Ön Çapraz Bağ

Ön Çapraz Bağ Yırtılması Nedir?

Diz ekleminde yer alan dokulardan birisi olan ön çapraz bağlar tibia ve femur kemiklerini birbirine bağlayan yapılardan birisi olmaktadır. Dizin normal işlevini yerine getirmek için en önemli bağlardan birisi olan ön çapraz bağlar tibia kemiğinin anormal bir şekilde öne doğru yer değiştirmesini de önlemektedir.

Özellikle spor yaralanmalarında en sık rastlanılan problemlerden birisi olan ön çapraz bağ yırtılmasını iç yan bağ yaralanmaları ve menüsküs takip etmektedir. Toplumda ön çapraz bağ yırtılması artan spor eğilimi sebebiyle daha sık görülmeye başlamıştır. Genellikle kişinin kendi yaptığı bir hareket sebebiyle oluşan bu yaralanmalar ayrıca travmalar sebebiyle de oluşmaktadır. Bunların yanında kadınlarda görülme ihtimali daha yüksek olmaktadır.

Ön çapraz bağ yırtılmasında hastalar ani bir kopma hissi ile birlikte şiddetli bir ağrı yaşarlar. Hatta bazı hastalar kopma sesini duyabilirler. Daha sonrasında eklemin içerisinde hızla gelişen kanamaya bağlı olarak şişlik meydana gelir ve hasta hareket edemez.

Ön çapraz bağ yırtılmalarında şişlik ve ağrı birkaç hafta içerisinde azalmaktadır. İyileşme süreci içerisinde topallama ortadan kaybolurken aynı zamanda hareket kabiliyeti de artar. Bu şikayetlerin yerine merdivenden inerken, ani dönüşlerde ve ani yavaşlama anlarında dizde boşluk ve emniyetsizlik hissi alır.

Genellikle futbolculardan duymaya alışık olduğumuz ön çapraz bağ terimi dizin ana bağlarından birisidir. Tam olarak dizin ortasında bulunan bu bağlar uyluk kemiğinden incik kemiğine kadar uzanmaktadır. Ön çapraz bağlar sayesinde incik kemiğinin uyluk kemiğinin önüne kayması engellenir. Bunun yanında arka çapraz bağlar ile birlikte dizin stabil kalmasını sağlarlar.

Ön Çapraz Bağ Yırtık Dereceleri

Ön çapraz bağların durumunun kolay bir şekilde anlaşılabilmesi için derecelendirme yapılmaktadır. 

Birinci Derece

Ön çapraz bağlar hasara uğrayacak kadar gerilmiş ancak hala tek parça halinde olması durumunda birinci derece olarak nitelendirilmektedir. Bu derecede bağlar halen diz ekleminin kemiklerini bir arada tutmaktadır.

İkinci Derece

İkinci derece yaralanmalarda ön çapraz bağların aşırı derecede gerilmesi sonucunda bağlarda yırtılma ya da gevşeme görülmektedir.

Üçüncü Derece

Ön çapraz bağ hasarının en şiddetli hali olan üçüncü derecede tam yırtık görülmesinden dolayı bağlar iki parçaya ayrılmıştır.

Ön Çapraz Bağ Hasarları

Ön çapraz bağlar uyluk kemiği ile kaval kemiğini birbirine bağlayan bağlardır. Birçok farklı etmenden dolayı hasar alabilir. Bu sebeple de kopma, yırtılma ya da zedelenme gibi durumlar ortaya çıkabilir.

Ön Çapraz Bağ Kopması

Diz ekleminin üzerine fazla yük binmesi ya da ani bir hareket ile ön çapraz bağların kopması mümkün olmaktadır. Bu durumda hastalar genellikle patlama sesi duyarlar. Olay anında herhangi bir ağrı hissedilmemekle birlikte kopmadan sonraki birkaç saat içerisinde şiddetli ağrı ve şişlik gözlemlenir. 

Ön Çapraz Bağ Hasar Nedenleri Nelerdir?

Ön çapraz bağların yırtılabilmesi için dizin çok kuvvetli bir şekilde bükülmesi ya da aşırı şekilde uzaması gerekir. Bu sebeple de genellikle spor yaparken meydana gelir ve spor yaralanmaları içerisinde en çok karşılaşılan yaralanma türüdür.

Ön çapraz bağların yırtılabilmesi için gerekli olan koşullar genellikle yavaşlama kuvvetinin dizi  geçtiği sırada kişinin ani şekilde yön değiştirmesi ya da ayak yere sabitlendiğinde aniden yön değiştirme gibi sebeplerle meydana gelmektedir.

Bunun için hızlı bir şekilde yön değiştirme, doğrudan çarpışma veya temas ya da yanlış sıçrama durumlarında karşılaşılır.

Ön Çapraz Bağ Hasar Tanısı Nasıl Konulur?

Ön çapraz bağda meydana gelen hasarın tanı alabilmesi için hekimler öncelikle hastalarının hikayesini alacaktır. Daha sonrasında fiziki muayenesi yapılarak tanı konulabilmektedir. Ancak bazı durumlarda hekimler röntgen, bağın baskı testleri, Mr ya da artroskopi gibi diğer görüntüleme yöntemlerinden ve testler yardım alabilmektedir.

Ön Çapraz Bağ Kopması Belirtileri

Ön çapraz bağların koptuğunun en karakteristik belirtisi hastaların kopma sesini duyabilmesidir. Bu ses esnasında dizleri kopmuş gibi bir acı da hissedebilmektedirler.

Yaralanmanın gerçekleşmesinden yaklaşık olarak 2 saat sonra ise diz bölgesinde şişme görülür ve dizde dönme hissedilir.

Ön Çapraz Bağ Tedavi Yöntemleri

Ön çapraz bağ hasarlarında hem ameliyat hem de ameliyat dışı tedavi yöntemleri mümkün olmaktadır. Hastanın dizinin genel stabilitesinde herhangi bir sorun bulunmuyor ise o zaman hekimler genellikle cerrahi seçeneği tercih etmemektedir. Bu durumda hastalarına istirahat, elevasyon ve buz kompresyonu önermektedir. Bu öneriler dizde oluşan şişliğin giderilmesi ve ağrının azaltılmasına yönelik olan yöntemlerdir. Ameliyata gerek olmayan hastalarda aynı zamanda dizin gücünü geri kazanabilmesi için fizik tedavi yöntemleri de uygulanmaktadır. Ayrıca çapraz ön bağların iyileşme sürecinde kasların hareketsiz kalabilmesi için hekimler dizlik önerinde de bulunabilmektedir.

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı

Ön çapraz bağ yırtılmalarında hastalara acil müdahale edilmesi gerekmektedir. Aksi halde hastanın tıbbi tablosu daha da kötüleşir ve kaslarda ki hasar artar. Başta sporcularda görülen ön çapraz bağ yırtılmaları olmak üzere dizin stabilitesini kaybeden hastalara cerrahi müdahale önerilmektedir.

Ön çapraz bağ ameliyatlarından önce hastaların dizlerini yüksek bir pozisyonda tutmaları, buz ile kompres yapmaları ve bandajla sabitlemeleri önerilmektedir. Bu sayede hastaların durumu ameliyata kadar stabil hale getirilir.

Ön çapraz bağ yırtığı ameliyatları özellikle geçtiğimiz 10 yıl içerisinde hızlı bir gelişme göstermiştir. Bu sebeple de ameliyatların başarı grafiği de hızlı bir şekilde artmıştır. Bu ameliyatlar hasarlı dokular tedavi edilebildiği gibi bazı hastalarda ise hasar gören dokunun tamamen çıkarılması da söz konusu olmaktadır.

Ön çapraz bağ ameliyatları süresi 90 dakikaya kadar uzayabilmektedir. Sürenin uzamasında dizde başka hasarların bulunup bulunmaması etkili olmaktadır. Gelişen teknoloji sayesinde kapalı yöntem ile yapılan ön çapraz bağ ameliyatlarında kopan iki bağ birleştirilmez. Bunun yerine iki bağ arasına doku eklemesi yapılır. Özellikle yetişkinlerde tercih edilen bu yöntemde doku genellikle kadavralardan elde edilmektedir.

Ameliyat sonrasında ise hastaların genellikle 1 gece hastanede kalmaları yeterli olmaktadır. Ancak iyileşme dönemlerinde hekimlerinin tavsiyelerine harfiyen uymaları gerekir. Ayrıca iyileşme dönemi kullanılan ağrı kesiciler ile son derece konforlu geçmektedir. Bunun yanında ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra hekimlerin önermiş olduğu fizik tedavi sürecinin de dikkatli bir şekilde takip edilmesi gerekmektedir.

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Sonrası Yaşanabilecek Durumlar

Ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra hastalar koltuk değnekleri ile hemen ayağa kalkabilmektir. Hasta eğer oturarak çalışıyor ise 4 gün sonra da işe geri dönebilir. Hastaların 3 hafta boyunca koltuk değneği kullanılması önerilmektedir. Bu sayede ameliyat olan dize fazla yük binmez ve iyileşme daha hızlı bir şekilde gerçekleşir. Bu süreç içerisinde hastanın fizik tedavi alması önerilebilir.

Ameliyattan sonra dokuların tamamen kaynaşması ise 6 haftayı bulmaktadır. 6 haftadan önce ise hastaların araç kullanmamaları önerilmektedir. Tekrar spora geri dönme süresi ise 4 ile 6 ay arasında değişkenlik gösterir.

Ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra hastalarda bazı komplikasyonlar da görülebilir. Bu komplikasyonların içerisinde enfeksiyon, ağrı, yerleştirilen tendonda gevşeme ve kanama olmaktadır. Bu sebeple de hastaların ameliyattan sonra komplikasyonlara karşı dikkatli davranmaları ve bağın yeniden kopabilme tehlikesinin bulunduğunu unutmamaları gerekir. Bu sebeple de özellikle spora hemen geri dönülmemesi gerekir.

Ön Çapraz Bağ Tedavisinde Dizlik Kullanımı

Ön çapraz bağ yaralanmalarında eğer yan bağlarda herhangi bir problem bulunmuyor ise o zaman dizlik kullanımına gerek bulunmamaktadır. Bunun yanında menisküs ve kıkırdak onarımlarından sonra da hastaların dizlik kullanması gerekmez.

İç ve yan bağlarda görülen yaralanmalarda ise hastaların açılı dizlik kullanması gerekir. Dizlik kullanımı hem ameliyatlı hem de ameliyatsız tedavilerde kullanılması tedavinin daha hızlı bir şekilde ilerlemesini sağlar. Çünkü dizlikler diz hareketlerinin kontrolünün sağlanmasında görev almaktadır. Ancak ön çapraz bağlarda yaşanılan problemler dizin kontrolünü etkilemez.

Ön Çapraz Bağ Egzersizleri

Ön çapraz bağlarda hasar olması durumunda bağların ve kasların yeniden güçlenmesi için fizik tedavi uygulanması gerekmektedir. Bu tedavi hastaların ihtiyaçlarına uygun olarak hazırlanır. Hastaların evde uygulayabileceği egzersizler içerisinde ise şunlar yer almaktadır. Ancak bu egzersizleri uygulamadan önce doktora danışılması gerekir. 

1. Heel Slides

Bu egzersiz dizlerin üzerine ağırlık vermeden dizlerin esnemesini sağlar.

• İlk olarak yere oturulur ve bacaklar öne doğru uzatılır.
• Topuk zeminde hastaya doğru çekilirken diz yavaşça bükülür. 
• Ayak başlangıç pozisyonuna geri döndürülür.
• 10 kez tekrarlanması önerilmektedir.

2. İzometrik Dörtlü Kas Kasılmaları

Bu egzersiz oturarak da uygulanabilmektedir.

• Problemli olan bacak uzatılır ve diğer bacak bükülerek yere oturulur.
• Ağrı hissedilmesi halinde dizin altına rulo yapılmış bir havlu konulabilir.
• Bacağı hareket ettirmeden problemli dizin quadriceps kası yavaşça kasılır.
• 10 saniye beklenir
• Kas serbest bırakılır.
• 10 kez tekrarlanır.

3. Yüz Üstü Diz Fleksiyonu

Bu egzersiz karın üzerine yatılarak uygulanmaktadır.

• Bacaklar düz olacak şekilde karın üzerine uzanılır.
• Problemli diz bükülür ve topuk kalçaya doğru getirilir.
• 5 saniye sabit kalınır.
• Bacak ilk pozisyona indirilir.
• 10 kez tekrar edilir.

4. Yüzüstü Kalça Ekstansiyonu

Bu egzersiz diz bükmeyi gerektirmemesi dışında yüzüstü diz fleksiyonu ile benzerlik göstermektedir.

• Karın üstü yere uzanılır ve başın altına bir yastık alınır.
• Yaralı diz düz tutularak kalçalar sıkılıe ve yaralı bacak yerden kaldırılır.
• 10 kez bacak kaldırma hareketi yapılır.
• Dinlenir.
• Hareket 10 kez daha tekrarlanır.

5. Oturma Havlusu Baldır Germe

Havlu ile uygulanan bir egzersiz olmaktadır.

• Bacaklar düz bir şekilde uzatılarak oturulur.
• Havlunun iki ucundan tutularak problemli olan ayağın etrafından geçirilir. 
• Havlunun uçları çekilirken baldırdaki gerginlik hissedilir.
• Her biri 30 saniye sürecek şekilde 2 kez tekrarlanır.

6. Ayak Bileği Pompası

Bu egzersiz sırt üstü uzanılarak ve bacaklar uzatılarak başlamaktadır.

• Sağlıklı olan bacak yukarı doğru bükülür ve destek almak için ayak tabanı yere konur.
• Problemli olan bacaktaki ayak parmakları tavana doğru esnetilir.
• 10 tekrar ve 2 set olarak uygulanır.

7. Pasif Diz Ekstansiyonları

Eşit yükseklikteki iki sandalye ile uygulanan bir egzersiz olmaktadır. Sandalyelerin birbirine bakacak şekilde ve bacağın uzunluğundan daha kısa aralıkta yerleştirilir.

• Dengenin sağlanabilmesi için öncelikli olarak bir el sandalyenin arkasına konur.
• Topuklar yavaşça kaldırılarak parmak uçlarında yükselimesi gerekir.
• 5- 10 saniye pozisyonda kalınır. 
• Topuklar yavaşça indirilir. 
• 10 tekrar yapılır.

8. Yarım Squat

Bu egzersiz ayakta ve iki el ile sağlam bir masadan destek alınarak yapılmaktadır.

• Ayaklar omuz genişliğinde açılır.
• Dizler hafif şekilde bükülür ve kalça yarım çökme pozisyonuna getirilir.
• 10 saniye beklenir.
• Yavaşça ayağa kalkılır. 
• 10 kez tekrarlanır.

9. Diz Fleksiyonu

Bu egzersizde egzersiz bandı kullanılmaktadır.

• Egzersize başlamak için bandım bir ucunun sağlam bir masanın ayağına başlanması gerekir.
• Bandın diğer ucu problemli olan bacaktaki ayak bileğine bağlanır. 
• Masaya dönük bir şekilde diz 45 derecelik açıyla bükün
• 10 kez tekrarlayın

10. Tek ayak üzerinde durmak

Tek ayak üzerinde durmak gücün ve dengenin test edilmesini sağlamanın yanı sıra geliştirmenin de en etkili yollarından birisidir.

• İki ayağın üzerinde durulur.
• Sağlıklı olan bacak kaldırılır.
• 10 saniye pozisyonda kalınır.
• Egzersizin destek almadan uygulanması gerekmektedir.

Ön Çapraz Bağ Ameliyatı Sonrası Yaşam

Ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra hastalar doktorlarının ön gördükleri süre içerisinde hastane de kalırlar. Bazı durumlarda hastalar aynı gün taburcu edilebilir. Ameliyat sırasında kullanılan dikişler kendiliğinden eriyen türde ise o zaman dikiş aldırılmasına gerek bulunmaz ve dikişler 3 hafta içerisinde kendiliğinden erir. Eğer dikişlerin alınması gerekiyor ise doktorunuzun önerdiği sürede sağlık personelleri tarafından alınması gerekmektedir.

Ameliyatın ardından bölgenin herhangi bir enfeksiyon kapmaması için ılık su antibakteriyel sabun ile temizlenmesi gerekir. Temizleme işlemi yapılırken nazik hareketlerin uygulanması gerekir. Ameliyat sonrasında ayrıca uzmanlar dizin bandajlanmasına gerek görebilir. Bunun yanında özel bir medikal korse de tavsiye edilebilir. Bu korsenin düzenli bir şekilde kullanılması şişliğin azaltılmasını sağlarken aynı zamanda tedaviye de yardımcı olmaktadır.

Ön çapraz bağ ameliyatlarından sonra yaklaşık olarak bir hafta sızıntı şeklinde kanamaların olması normaldir. Bu sebeple de morarma ve kızarıklık görülebilir. Bu süreçte reçete edilmiş ağrı kesiciler kullanılabilir.