Sedef (psoriasis) hastalığı nedir?
Sedef hastalığı cilt hücrelerinin normalden 10 kat daha hızlı çoğalması sebebiyle ortaya çıkan bir tür cilt hastalığıdır. Bu durum ciltte inişli çıkış lekeler oluşmasına neden olmaktadır. Açık tenli kişilerde lekeler kırmızı veya pullu olabilir. Koyu tenli kişilerde ise Sedef sebebiyle görülen lekeler morumsu, menekşe rengi veya gri pullu olmaktadır.
Sedef hastalığı tüm cilt yüzeyinin etkileyebilir. Ancak genellikle kafa derisinde, dirseklerde dizlerde ve sırtın alt kısmında görülmektedir. Bulaşıcı olmayan Sedef hastalığı bazı vakalarda aynı aile üyelerinde görülebilmektedir.
Tedavisi bulunmayan Sedef hastalığı yaygın ve kronik bir hastalıktır. Bazı vakalarda acı verici olabilir ve uyku ile konsantre olmayı etkileyebilir. Sedef hastalığı döngüler halinde görülmektedir. Bu sebeple de birkaç hafta ya da ay boyunca alevlenmesinin ardından bir süreliğine azalma eğilimi göstermektedir. Sedef hastalığına yönelik olarak uygulanan tedaviler belirtilerin hafifletilmesine yönelik olmaktadır.
Sedef (psoriasis) hastalığı tanı yöntemleri
Sedef hastalığının tanısında genellikle dermatologların yaptığı fiziki muayene yeterli olmaktadır. Bu muayene sırasında aşağıdaki sorular hastalara yöneltilmektedir.
- Ailede cilt hastalıkları geçmişinin bulunup bulunmadığı
- Belirtilerin ilk olarak ne zaman ortaya çıktığı
- Tedavi için evde uygulanan yöntemlerin denenip denenmediği
- Belirtilerin ilk defa görülüp görülmediği
- Kullanılan cilt temizleyicilerinin türleri
Sedef hastalığının neden olduğu cilt planın ortaya çıkması sayesinde Sedef hastalığı tanı almaktadır. Ancak hastalık sebebiyle görülen belirtiler diğer benzer cilt durumlarıyla ilişkili olabileceği için tanının doğrulanması için cilt biyopsisi yapılabilir. Cilt biyopsisinde uzmanlar cilt plağından küçük bir cilt dokusu örneği alarak mikroskop altında incelemektedir.
Sedef (psoriasis) hastalığı nedenleri
Temel olarak sedef hastalığının görülme sebebi ciltte iltihaplanma yaratan aşırı reaktif bir bağışıklık sisteminin bulunmasıdır. Sedef hastalarında, normalde vücudu sağlıklı tutmak ve hastalıkları önlemek üzere programlanmış bağışıklık sistemi sağlıklı hücreleri yabancı istilacılarla karıştırır.
Bunun sonucu olarak da bağışıklık sistemi cildin yüzeyinde cilt plak olarak gördüğümüz iltihaplanma ve şişliklere neden olmaktadır. Normal bir cilt hücresinin büyümesi ve eski cilt hücresinin yerini alması genellikle 30 günlük süre içerisinde gerçekleşmektedir.
Ancak aşırı reaktif bağışıklık sistemi yeni cilt hücresi gelişimi zaman çizelgesinin 3 ila 4 günde değişmesine neden olmaktadır. Bu hızlı değişim yeni hücrelerin eski hücrelerin yerini almasını hızlandırmaktadır. Bu sebeple de cilt plakların üzerinde pullanmalar ve sık sık cilt dökülmelerine neden olmaktadır.Sedef hastalığı genetik olarak aktarılabilen bir hastalıktır.
Bu sebeple de Sedef hastalığı olan bir kişinin ailesinde de hastalık görülebilir. Sedef hastalığının alevlenme dönemlerinin görülmesinde etkili olan sebepler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Tahriş edici veya alerjen olabilecek bir tetikleyici ile temas etmek
- Duygusal stres
- Enfeksiyon
- Kesik, sıyrık veya ameliyat gibi cilt yaralanmaları
- Lityum ve Beta bloker gibi bazı ilaç grupları
- Hava koşullarına bağlı olarak vücut sıcaklığındaki değişiklikler
- Boğaz veya cilt enfeksiyonları
- Kuru ve soğuk havalar
- Böcek ısırığı
- Şiddetli güneş yanığı
- Sigara içmek ya da sigara dumanına maruz kalmak
- Ağır alkol tüketimi
- Oral ya da enjekte edilen kortikosteroidlerin hızla kesilmesi
Sedef (psoriasis) hastalığı belirtileri
Sedef hastalığının karakteristik belirtisi cilt yüzeyinde plakların oluşmasıdır. Plakların görünümü ise şu şekildedir.
- Bir döküntü veya kalın deriden oluşan kabarık bir alan
- Plak üzerindeki cilt renginin değişmesi
- Plağın pullu veya kolayca dökülebilir olması
Sedef hastalığının neden olduğu diğer belirtiler içerisindeyse şunlar yer almaktadır.
- Kaşınan cilt
- Cildin kuru ve çatlak olması
- Cilt ağrısı
- Tırnakların çukurlaşması, çatlaması ya da kırılması
- Eklem ağrısı
Hastalığın neden olduğu plakların çizilmesi durumunda cilt kırılır ve enfeksiyona yol açabilir. Sedef hastalığında enfeksiyonlar son derece tehlikelidir ve enfeksiyon belirtileri içerisinde şiddetli ağrı, şişlik ve ateş bulunmaktadır. Hastalarda bu belirtilerin görülmesi durumunda en kısa süre içerisinde sağlık uzmanına başvurulması gerekmektedir.
Sedef hastalığının etkilediği bölgeler
Sedef hastalığı cildin herhangi bir yerinde ortaya çıkabilir. Ancak sıklıkla görüldüğü bölgeler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Dirsekler
- Dizler
- Avuç içleri
- Ayaklar
- Ağız içi
- Yüz
- Tırnaklar
- Cinsel organlar
- Sırtın alt kısmı
Sedef (psoriasis) hastalığı tedavi yöntemleri
Sedef hastalığının tedavisinde belirtilerin hafifletilmesine yönelik yöntemler uygulanmaktadır. Yaygın olarak kullanılan yöntemler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Steroid kremler
- A vitamini veya retinoid kremler
- Kuru ciltler için nemlendiriciler
- B3 vitamini kremleri
- Cilt hücresi üretiminin yavaşlatılmasını sağlayan antralin
- İlaçlı losyonlar veya şampuanlar
Belirtilerin cildin küçük bir bölgesinde görülmesi durumunda genellikle kremler yeterli olmaktadır. Ancak cildin geniş alanlarının etkilenmesi ve hastaların eklem ağrısı çekmesi durumunda farklı tedavilerde uygulanmaktadır.
Hastaların yaşadığı eklem ağrısı artritin bir işareti olarak kabul edilebilmektedir. Sözü edilen durumların gelişmesi durumunda tedavinin daha geniş bir şekilde planlanması gerekmektedir. Tedavi planına karar verirken dikkate alınacak noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kızarıklığın şiddeti
- Hastanın genel sağlık durumu
- Hastanın yaşı
- Kızarıklığın vücutta bulunduğu yer
Sedef hastalığı için özel tedaviler
Sedef hastalığına uygulanan tedavilerin işe yaramaması durumunda ya da cildin %10’undan daha fazlasının hastalıktan etkilenmesi durumunda hastalara önerilebilecek tedaviler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Işık terapisi
Belirli dalga boyundaki LED ışıklar cilt iltihabının azaltılmasını ve cilt hücresi üretiminin yavaşlatılmasına yardımcı olmaktadır. Orta ya da şiddetli sedef hastalığının tek başına ya da ilaçlarla kombinasyon halinde uygulanan ilk basamak tedavisidir. Cilde kontrollü miktarda doğal veya yapay ışık uygulanır. Tedavilerin tekrarlanması gerekmektedir. Farklı terapi türleri bulunmaktadır. Bu terapi türlerin içerisinde şunlar yer almaktadır.
Güneş ışığı
Heleoterapi olarak da adlandırılan bu yöntemde güneş ışığına kısa süreli günlük maruz kalma sağlanmaktadır. Güneş ışığı ile başlamadan önce sedef hastalığının tedavisinde doğal ışığı kullanmanın en güvenli yolunu bunun sağlık uzmanı ile birlikte belirlenmesi gerekmektedir.
Goeckarman terapisi
Kömür katranı tedavisini ışık tedavisi ile birleştiren bir yaklaşımdır. Kömür katranının tek başına kullanılmasına göre daha etkili bir yöntem olabilmektedir. Çünkü kömür katranı cildi ultraviyole B ışığına daha duyarlı hale getirmektedir.
UVB geniş bant
Yapay bir ışık kaynağından gelen kontrollü UVB geniş bant ışık dozları tekli sedef hastalığı, yaygın sedef hastalığı ve topikal tedavilerle iyileşmeyen sedef hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. Kısa vadeli yan etkileri içerisinde iltihap, cilt kaşıntısı ve kuru cilt bulunmaktadır.
UVB dar bant
Bu tedavi geniş bant tedavisinden daha etkili olabilmektedir. Bu sebeple de birçok uygulamada geniş bant tedavisinin yerini almıştır. Genellikle cilt iyileşene kadar haftada 2 veya 3 kez uygulanır ve daha sonrasında bakım için tekrar seansları daha az sıklıkla yapılır. Ancak dar bant UVB fototerapisi, UVB geniş banttan daha ciddi yan etkilere neden olabilmektedir.
Atomsal lazer
Bu tedavi türünde güçlü bir UVB ışığı yalnızca etkilenen cilt hedeflenerek verilmektedir. Excimer lazer tedavisi daha güçlü UVB ışığı kullandığı için geleneksel fototerapiye göre daha az seans gerektirmektedir. Yan etkileri içerisinde iltihaplanma ve kabarma bulunabilmektedir.
PUVA
Bu tedavide psorolen adı verilen özel bir ilaç ultraviyole ışık formuna maruz bırakılarak uygulanmaktadır.
Retinoidler
A vitamini içeren bu ilaçlar sedef hastalığının belirtilerinin azalmasına yardımcı olabilmektedir. Ancak bu ilaçların doğum kusurları da dahil olmak üzere birçok yan etkisi bulunmaktadır.
Bağışıklık tedavileri
Diğer tedavi yöntemlerine göre daha yeni olan bu tedavilerde biyolojik ilaçlar ve küçük molekül inhibitörleri ile vücudun bağışıklık sistemi bloke edilir. Bu sayede otoimmün reaksiyonlar en aza indirilmektedir.
Metotreksat
Bu ilaç ciddi Sedef hastalığı görülen hastalara önerilmektedir. Çünkü karaciğer hastalığına neden olabilir. Bu sebeple de ilacın alınması durumunda hastaları kan testleriyle izlenmesi ve karaciğer sağlığının kontrol edilmesi için periyodik karaciğer biyopsilerinin yapılması gerekmektedir.
Siklosporin
Şiddetli Sedef hastalığı olan hastaları önerilen bir diğer ilaç da siklosporin olmaktadır. Ancak bu ilaç yüksek tansiyon ve böbrek hasarına neden olmaktadır.
Kalsinörin inhibitörleri
Döküntünün yatıştırılması ve pullu birikimin azaltılmasını sağlayan bu inhibitörler özellikle steroid kremlerin veya retinoidlerin tahriş edici veya zararlı olduğu göz çevresi gibi ince cilt bölgesinde yararlı olmaktadır.
Salisilik asit
Salisilik asit şampuan ve saç derisi solüsyonlarında bir yer almaktadır. Saç derisi sedef hastalığının pullanmasını azaltır. Reçeteli ve reçetesiz olarak satılabilirler tek başına uygulanabileceği gibi diğer topikal tedavilerle birlikte de uygulanabilirler.
Kömür katranı
Kömür katranı kaşıntıyı ve iltihabı azaltmaktadır. Şampuan, krem ve yağ gibi çeşitli formlarda bu uzman bu ürünler reçetesiz ve reçeteli olarak satılabilmektedir. Hamile ya da emzirme dönemindeki kadınlara önerilmez.
Alternatif tıp
Sedef hastalığı üzerinde yapılan bazı çalışmalar geleneksel tıbbi bakımın parçası olmayan veya geleneksel Batı uygulamalarının dışında geliştirilen ürün ve uygulamaların alternatif tedavilerin sedef hastalığının belirtilerini hafiflettiğini iddia etmektedir.
Sedef hastalığı olan kişilerin kullandığı alternatif tedavileri örnek olarak vitaminler, özel diyetler, akupunktur ve bazı bitkisel ürünler gösterilebilir. Bu yaklaşımların işe yaradığına dair güçlü kanıtlar bulunmamakla birlikte genellikle güvenlidir ve hafif ile orta şiddetteki Sedef hastalığı olan kişilerde kaşıntı ve kabuklanmanın azaltılmasına yardımcı olabilirler. Bu amaçla en yaygın olarak kullanılan yöntemler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Aloe özlü krem
Aloe vera bitkisinin yapraklarından alınan aloe özlü krem kullanma kaşıntı ve iltihabı azaltabilmektedir. Ciltte herhangi bir iyileşme görülmesi için kremi bir ay veya daha uzun süre günde birkaç kez uygulanması gerekmektedir.
Balık yağı takviyeleri
UVB tedavisi ile birlikte kullanılan ve oral yolla alınan balık yağı tedavisi döküntülerin boyutunu azaltabilmektedir. Etkilenen cilde balık yağı uygulamak ve 4 hafta boyunca günde 6 saat boyunca alanı pansumanla kaplamak pullanmanın iyileşmesini sağlamaktadır.
Oregon üzümü
Oregon üzümünün cilde uygulanması sedef hastalığının şiddetinin azalmasına yardımcı olmaktadır.
Yaşam tarzı ve ev ilaçları
Sedef hastalığının daha iyi yönetilebilmesi için kişisel bakım önlemlerinin alınması gerekmektedir. Bu önlemlerin içerisinde şunlar yer almaktadır.
Günlük banyo yapmak
Duşta ya da banyoda cildin ovalanması yerine nazikçe yıkanması gerekmektedir. Ilık su ve yağ eklenmiş yumuşak sabunlar kullanılmalıdır. Banyo suyuna banyo yağı, Epsom tuzları veya yulaf ezmesi ekleyip en az 15 dakika suda beklemek belirtileri yönetilmesine yardımcı olmaktadır.
Nemlendirilme
Nemlendiricilerin günlük olarak uygulanması gerekmektedir. Banyodan sonra uygulanan nemlendiricilerden sonra kurulanmak için hafif dokunuşlarımı uygulanması gerekmektedir. Çok kuru ciltler için yağ veya ağır merhem bazlı nemlendiriciler tercih edilebilir. Bu sayede ciltte kremlerden veya losyonlardan daha uzun süre kalmaktadır.
Nemlendirmenin cildi iyileştirdiğini düşünüyorsanız ürünü günde birden fazla defa uygulayabilirsiniz. Yaşanılan yerin havası çok kuruysa havaya nem katmak için nemlendiricinin kullanılması da belirtileri yönetilmesine yardımcı olacaktır.
Etkilenen bölgenin pansumanı
Yatmadan önce etkilenen cilde merhem bazlı bir nemlendirici uygulayarak daha sonrasında plastik ambalajla sarılması bölgenin gece boyunca daha verimli bir şekilde nemlendirmesini sağlayacaktır. Uyanıldığında ise pansumanı çıkararak pulların yıkanması gerekir.
Güneş ışığı
Sedefin tedavisi için doğal güneş ışığı kullanmak için öncelikle uzmana danışılması gerekmektedir. Kontrollü miktarda güneş ışığı sedef hastalığının iyileştirilmesini sağlayabilir. Diğer bir yandan çok fazla güneş ışığım alevlenmeleri tetikleyebilir ve durumu kötüleştirebilir. Güneşte geçirilen zamanı kaydedilmesi ve Sedef hastalığından etkilenmeyen cildin en az 30 SPF koruma faktörüne sahip güneş kremi ile korunması gerekmektedir.
Cildin korunması
Sedef hastalığından etkilenen bölgelerin çizilmesinden kaçınılması gerekmektedir. Bunun için hidrokortizon veya salisilik asit içeren kaşıntı önleyici krem veya merhem uygulamak yardımcı olabilmektedir. Saçlı deride sedef hastalığının bulunması durumunda kömür katranı içeren ilaçlı bir şampuan denenebilir. Tırnakların cilt kaşındığında çizmeyecek şekilde kesilmesi önemlidir. Bunun yanında kaşıntıya katkısı olmayacak yumuşak kumaşlar tercih edilmelidir.
Tetikleyicilerden kaçınmak
Sedef hastalığının tetikleyicileri hastalara göre değişiklik göstermektedir. Bu sebeple de hastalığın neyi tetiklediği de dikkat edilmeli ve bu tetikleyicilerden uzak durulmalıdır.
Vücut ısısının düzenlenmesi
Havanın çok sıcak olması cildin kaşınmasına neden olabilir. Bu sebeple sıcak günlerde dışarıda bir gün geçirilecekse hafif giysilerin giyilmesi ve klimanın açılması önerilmektedir. Bunun yanında soğuk paketleri kaşıntı olan noktalara birkaç dakika boyunca uygulamak kaşıntının hafifletilmesini sağlayacaktır.
Sağlıklı yaşam tarzı
Sedef hastalığının yönetilmesine yardımcı olacak diğer sağlıklı yaşam alışkanlıklarını uygulanması gerekmektedir. Bunların içerisinde alkol tüketilmesi sınırlandırmak, aktif olmak ve iyi beslenmenin yanı sıra sağlıklı kiloyu korumak da yer almaktadır.
Sedef hastalığının komplikasyonları
Sedef hastalığı bulunan kişilerde aşağıdakiler de dahil olmak üzere diğer sağlık koşullarını geliştirme riski daha yüksek olmaktadır.
- Eklemlerin içinde ve çevresinde ağrı sertlik ve şişmeye neden olan sedef artrit
- Düşük benlik saygısı ve depresyon gibi zihinsel sağlık sorunları
- Plakların iyileştiği yerlerde geçici cilt rengi değişiklikleri
- Çölyak hastalığı
- Skleroz
- Crohn hastalığı
- Konjonktivit
- Blefarit
- Üveit
- Kalp damar hastalıkları
- Obezite
- Yüksek tansiyon
- Tip 2 diyabet
Sedef (psoriasis) hastalığı çeşitleri
Sedef hastalığının birçok farklı türü bulunmaktadır. En sık görülen türleri içerisinde şunlar yer alır.
Plak tipi psoriasis
Sedef hastalığının en sık görülen türü olmakla birlikte hastaların yaklaşık olarak %80 ile %90'ını etkilemektedir.
Guttat psoriasis
Streptokok enfeksiyonu sebebiyle görülen Guttat Sedef hastalığı boğaz ağrısından sonra ortaya çıkabilmektedir. Küçük kırmızı ve damla şeklinde pullu lekelere benzer belirtiler gösteren bu Sedef hastalığı türünde genellikle çocuklar ve genç yetişkinler etkilenmektedir.
Püstüler psoriasis
Püstüler Sedef hastalığı türünde ise Sedef hastalığı sebebi ile görülen plakların üzerinde Küçük irin dolu şişlikler bulunmaktadır.
Tırnak psoriasis
Tırnak Sedef hastalığı görülen kişilerde tırnakların ciltlerinde renk değişikliği, çukurlaşma ve ayak tırnaklarında değişiklikler görülmektedir.
Eritrodermik psoriasis
Cildin %90'ından daha fazlasını etkileyen ciddi bir Sedef hastalığı türüdür. Yaygın cilt rengi değişikliğine ve cilt dökülmesine neden olmaktadır. Aynı zamanda sedef hastalığının en az görülen türü olmaktadır.
Ters Sedef hastalığı
Ters sedef hastalığı esas olarak kasık, kalça ve göğüslerdeki kıvrımlarını etkilemektedir. Sürtünme ve terleme ile daha da kötüleşen iltihaplı cilt lekelerine neden olmaktadır. Özellikle mantar enfeksiyonu bu tür sedef hastalığına tetikleyebilmektedir.
Sebopsoriazis
Bu tip tipik olarak yüzde ve kafa derisinde yağlı sarı pullu şişlikler ve plaklar halinde görülmektedir. Bu tür Sedef hastalığı ve seboreik dermatit arasında bir geçiştir.
