30 Saniyelik Özet
- Siyah tümör anlamına gelen, en tehlikeli cilt kanseri türü olmaktadır. Hızlı bir şekilde ilerleyen bu kanser türünün metastaz yapma ihtimali de yüksek olmaktadır.
- Melanom, bir sebebin sağlıklı melanositleri kanser hücresine dönüştürmesi ile oluşmaktadır.
- Melanom her zaman ben olarak başlamaz. Sağlıklı ciltte de ortaya çıkabilir. Melanom belirtileri vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir ve bu bölgeler genellikle güneşe en sık maruz kalan yerler olmaktadır.
- Melanom tanısının ardından evrelemenin yapılması tedavi açısından zorunludur.
Melanom Nedir?
Siyah tümör anlamına gelen, en tehlikeli cilt kanseri türü olmaktadır. Hızlı bir şekilde ilerleyen bu kanser türünün metastaz yapma ihtimali de yüksek olmaktadır. Melanosit adı verilen cilt hücrelerinde başlayan melanom genellikle siyah veya kahverengi renkte olmaktadır. Ancak mor, kırmızı, ten rengi ya da pembe renklerde de görülebilir.
Melanosit ise cilde rengini veren hücrelerdir. Melanom %30 oranında benlerde başlamaktadır. Ancak geri kalan kısımdaki vakalar normal cilt üzerinde görülür. Bu sebeple de ciltteki değişikliklere dikkat edilmesi gerekmektedir. Diğer bir yandan kaç tane benin bulunduğunun bilinmesi cilt kanserine yakalanma riskinin tahmin edilmesine yardımcı olmaktadır.
Melanom açısından riskin yüksek olup olmadığının bilinmesi de tehlikeli bir kanser türü olduğu için son derece önemlidir. Melanomun hızlı bir şekilde ilerlemesi sebebi ile tedaviye geç başlanması yaşam ile ölüm arasındaki fark anlamına gelmektedir. Riskin bilinmesi erken evrede tedaviye başlama şansı sunmaktadır. Erken evrede teşhis edilmesi halinde ise tedavinin başarı oranı %99 olmaktadır.
Melanom Türleri
Melanom meydana geldiği bölge, yayılma hızı ve belirtileri açısından çeşitli türlere ayrılmaktadır. Bu türlerin içerisinde şunlar yer almaktadır.
Yüzeysel Yayılmacı Melanom
Melanom türleri arasında en sık görülen yüzeysel yayılmacı melanom, tüm vakaların %70’ini oluşturmaktadır. Cildin üst tabakasında büyümeye başlayan bu tür zaman içerisinde cildin alt katmanlarına doğru ilerlemeye başlar.
Her yaştan yetişkinde görülebilen yüzeysel yayılmacı melanom, özellikle 40 yaşın altındaki vakalarda daha sık görülmektedir.
Güneş ışınları ya da solaryum en sık görülen nedenleri olmakla birlikte başka nedenler de yüzeysel yayılmacı melanoma neden olabilmektedir. Karakteristik belirtisi ise boyutu ya da görünümü alışılmadık olan noktalardır.
Nodüler Melanom
Melanom türleri içerisinde en hızlı ilerleyen türüdür. Genellikle birkaç hafta ya da ay içerisinde hızla büyür. Cildin üstünde görülebileceği gibi cildin alt katmanlarında da görülebilmektedir. Dikey büyüme eğiliminde olan bu kanser türü genellikle buzdağı gibi yüzeyin altında oluşmaktadır.
Lentigo Maligna Melanomu
Genellikle yaşlılarda görülen bu melanom türü özellikle baş ve boyun bölgesinde kronik olarak zarar görmüş olan ciltte meydana gelmektedir. Güneşten zarar gören ciltte düzensiz kahverengi lekeler olarak kendisini gösteren lentigo maligna malanomu günümüzde melanom in situ olarak tanımlanmaktadır. Bu sebeple de genellikle epidermis ile sınırlı olmaktadır ve LM olarak adlandırılır. Lezyonun invaziv hale gelmesi durumunda ise LMM olarak adlandırılmaktadır.
Akral Lentiginoz Melanom
ALM olarak da adlandırılan Akral Lentiginoz Melanom, avuç içlerinde, ayak tabanlarında veya tırnakların altında görülen bir melanom türüdür. Nadir olarak görülen bir melanom türü olmakla birlikte genellikle Asya kökenli ve koyu tenli kişilerde en sık görülen tür olmaktadır.
Mukozal Melanom
Nadir görülen bir melanom türü olan mukozal melanom vücuttaki organları kaplayan ve yumuşak dokulardan birisi olan mukozada başlamaktadır. Bu sebeple de mukoza dokusunun olduğu her alanda görülebilir. Genellikle etkilediği bölgeler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Baş ve boyun bölgesinde özellikle burun, dudaklar ve ağız
- Anüs ve rektum
- Vajina ve vulva
Desmoplastik Melanom
Melanositlerde başlayan melanom türlerinden birisi olan desmoplastik melanom, invaziv bir kanser türü olmaktadır. Genellikle sinir liflerini de içermesi sebebi ile nörotropik melanom adı ile de bilinmektedir. Bazı vakalarda lentigo maligna melanom türü altında ortaya çıkmaktadır.
Melanom Nedenleri
Melanom, bir sebebin sağlıklı melanositleri kanser hücresine dönüştürmesi ile oluşmaktadır. Cilde rengini vermeleri sebebi ile bu hücrelere pigmente melanin adı da verilmektedir. Melanoma, menositlerin DNA’larında değişiklikler geliştirdiğinde başlar. Bir hücrenin DNA’sı hücreye ne yapması gerektiğini söyleyen talimatlar içermektedir.
Sağlıklı hücrelerdeü DNA belirli bir oranda büyüme ve çoğalma talimatları vermektedir. Talimatlar hücrelere belirli zamanlarda ölmelerini sağlar. Değişiklikler kanser hücrelerinin çok hızlı bir şekilde çoğalmasına neden olur. Kanser hücreleri, sağlıklı hücreler ölecekken yaşamaya devam edebilir. Bu sebeple de hücre sayısında artış olur.
Kanser hücreleri tümör adı verilen kitleler oluşturabilir. Tümör, sağlıklı vücut dokusunu istila ederek yok etmek için büyümeye devam edebilir. Zaman içerisinde kanser hücreleri parçalanabilir ve vücudun diğer bölgelerine yayılabilir. Kanser yayıldığında buna metastazik kanser adı verilir.
Cilt hücrelerinde DNA’yı neyin değiştirdiği ve bunun melanom oluşumuna nasıl yol açtığı net değildir. Muhtemelen çevresel ve genetik faktörler de dahil olmak üzere faktörlerin bir kombinasyonu sebebi ile görülmektedir. Yüne de araştırmacılar UV ışığına maruz kalmanın Melanomun önde gelen nedenlerinden birisi olduğuna inanmaktadır.
Melanom Risk Faktörleri
Melanom riskinin artmasına neden olabilecek faktörler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Aile Geçmişi
Yakın bir akraba melanom görülmesi halinde kişide de melanom görülme riski artmaktadır. Yakın akrabalar içerisinde kardeşler, ebeveynler ya da çocuklar yer almaktadır.
Güneş Yanığı Geçmişi
Bir veya daha fazla kez kabarcıklı güneş yanığı melanom riskinin artmasına neden olabilmektedir.
UV Işığına Maruz Kalmak
Güneşten ve bronzlaşma ışıkların gelen UV ışınları melanom da dahil olmak üzere diğer cilt kanseri risklerinin de artmasına neden olmaktadır.
Çok Sayıda Ben veya Tipik Olmayan Benlere Sahip Olmak
Vücutta 50’den fazla tipik ben olması melanom riskinin arttığını göstermektedir. Ayrıca tipik olmayan bir ben türüne sahip olmak da melanom riskinin artmasına neden olmaktadır. Tıbbi olarak displastik nevüs olarak bilinen bu benler, tipik benlerden daha büyük olmak eğilimdedir. Ayrıca söz konusu olan benlerin sıra dışı sınırları ve renk karışımları bulunmaktadır.
Ekvatora Daha Yakın veya Daha Yüksek Bir Rakımda Yaşamak
Ekvator’a yakın yaşayan kişiler daha fazla doğrudan güneş ışığı alırlar. Bu sebeple de daha kuzeyde yaşayan insanlardan daha fazla güneş ışığına maruz kalırlar. Bunun yanında daha yüksek yerlerde yaşayan kişiler de daha fazla UV ışığına maruz kalmaktadır.
Kolayca Güneş Yanığı Olmak
Herkes melanom olabilir. Ancak beyaz tenli kişilerde daha yaygın bir şekilde görülmektedir. Sarı veya kızıl saçlı, açık renkli gözler ve çillere sahip olan kişilerde daha sık görülmektedir.
Bağışıklık Sisteminin Zayıflaması
Vücudun bağışıklık sisteminin ilaç ya da hastalıklar sebebi ile zayıflaması, melanom ve diğer cilt kanseri risklerinin yükselmesine neden olmaktadır. Zayıflamış bağışıklık sistemine sahip olan kişiler içerisinde organ nakli gibi sebepler ile bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanan kişiler yer almaktadır. Ayrıca HIV enfeksiyonu gibi tıbbi durumlarda bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olmaktadır.
Melanom Belirtileri
Melanom hastalığının ilk belirtileri içerisinde genellikle şunlar yer almaktadır.
- Hali hazırda var olan bir bende meydana gelen değişiklikler
- Ciltte yeni pigmentli veya alışılmadık görünümlü bir büyümenin gelişmesi
Melanom her zaman ben olarak başlamaz. Sağlıklı ciltte de ortaya çıkabilir. Melanom belirtileri vücudun herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir ve bu bölgeler genellikle güneşe en sık maruz kalan yerler olmaktadır. Bu bölgelerin içerisinde kollar, sırt, yüz ve bacaklar bulunmaktadır.
Melanomalar güneşe çok fazla maruz kalmayan bölgelerde de oluşabilmektedir. Bunların arasında ayak tabanları, avuç içleri ve tırnak yatakları da dahil olmaktadır. Melanom vücut içerisinde de oluşabilir. Bu gizli melanomalar kahverengi ve siyah tenli kişilerde daha yaygın olarak görülmektedir.
Tipik Benler
Tipik benler genellikle tek tüze bir renge sahip olmaktadır. Pembe, ten rengi, kahverengi ya da siyah görünebilirler. Kahverengi ya da siyah tenli kişilerde tipik benlerin daha koyu renklerde görülmesi mümkün olmaktadır. Tipik benlerin, beni çevreleyen ve deriden ayıran belirgin bir sınırı olmaktadır. Oval ya da yuvarlak şekilde olan bu benlerin çağları genellikle 6 mm’den küçüktür.
Tipik benler genellikle çocukluk döneminde ortaya çıkmaya başlar ve yaklaşık 40 yaşına kadar yeni benlerin oluşması mümkündür. Yetişkinlerde ortalama 10 ila 40 arasında ben görülmektedir. Benlerin görünümü zaman içerisinde değişebilir ve bazıları yaşla birlikte ortadan kaybolabilir.
Melanomu İşaret Edebilecek Belirtiler
Bazı benler tipik değildir. Melanomları veya diğer cilt kanserlerini gösteren belirli özelliklere sahip olabilirler. Bu özellikler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Benin iki yarımının birbirinden çok farklı görünmesi
- Çok sayıda renge ya da alışılmadık renk desenlerine sahip olması
- Boyutunun yaklaşık 6 milimetreden fazla olması
- Kaşıntı ya da kanama gibi belirtilerin görünmesi
- Sınırların alışılmadık, çentikli ya da tırtıklı olması
Kansere dönüşen benlerin hepsi çok farklı görülebilir. Bazıları yukarıda belirtilen değişikliklerin hepsini gösterebilir. Ya da sadece bir sıra dışı özelliğe sahip olabilir.
Gizli Melanomlar
Melanomlar, vücudun güneşe çok fazla maruz kalmayan bölgelerinde de gelişebilmektedir. Bu bölgeler içerisinde ayak parmak araları, avuç içleri, ayak tabanları, kafa derisi ya da genital organlar yer almaktadır. Bunlara bazı durumlarda gizli melanomlar adı verilmektedir.
Çünkü insanların önemli bir kısmı kontrol etmeyi düşünemeyeceği yerlerde oluşmaktadır. Melanomlar kahverengi ya da siyah tenli kişilerde oluştuğundan gizli bir bölgede oluşma ihtimali daha yüksek olmaktadır.
Gizli melanomlar şunları içermektedir.
- Mukozal melanomların tespit edilmesi özellikle zordur. Çünkü çok daha yaygın olarak görülen diğer hastalıklar ile sıklıkla karıştırılırlar.
- Oküler melanom olarak da adlandırılan gözdeki melanom genellikle gözün beyazında görülür. Görme değişikliğine neden olan bu melanom türü genellikle göz muayenelerinde tespit edilir.
- Tırnak altında oluşan melanomlarda genellikle çok koyu ve düzensiz sınırlara sahip olmaktadır.
Melanom Tanı Kriterleri
Melanomun teşhis edilmesi için kullanılan test ve prosedürler şunlardır.
Fiziksel Muayene
Uzman doktorlar hastaların sağlık geçmişleri ile ilgili sorular yöneltir. Bunun yanında melanom belirtisi açısında da fiziksel olarak muayene edilir.
Biyopsi
Laboratuvarda test edilebilmesi için doku örneğinin çıkarılması işlemine biyopsi adı verilmektedir. Genellikle uzmanlar büyümenin tamamını çıkarırlar. Biyopside kullanılan en yaygın yöntem ise punch biyopsisi olmaktadır. Bu teknikte şüpheli benin etrafındaki deriye batırılan dairesel bir bıçak ile ben çıkarılır.
Biyopside uygulanan bir diğer yöntem ise eksizyonel biyopsi olarak adlandırılmaktadır. Eksizyonel biyopsi, tüm ben ve etrafındaki dokuların bir kısmının kesilmesi için neşterin kullanıldığı yöntemdir.
Evreleme İçin Testler
Kanser tanısının konmasının ardından kanserin evresinin belirlenmesi gerekmektedir. Melanomun evresinin belirlenmesi için uygulanan testler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
Senitel enf düğümü biyopsisi
0,8 milimetreden daha derin olan melanomları olan, mikroskop altında herhangi bir boyuttaki tümörlerde ülserasyon bulunan veya mikroskop altında daha az yaygın endişe verici özelliklere sahip olan hastalarda Melanomun yayılıp yayılmadığının belirlenmesi için sentinel lenf düğümlerinin biyopsisine ihtiyaç duyulmaktadır. Fiziksel muayene ile teşhis koyulan hastaların sağkalım oranları senitel lenf düğümü biyopsisi ile tanı alanlara göre daha yüksek olmaktadır.
BT
BT taraması ile Melanomun iç organlarda görülüp görülmediği incelenmektedir.
MRG
MR ile beyin ya da omurilikteki melanom türlerinin kontrol edilmesi mümkün olmaktadır.
PET Taraması
PET taraması ile orijinal melanom cilt noktasından uzaktaki lenf düğümlerinde ve vücudun diğer bölgelerinde melanom olup olmadığı kontrol edilmektedir.
Kan Testi
Tedaviden önce LDH değerinin ölçülmesi için kan testleri uygulanabilmektedir. Diğer testler içerisinde kan kimyası seviyeleri ve kan hücresi sayımları yer almaktadır.
Evreleme
Melanom tanısının ardından evrelemenin yapılması tedavi açısından zorunludur. Evrelemenin yapılması sırasında uzmanların üzerinde durdukları noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Kalınlığın Belirlenmesi
Genel olarak melanom ne kadar kalın ise hastalık o kadar ciddidir. Bir Melanomun kalınlığı, Melanomun mikroskop altında incelenmesi ve özel bir alet ile ölçülmesi ile belirlenmektedir. Melanomun kalınlığı tedavinin şekillenmesi için önemlidir.
İnce melanomlar sadece kanseri ve etrafındaki sağlıklı dokuyu çıkarmak için ameliyat gerektirebilir. Melanom daha kalınsa uzmanlar tedavi seçeneklerine karar vermeden önce kanserin yayılıp yayılmadığını görmek için daha fazla test uygulamaktadır.
Melanomun Lenf Düğümlerine Yayılıp Yayılmadığı
Kanserin yakındaki lenf düğümlerine yayılma riski bulunuyor ise sentinel nod biyopsisi uygulanmaktadır.
Cilt Ötesinde Kanser Belirtilerinin Aranması
Melanomun yayıldığı konusunda endişe bulunması halinde diğer bölgelerdeki kanser belirteçlerinin aranması için görüntüleme yöntemleri kullanılmaktadır.
Kanserin yayılma riskinin belirlenmesinde başka faktörler de rol oynamaktadır. Bu faktörlerden birisi de derinin ülserasyonuna neden olup olmadığıdır. Bir diğer faktör ise mikroskop altında kanser örneğine bakıldığında kaç tane bölünen kanser hücresi bulunduğudur. Uzmanlar buna kanserin mitotik oranı adını vermektedir.
Melanom Tedavi Yöntemleri
Melanom tedavisi kanserin evresine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Tedavi genellikle kanserin çıkarılması için ameliyat ile başlar. Bunun yanında radyasyon tedavisi ya da kemoterapi gibi tedavi seçenekleri de kullanılabilir. Melanoma tedavisinde kullanılan yöntemler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Ameliyat
Melanom tedavisinin temelini cerrahi oluşturmaktadır. İnce melanomlar genellikle biyopsi sırasında çıkarılmaktadır ve başka bir tedavinin uygulanmasına genellikle gerek görünmez. Aksi durumlarda ise cerrahlar kanserli dokunun ve çevresindeki sağlıklı dokunun bir kısmını çıkarmaktadır.
Küçük ve ince melanom olan hastalar için ameliyat tek tedavi seçeneği olabilmektedir. Ancak cildin derinliklerinde de melanom görülmesi halinde kanserin yayılma ihtimali bulunmaktadır. Bu durumda diğer tedavi seçeneklerine başvurulması gerekebilir.
Lenfadenektomi
Melanomun yayıldığı durumlar, birincil tanı bölgesine yakın lenf düğümlerinin çıkarılması gerekebilmektedir. Bu sayede kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılması engellenmektedir.
Metastazektomi
Bu yöntem organlardaki küçük melanom parçalarının çıkarılması için kullanılmaktadır.
Radyasyon Tedavisi
Kanserin güçlü enerji ışınları ile tedavi edilmesini sağlamaktadır. Kullanılan enerji X ışınlarından, protonlardan ya da diğer kaynaklardan gelebilmektedir. Radyasyon tedavisi sırasında bir makine hastaların etrafında döner ve ışınları belirli noktalara yönlendirir.
Melanomun lenf düğümlerine yayılması halinde radyasyon tedavisi lenf düğümlerine yönlendirilmektedir. Bunun yanında radyasyon tedavisi cerrahi müdahale ile tamamen çıkarılamayan melanom için de kullanılmaktadır. Vücudun diğer alanlarına yayılan melanomlarda kullanılması durumunda ise belirtilerin hafiflemesi mümkün olmaktadır.
İmmünoterapi
Kanser için immünoterapi, vücudun bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini öldürmesine yardımcı olan bir ilaç tedavisi olmaktadır. bağışıklık sistemi, mikroplarla ve vücutta olmaması gereken diğer hücreler ile savaşarak hastalıkların iyileşmesini sağlamaktadır.
Kanser hücreleri, bağışıklık sisteminden saklanarak hayatta kalmaktadır. İmmünoterapi, bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasına ve bu hücreleri öldürmesine yaramaktadır.
Melanomda immünoterapi direk olarak benlerin içerisine ya da lenf düğümlerine enjekte edilmektedir.
Hedefli Terapi
Kanser için hedefli terapi, kanser hücrelerindeki belirli kimyasallara saldıran ilaçların kullanıldığı bir tedavi seçeneğidir. Bu kimyasalları bloke ederek hedefli tedaviler kanser hücrelerinin ölmesine neden olabilir.
Melanom için kanser lenf düğümlerine ya da vücudun diğer bölgelerine yayılmuş ise hedefli terapi önerilmektedir. Melanomdan alınan hücreler, hedefli tedavinin kansere karşı olan etkinliğinin anlaşılması için bu ilaçlar ile test edilir.
Kemoterapi
Kanserin güçlü ilaçlar ile tedavi edilmesini sağlayan kemoterapi genellikle damar yolu ile verilmektedir. Bazı kemoterapi türlerinde ise hastalar hap olarak da alabilirler. Melanomda kemoterapi, diğer tedavi seçeneklerinden beklenen etkinin alınmaması durumunda uygulanmaktadır.
Bazı vakalarda kemoterapi, izole uzuv perfüzyou adı verilen bir işlem ile kol veya bacaktaki bir damara verilmektedir. Bu işlem sırasında işlem gören kol ya da bacaktaki kanın vücudun diğer bölgesine gitmesine kısa süreliğine izin verilmez. Bu sayede ilaç Melanomun yakınında kalır ve vücudun diğer bölgeleri etkilenmez.
Melenomdan Korunma Yolları
Aşağıdaki noktalara dikkat etmek başta melanom olmak üzere diğer cilt kanseri türlerine yakalanma riskini azaltmaktadır.
- Solaryumdan kaçınmak
- 10:00 ila 16:00 saatleri arasında güneş ışınlarından kaçınmak
- Ciltteki değişikliklerin kısa süre içerisinde anlaşılabilmesi için cildin sık sık kontrol edilmesi
- Güneş ışığına çıkıldığında koruyucu kıyafetlerin kullanılması
- Yıl boyunca güneş kreminin kullanılması
Melanom ve Cilt Kanserinin Farkı
Melanom cilt kanseri türlerinden birisi olmaktadır. Melanom dışı cilt kanserleri bazal, skuamöz ya da Merkel hücrelerinde oluşan herhangi bir kanseri ifade edebilir. Melanom ise cildin melanositlerinde gelişen bir kanser türü olmaktadır.