çok başarı sağlayan yöntem deliryuma sebep olan risk faktörlerinden kaçınmaktır. Özellikle uyku kalitesini etkileyen ve kafa karışıklığı yaratacak durumlardan uzak durmak durumun kötüleşmesinin de önüne geçecektir. Bu koşullara dikkat etmek deliryumun şiddetinin hafiflemesini sağlayacaktır.

Deliryum Belirtileri

Deliryum belirtileri gün içerisinde dalgalanmalar şeklinde görülmektedir. Bazı saatlerde hiçbir belirti göstermeyen deliryum özellikle geceleri daha şiddetli belirtilerle ortaya çıkmaktadır:

Çevre Bilincinde Görülen Azalma

• Çevreye çok az ya da hiç ilgi göstermeme,
• Normalde dikkatin dağılmasına neden olmayacak etkenlerin bile dikkatin dağılmasına neden olması
• Sohbet sırasında sorulara cevap vermek yerine belli bir fikre saklanıp kalınması,
• Belirli bir konuya odaklanamama ve konular arasında geçiş yapamama,

Bilişsel Bozukluklar

• Geceleri uyanık kalırken gündüzleri uykulu olma hali,
• Rahatsız edici uyku alışkanlıkları,
• Yavaşlamış hareketler,
• Uyuşukluk hali,
• Hastaların sessizleşmesi,
• İçe kapanık ruh haline bürünmesi,
• İnlemek veya inlemeye benzeyen sesler çıkarmak,
• Huzursuzluk,
• Ajitasyon,
• Kavgacı davranışlar,
• Var olmayan şeyleri görmek,
• Okuma ve yazmada zorluk,
• Davranışta meydana gelen bozukluklar,
• Saçma konuşmalar,
• Yönelim bozuklukları,
• Kelimeleri hatırlamada ve söylemede zorluk,
• Yönelim bozukluğu,
• Hafızada görülen zayıflamalar,

Duygusal Rahatsızlıklar

• Kişilik değişiklikleri,
• Hızlı ve öngörülemeyen duygu durum değişiklikleri,İlgisizlik,
• Sevinç,
• Coşku,
• Sinir ve öfke atakları,
• Depresyon hali,
• Kaygı, korku ve paranoya,

Deliryum Türleri

Deliryum üç farklı alt tipe ayrılmaktadır.

Hiperaktif Deliryum

Deliryum tipleri arasında tespit edilmesi en kolay olan alt tip olmaktadır. Hızlı ruh değişiklikleri, ajitasyon, huzursuzluk, işbirliği yapmayı reddetme ve halüsinasyon gibi belirtileri bulunmaktadır.

Hipoaktif Deliryum

Hipoaktif deliryum belirtileri arasında anormal uyuşukluk hali, halsizlik, motor aktivitelerde azalma ve hareketsizlik bulunmuştur.

Karışık Deliryum

Karışık deliryumda hem hipoaktif hem de hiperaktif deliryum belirtileri birlikte görülmektedir. Hastalar iki tip arasında hızlı bir geçiş yaşarlar.

Deliryum Nasıl Teşhis Edilir?

Deliryum hastalığının teşhis edilmesinde öncelikle ruhsal durumun değerlendirilmesi gerekmektedir. Bunun için uzmanlar sohbet eşliğinde hastaların düşünme yeteneğini, dikkatini ve farkındalığını ölçer. Ayrıca hafızayı, algıyı, kafa karışıklığını ve zihinsel durumu değerlendirmek için testler de uygulanmaktadır.

Deliryumun teşhis edilmesinde fiziksel ve nörolojik muayeneler de yapılmaktadır. Bu muayeneler deliryuma neden olan sebeplerin saptanması sağlanır. Nörolojik muayene içerisinde reflekslerin kontrol edilmesi, görme, koordinasyon yetenekleri ve denge gibi noktalara dikkat edilir.

Bunların yanında hastalığın teşhis edilebilmesi için çeşitli kan ve idrar testleri de uygulanmaktadır. Beyin görüntüleme testleri de gerekli görüldüğü durumlarda uygulanmaktadır.

Deliryum Tedavisi

Deliryumun tedavi edilmesinde öncelik deliryuma neden olan temel etmenin tedavi edilmesi gerekir. Eğer altta yatan sebep ilaç ya da alkol sebebiyle oluşan zehirlenme ise o zaman bu etkenlerin uzaklaştırılması gerekmektedir. Enfeksiyon sebebiyle oluşan deliryumda enfeksiyon sebep olması durumunda ise enfeksiyonun tedavi edilmesi gerekmektedir. Eğer metabolik düzensizliklerden dolayı ortaya çıkmışsa da bu dengesizliklerin giderilmesine yönelik tedaviler uygulanır.

Tedavinin ikinci aşamasını ise vücudu iyileştirmek ve beyni sakinleştirmektir. Bunların sağlanabilmesi için hastalara en uygun ortam yaratılması gerekir. Deliryum tehlikeli bir hastalık olmamasının yanı sıra hastalığın kendisi için etkin bir tedavisi bulunmamaktadır. Bu durumda yapılacak en önemli şey hastanın güvende olmasını sağlamaktır.

İlaç Tedavisi

Deliryum hastalarında görülen ağrının hafifletilmesi için ağrı kesici ilaçlar kullanılabilir. Bunun yanında halüsinasyonlar, korkular, şiddetli ajitasyon ve kafa karışıklığı için de psikolojik ilaçlar kullanılabilir.

Destekleyici Bakım

Deliryum hastalarına destekleyici bakımın da verilmesi gerekmektedir. Bu bakımın içerisinde ise şu maddeler bulunmaktadır.

• Öncelikle hastaların çevrelerinde meydana gelebilecek her türlü değişikten kaçınmak
• Fiziksel kısıtlamalara neden olabilecek mesane tüpü gibi tıbbi cihazların kullanımından kaçınmak
• İnkontinansı ele almak
• Hastaların hissettikleri ağrının giderilmesi
• Hastaların hareket etmelerine yardımcı olmak
• Sıvı beslenmeyi sağlamak
• Hava yollarının açık kalmasını sağlamak

İyi Uykuya Teşvik Etmek İçin Yapılacaklar

• Hastaların gün içinde kişisel bakımlarını gerçekleştirmeye ve aktiviteye teşvik edilmelidirler,
• Hastaların gündüz planlarının sabit kalmasının sağlanması gerekir,
• Geceleri hastaların kesintisiz uyuyabilmeleri için gerekli planları yapılması gerekir.,
• İç aydınlatmanın günün saatlerine uygun olması,
• Sakin ve sessiz bir ortamın hazırlanması,

Hastanın Sakin Kalmasına Yardımcı Olmak İçin Yapılacaklar

• Gürültüyü ve diğer dikkat dağıtıcı unsurların en aza indirgemek gerekir,
• Gerektiği durumlarda güven verici tekniklerin kullanılması,
• Tartışmalardan kaçınmak,
• Çevresinde olan kişileri sürekli olarak tanıtmak,
• Hastaya sakince yaklaşmak,
• Tanıdık nesneler sabit tutmak gerekir,
• Etrafın dağınık olmaması gerekir,
• Yemek ve yatma saatlerinde basitçe iletişim kurulmalıdır.

Karmaşık Sorunlar Nasıl Engellenir?

• Metabolik düzensizlikler ya da enfeksiyonlar için hızlı bir tedavi alınmasının sağlanması gerekir,
• Düzenli olarak fiziksel aktiviteye teşvik edilmeleri gerekir,
• Bol sıvı tüketmeleri gerekir,
• Sağlıklı besinlerle beslenmelerine dikkat etmeleri gerekir,
• Düzenli bir program uygulamak,
• Programda yer alan ilaçları düzenli olarak vermek,