Pnömoni (zatürre) nedir?
Halk arasında zatürre olarak da adlandırılan pnömoni bir veya her iki akciğerdeki hava keselerinin iltihaplanmasına neden olan bir enfeksiyon türüdür. Hava keseleri sıvı veya irin ile dolabilmektedir. Bu durum balgamlı öksürüğe, titremeye ve nefes almada zorluğa neden olabilir. Virüsler, bakteriler ve mantarlar zatürreye neden olabilmektedir. Pnömoni şiddeti çok hafif olabileceği gibi yaşımı tehdit edici boyutlara da ulaşabilir.
Pnömoni (zatürre) tanı kriterleri
Pnömoni tanısında öncelikle uzmanlar hastada görülen belirtileri sorgularlar. Daha sonrasında akciğerlerde duyulabilecek anormal sesleri kontrol etmek için fiziki muayene uygularlar. Şüphelenmesi halinde istenebilecek test ve görüntüleme yöntemleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Enfeksiyon varlığının doğrulanması ve enfeksiyona neden olan patojenin belirlenebilmesi için kan testleri
- Zatürrenin teşhis edilmesinin yanı sıra kapsamının anlaşılabilmesi için göğüs röntgeni
- Kandaki oksijen seviyesinin belirlenebilmesi için nabız oksimetresi
- Enfeksiyonun nedeninin belirlenebilmesi için balgam testi
Hastalarım 65 yaşın üzerinde olması ya da ciddi belirtilerin görülmesi durumunda ek tetkikler istenebilmektedir. Bu tetkiklerin içerisinde şunlar yer alır.
- Zatürrenin beklenen süre içerisinde geçmemesi halinde bilgisayarlı tomografi taraması
- Enfeksiyon tipinin belirlenmesine yardımcı olmak için kaburgaların arasında iğne ile alınacak sıvı örneğine uygulanacak plevral sıvı kültürü testi
Pnömoni (zatürre) belirtileri
Görülen belirtiler enfeksiyonlar neden olan patojenin türü, hastanın genel sağlık durumu ve yaşı gibi faktörlere bağlı olarak hafif ile şiddetli arasında değişiklik göstermektedir. Hafif belirtiler genellikle grip ya da soğuk algınlığına benzer ancak bu hastalıklardan daha uzun sürer.
Bakteri kaynaklı zatürrenin belirtileri yavaş yavaş ortaya çıkabileceği gibi aniden de gelişebilmektedir. Bakteriyel pnömoni de görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Yüksek ateş
- Sarı, yeşil ya da kanlı mukuslu öksürük
- İştah kaybı
- Karışık ya da değişen zihinsel durum
- Yorgunluk
- Mavimsi cilt, dudak veya tırnaklar
- Öksürme ve derin nefes alma ile birlikte hissedilen göğüs veya karın ağrısı
- Terleme veya üşüme
- Hızlı nefes alma
- Hızlı kalp atışı
- Nefes darlığı
Zatürreye virüslerini neden olması durumunda belirtiler genellikle birkaç gün içerisinde gelişir. bakteriyel pnömoniye benzer belirtiler görülmekle birlikte aşağıdaki belirtilerin de görülmesi mümkün olmaktadır.
- Kuru öksürük
- Aşırı yorgunluk veya zayıflık
- Kas ağrısı
- Baş ağrısı
Yeni doğan bebeklerde zatürrenin oluşması halinde herhangi bir belirti görülmeyebilir. Belirtti görülen yeni doğan bebeklerde ise yaygın olarak şu semptomlara rastlanır.
- Kusma
- Ateş
- Öksürük
- Huzursuzluk
- Yorgun ve enerjisiz görünme
- Nefes almada zorluk
- Yemek yeme de zorluk
Bebeklerde ve küçük çocuklarda ebeveynlerin dikkat etmeleri gereken belirtiler şunlar olmaktadır.
- Beslenme zorluğu
- Her zamankinden daha fazla ağlama
- Gevşeklik
- Soluk cilt
- Daha az idrar
- Gürültülü solunumla birlikte homurdanma sesi
65 yaşın üzerinde ki yetişkinlerde ya da bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde daha az fark edilen zatürre belirtileri görülebilmektedir. Devam eden sağlık durumlarını belirtileri kötüleştirebilir. Bu kişilerde görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Tükenmişlik
- İştahsızlık
- Zihinsel durumda ani değişiklik
Pnömoni (zatürre) nedenleri
Birçok farklı patojen pnömoniye neden olabilmektedir. Yaygın olarak görülen nedenler ise havadan bulaşabilen bakteri ve virüslerdir. Normal şartlar altında vücudun savunma sistemi bu mikropların akciğerlere ulaşmasını engeller. Ancak bazı zamanlarda genel sağlık durumu iyi olsa dahi sözü edilen patojenler bağışıklık sistemini aşabilir.
Her ne kadar zatürre herkesin etkileyebilse de 2 yaş altındaki çocuklar ve 65 yaş üzerindeki kişiler yüksek risk grubu olarak kabul edilmektedir. Zatürre açısından diğer risk faktörleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Başta yoğun bakım ünitesindeki tedaviler olmak üzere herhangi bir sağlık sorunu sebebiyle hastaneye kaldırılmak
- Astım, KOAH ya da kalp hastalığının bulunması
- Sigara kullanmak
- Zayıflamış bağışıklık sistemi
Bunların yanında zatürreye neden olabilecek ve sıklıkla görülen hastalıklar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Soğuk algınlığı (rinovirüs)
- COVID- 19
- Grip
- İnsan metapnömovirüsü (HMPV)
- İnsan parainfluenza virüsü (HPIV)
- Lejyoner hastalığı
- Mikroplazma pnömoni bakterileri
- Pinomokok hastalığı
- Pneumocystis pnömonisi
- Solunum simsitial virüsü (RSV)
Pnömoni (zatürre) tedavisi
Zatürre tedavisinin temeli enfeksiyonunun iyileştirilmesi ve komplikasyonların önlenmesini içermektedir. Toplum kökenli olarak görülen pnömoni de hastalar genellikle evde ilaçla tedavi edilebilmektedir. Hastalığın neden olduğu belirtiler birkaç gün veya hafta da hafiflese de yorgunluk hissi bir aydan daha uzun süre devam edebilir. Pnömoninin spesifik tedavileri ise tipine, ciddiyetine, hastanın genel sağlık durumuna ve yaşına bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bu tedavi seçenekleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
Antibiyotikler
Zatürreye neden olan bakteri türünün belirlenmesi ve bu bakteriye uygun antibiyotiğin reçete edilmesi biraz zaman almaktadır. Bu sebeple de belirtilerde antibiyotik kullanımına da rağmen herhangi bir farklılık olmazsa farklı antibiyotiklerini reçete edilmesi mümkün olmaktadır.
Öksürük ilacı
Öksürüğün sakinleştirilmesi için kullanılan öksürük ilaçların hastaların dinlenebilmesini sağlamaktadır. Ancak öksürmek sıvının akciğerlerden gevşemesine ve taşınmasına yardımcı olduğundan öksürüğün tamamen ortadan kaldırılmaması gerekmektedir. Reçetesiz satılan öksürük ilaçların zatürre sebebiyle görülen öksürüğü azaltıp azaltmadığını inceleyen çok az çalışma bulunur. Bu sebeple de öksürük ilacının kullanmak isteyen kişilerin dinlenmelerine yardımcı olacak en düşük dozu kullanmaları gerekmektedir.
Ateş düşürücü ve ağrı kesiciler
Hastalarda görülen ateş ve rahatsızlık için bu ilaçlar reçete edilmektedir. Reçete edilebilecek ilaçlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Aspirin
- İbuprofen
- Asetaminofen
Hastane yatışı
Aşağıdaki durumların gerçekleşmesi halinde hastaların hastaneye yatmaları gerekmektedir.
- 65 yaşının üstünde olmak
- Zaman, insanlar ya da yerler konusunda kafa karışıklığı yaşamak
- Böbrek fonksiyonlarının azalması
- Tansiyonun 9/6'nın altına düşmesi
- Nefes alışının hızlanması
- Rahat nefes alamam
- Ateşin normalinin altında olması
- Kalp atışı hızının 50'nin altında ya da 100'ün üzerinde olması
Hastaların solunum makinesine bağlanmaları gerekmesi durumunda ya da belirtilerinin çok şiddetli olması halinde tedavilerini yoğun bakım ünitelerinde almaları gerekebilir. Bunun yanında aşağıdaki durumlarda da çocukların hastaneye yatması gerekmektedir.
- 2 aylıktan küçük olmak
- Dehidrasyon
- Uyuşukluk ya da aşırı uykulu olma
- Kan oksijen seviyelerinin düşmesi
- Nefes almada zorluk
Pnömoni sınıflandırılması
Zatürrenin sınıflandırılmasında hastalığa neden olan patojenin türü ve enfeksiyonun nereden kapıldığı kriter olarak kullanılmaktadır. Buna göre pnömoni sınıfları içerisinde şunlar yer almaktadır.
Toplum kaynaklı pnömoni
En sık görülen zatürre türü olan toplum kaynaklı pnömoni hastane ya da diğer sağlık tesislerinin dışında meydana gelmektedir. Nedenleri arasında şunlar yer alır.
Bakteriler
Bakteri kaynaklı zatürrenin en yaygın nedeni Streptococcus pneumoniae olmaktadır. Bu tip zatürre tek başına ya da grip geçirdikten sonra ortaya çıkmaktadır. Lomber pnömoni adını almasının sebebi akciğerin bir lobunu etkilemesidir.
Bakteri benzeri organizmalar
Mycoplasma pneumoniae de zatürreye neden olabilmektedir. Genel olarak diğer zatürre türlerine göre daha hafif belirtileri neden olur. Bu zatürre türü genellikle yatak istirahati gerektirecek kadar şiddetli olmayan zatürre türüne verilen ve resmi olmayan bir addır.
Mantar
Kronik sağlık sorunları olan ya da bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde görülen mantar kaynaklı zatürre, organizmaların yüksek dozda solunması sebebiyle oluşmaktadır. Zatürreye neden olan mantarlar toprakta veya kuş dışkılarında bulunabilir. Mantar kontaminasyonu coğrafi konuma göre değişiklik göstermektedir.
Virüs
Soğuk algınlığı ve gribe neden olan bazı virüsler zatürreye de neden olabilmektedir. Özellikle 5 yaş altındaki çocuklarda görülen zatürrenin en sık karşılaşılan nedeni virüsler olmaktadır. Viral pnömoni genellikle hafif belirtilerle seyreder. Ancak bazı durumlarda ciddi hale gelebilir. Koronavirüs ciddileşebilen zatürreye neden olabilmektedir.
Hastane kökenli pnömoni
Başka bir sağlık sorunu sebebiyle hastaneye yatışı yapan kişilerin zatürreye yakalanması durumuna hastane kaynaklı pnömoni adı verilmektedir. Hastane kaynaklı olarak görülen zatürre çok ciddi olabilmektedir. Çünkü zatürreye neden olan bakteriler antibiyotiklere karşı daha dirençli olmaktadır. Bunun yanında hasta halihazırda genel sağlık açısından kötü bir durumdadır. Genellikle yoğun bakım ünitelerinde kullanılan solunum cihazlarına bağlı olan kişilerin bu tip zatürreye yakalanma riski daha yüksek olmaktadır.
Sağlık hizmeti kaynaklı pnömoni
Uzun süreli bakım tesisinde yaşayan veya böbrek diyaliz merkezleri de dahil olmak üzere ayakta tedavi kliniklerinde bakım alan kişilerde görülen zatürre türüne sağlık hizmeti kaynaklı pnömoni adı verilmektedir. Bu zatürre de bakteri kaynaklı olmaktadır. Sağlık hizmetlerinden kaynaklı olarak görülen bu zatürre türündeki bakteriler de antibiyotiğe dirençli olabilmektedir.
Aspirasyon pnömoniler
Akciğerlere yiyecek, içecek kusmuk ya da tükürüğün kaçması halinde aspirasyon pnömonisi ortaya çıkabilir. Beyin hasarı veya yutma sorunu gibi normal öğürme reflekslerini bozan durumlar da aspirasyon pnömonisinin görülme olasılığı artmaktadır.
Pnömoni riskleri nelerdir?
Hastalar tedavi olmalarına rağmen bazı komplikasyonlarla karşılaşabilirler. Bu komplikasyonlar yüksek risk grubundaki kişilerde daha sık görülmektedir. Pnömoni sebebiyle görülebilecek komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Bakteremi
Akciğerlerden kan dolaşımına giren bakteriler enfeksiyonu diğer organlara yayılmasına neden olabilmektedir. Bu durum potansiyel olarak organ yetmezliği ile sonuçlanabilmektedir.
Nefes almada zorluk
Belirtilerin şiddetli olması ya da altta farklı bir kronik rahatsızlığın bulunması durumunda yeterli oksijen solumada zorluk çekilebilir. Bu durumda tedavi sürecinde hastane yatışı ve solunum makinesi kullanımı gerekli olmaktadır.
Plevral efüzyon
Zatürre sebebiyle akciğerleri ve göğüs boşluğunu kaplayan doku katmanları arasındaki boşlukta sıvı birikimin görülebilir. Sıvının enfeksiyon kapması durumunda göğüs tüpü yoluyla boşaltılması veya hastanın ameliyatı alınması gerekebilmektedir.
Akciğer apsesi
Akciğerdeki bir boşlukta irin oluşması durumunda akciğer apsesinden bahsedilmektedir. Genellikle antibiyotiklerle tedavi edilen akciğer apsesi vakalarının bir kısmından ameliyat veya drenaj gerekli olabilmektedir.
Pnömoni hastaları nasıl beslenmeli?
Pnömoni tedavisinin desteklenmesinde diyet önemli ve aktif bir rol oynamaktadır. Hem hastaların hem de zatürreyi geçirmiş olan kişilerin sağlıklarına hızlı bir şekilde kavuşmak için beslenmelerine eklemeleri önerilen besinler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Bal
Soğuk algınlığı öksürük ve boğaz ağrısı gibi rahatsız edici belirtileri azalttığı için zatürre hastalarının da bal tüketmesi önerilmektedir. Limon ve balın karıştırılarak içilmesi belirtileri hafiflemesine yardımcı olmaktadır.
Zerdeçal zerde
Zatürrenin erken belirtilerinden birisi olan göğüs ağrısı zerdeçalın anti inflamatuar etkisi sayesinde azaltılabilir. Mukolitik görevi de üstlenen zerdeçal, bronş kanallarındaki mukusun temizlenmesine yardımcı olarak nefes almayı da kolaylaştırmaktadır.
Yoğurt
Yoğurdun içerisinde yer alan sağlıklı bakteriler zatürreye neden olan bakterilerin çoğalmasını engellemektedir. Yoğurdun yanı sıra kefir gibi ilave probiyotiklerde tüketilebilir. Probiyotikler bağışıklık sisteminin güçlendirdiği için hastaların beslenmelerini beklemeleri gereken en önemli besinlerden birisi olmaktadır.
Protein açısından zengin besinler
Zatürre hastalarına proteinin açısından zengin bir diyet önerilmektedir. Çünkü protein vücut dokularını iyileştirme ve yenileme yeteneğine yardımcı olmaktadır. Protein açısından zengin olan besinler içerisinde fındık, yer fıstığı, beyaz et, fasulye, soğuk su balıkları ve kırmızı et gibi besinler yer almaktadır.
Tam tahıllar
Zatürre olan kişilerdi enerjinin azalması sıklıkla görülmektedir. Kaybedilen enerjinin yerine konması için bol miktarda karbonhidrat tüketilmesine dikkat edilmesi gerekmektedir. Özellikle yulaf, kahverengi pirinç ve kinoa gibi kaliteli karbonhidrat kaynaklarının tüketilmesi önerilir.
Turpgiller
Yeşil yapraklı sebzeler olarak da adlandırılan turpgiller, besin açısından son derece yoğundur. Bu besinler hastaların iyileşmesine yardımcı olmakla kalmaz aynı zamanda vücudu patojenlerden koruyan antioksidanlara da sahip olmaktadırlar.
C vitamini
Antioksidanlardan birisi olan C vitamini aynı zamanda bağışıklık sistemini güçlendirerek zatürrenin iyileşmesine de yardımcı olmaktadır. Ancak boğaz ağrısının bulunması durumunda ekşi portakal gibi meyvelerin yenmemesine dikkat edilmesi gerekir. Bunun yerine çilek ve kivi gibi diğer meyveler tercih edilebilir.
Zatürre hastalarının kaçınması gereken besinler
Zatürre hastalarının beslenmelerinde azaltması ya da tamamen çıkartması gereken besinler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Tuz
Tuz her ne kadar vücut için sağlıklı olsa da ödeme neden olmaktadır. Vücutta fazla ödem bulunması için ise solunum sorunları riskini arttırmaktadır. Bu sebeple de hastaların sınırlı miktarda tuz tüketmeleri gerekir.
Süt ve süt ürünleri
Süt ve süt ürünlerinin içerisinde bulunan kazomorfin, bağırsaklardaki mukuslu arttırmaktadır. Bu sebeple de zatürre olan kişilerin tüketmemesi önerilir.
Pnömoni (zatürre) nasıl önlenir?
Zatürreyi önlemeye yardımcı olmak için aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir.
- Bazı zatürre ve grip türlerinin önlenmesini sağlayan aşılar bulunmaktadır. Bu aşıların yapılması için öncelikle doktor ile konuşulması gerekmektedir. Doktorun da uygun görmesi halimde zatürre aşısını yaptırmak zatürrenin bazı türlerine karşı koruma sağlayacaktır.
- Özellikle zatürre hastalığı riski taşıyan 2 yaşından küçük çocuklar ve 2 ila 5 yaş arasındaki çocuklar için farklı bir zatürre aşısı önerilmektedir. Çocuk bakım merkezinde bulunan çocukların aşı olması önerilmektedir. Bunun yanında 6 aydan büyük çocuklara da grip aşısının yaptırılması gerekir.
- Zatürreye yol açan solunum yolu enfeksiyonlarına karşı korunmak için ellerin düzenli olarak yıkanması gerekmektedir.
- Sigara kullanımının bırakılması
- Bağışıklık sisteminin güçlendirilmesi
