Çölyak Hastalığı

Bağışıklık sistemi hastalığı olan çölyak hastalığı, besinlerde bulunan glutene karşı hassasiyet sebebiyle ortaya çıkmaktadır. Her yaşta görülebilen çölyak hastalığı, özellikle ailesinde çölyak olan çocuklarda daha sık görülmektedir. 

Çölyak Hastalığı Nedir?

Bağışıklık sistemimiz virüs ve bakteri gibi patojenlerin vücuttan uzaklaştırılması için antikor üretmektedir. Bu sayede vücut korunur. Ancak bazı kişilerde zararlı olmayan hatta faydalı maddelere karşı da bu antikorlar üretilmektedir. Çölyak hastalığında da bu antikorlar gluten adı verilen proteine karşı üretilmektedir. Bu sebeple de hastalar içerisinde gluten proteini bulunan besinleri tükettiklerinde ince bağırsaklarda vücudun üretiği antikorlar çölyak hastalığının gelişmesine neden olur. Çölyak hastalığında ince bağırsakta yer alan ve besinlerin emilimini sağlayan tabakanın zarar görmesi söz konusu olmaktadır. Bağırsak mukozasında görülen bu değişiklikler de besin maddelerinin emilimini azaltmaktadır. Özellikle folik asit ve demir gibi önemli maddelerin emilimi bozulur.

Çölyak Hastalığının Türleri

Çölyak hastalığının belirtileri hastalara göre değişiklik  göstermektedir. Bazı hastalar belirtileri şiddetli bir şekilde yaşarken bazıları ise hafif şikayetlere sahip olmaktadır. Bunun sebebi ise çölyak hastalığının farklı türlere sahip olmasıdır.

Klasik Çölyak Hastalığı

Genellikle 6 ile 24 aylık çocuklarda ek gıda ile birlikte gluten alımının da başlamasıyla ortaya çıkan bir türü olmaktadır. Bu hastalarda aynı zamanda laktoz intoleransının ve bazı parazit hastalıklarının da araştırılması gerekir.

Atipik Çölyak Hastalığı

Atipik çölyak hastalığı genellikle 5- 6 yaş ve üstü çocuklar ile yetişkinlerde görülmektedir. Hastalarda görülen belirtiler hafif olmakla birlikte sindirim sistemi dışı bulgular ön plana çıkmaktadır. Bu sebeple de bu hastalara tanı koymak son derece zor olmaktadır.

Bunun yanında atipik çölyak hastalığı sıklıkla huzursuz bağırsak sendromu ile karıştırılmaktadır. Ancak açıklanamayan demir, folik asit ve B12 vitamini eksikliği söz konusu olduğunda çölyak hastalığının akla gelmesi gerekir.

Sessiz Çölyak Hastalığı

Sessiz çölyak hastalığı, yakınlarında çölyak tespit edilen ve aile taraması ile teşhis edilen bir çölyak hastalığı tipi olmaktadır.

Potansiyel Çölyak Hastalığı

Çölyak testleri pozitif olmasına rağmen, ince bağırsağa uygulanan biyopsilerde normal ya da minimal değişiklik bulunan hastalar olmaktadır. Bu hastalarda daha sonraki yıllarda çölyak çıkabileceği için düzenli olarak doktor kontrolü gerekli olmaktadır.

Non-çölyak Gluten Hassasiyeti

Bu hastalar gluteni tolere edememesine rağmen çölyak antikorları bulunmamakla birlikte ince bağırsak mukozasında da herhangi bir hasar görülmemektedir. Toplumun yaklaşık olarak %20’lik kısmında görülen gluten hassasiyetinin belirtileri çölyak hastaları ile benzerlik göstermekle birlikte daha hafif seyretmektedir.

Çölyak Hastalığının Nedenleri

Çölyak hastalığının temel sebebi genetik yatkınlık olmaktadır. Bu sebeple yakın akrabalar içerisinde çölyak ya da dermatitis herpetiformis bulunan kişilerde çölyak hastalığının görülme ihtimali de artmaktadır.

Hastaların tükettiği besinler içerisinde gluten bulunmaması durumunda hastalık herhangi bir belirti vermemektedir. Bu sebeple de Çin ve Japonya gibi glutenin az tüketildiği ülkelerde çölyak hastalığına da nadir olarak rastlanmaktadır.

Çölyak hastalığının dünyada görülme sıklığı %1 olurken, ülkemizde ise 6- 17 yaş arasında ki okul çocuklarında görülme sıklığı yaklaşık olarak %1,7 olmaktadır.

Çölyak Hastalığının Belirtileri

Çölyak hastalığının belirtileri hastanın yaş grubuna göre değişiklik göstermektedir.

2 Yaş Altı Çocuklar

• İştahsızlık,
• Gelişme geriliği,
• Karında şişlik,
• Kronik ishal,
• Kusma,

2 Yaş Üstü Çocuklar

• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu,
• Öğrenme güçlükleri,
• Baş ağrısı,
• Kas koordinasyonunun olmaması,
• Ergenlikte gecikme,
• Sinirlilik,
• Kilo kaybı,
• Kronik kabızlık,
• Kusma,
• Gelişimin yavaşlaması,
• Akranlarından daha zayıf olma,
• Akranlarından daha kısa olma,
• Birkaç hafta boyunca geçmeyen ishal,

Yetişkinler

• Diş minesi sorunları,
• Deri döküntüleri,
• Kısırlık,
• Duygudurum değişiklikleri,,
• Sinirlilik,
• Depresyon,
• Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları,
• Baş ağrısı,
• Demir eksikliği,
• Kemik ve eklem ağrıları,
• Kilo kaybı,
• İştahsızlık,
• Gaz şikayetleri,
• Karın ağrısı,
• Kramp,
• Açık renkli dışkı,
• Kötü kokulu dışkı,
• Tuvalet ihtiyacının artması,
• Kabızlık,
• Kusma,
• İshal,
• Kansızlık,
• Karın şişkinliği,

Çölyak Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Çölyak hastalığı çocuklarda kolay bir şekilde teşhir edilmektedir. Çünkü çölyak hastası çocuklarda inatçı kusma, sebepsiz karın ağrısı, deri döküntüsü, alerji ve tedavi edilmesine rağmen düzelmeyen kansızlık görülmektedir. Ancak söz konusu yetişkinler olduğuna çölyak hastalığının tanı alması kolay olmamaktadır. Çünkü bu belirtilerden sadece bir tanesi görülmektedir.

Çölyak hastalığının teşhisinde ise serolojik testlerden ve ince bağırsak biyopsisinden yararlanılmaktadır. Serolojik testler ile hastalarda anti endomisyum ve antigliadin antikor testleri yapılmaktadır. Diğer bir yandan duyarlılığı en yüksek olan testler ise Ig A ve G testleri olmaktadır. Bu testler hem tarama hem de izleme için kullanılmaktadır.

Kesin tanının konulabilmesi için ise endoskopi ile bağırsak yapısının değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu aşamada biyopsi için örnek de alınır. Biyopsi örnekleri genellikle hastalığın en çok görüldüğü bölge olan ince bağırsağın başlangıç kısmı kullanılmaktadır. Ancak sessiz organlarında bu işlem sırasında unutulmaması gerekir.

Çölyak Hastalığı Tedavisi

Çölyak hastalarının hayatları boyunca glutensiz bir diyet uygulamaları gerekmektedir. Tedavi sırasında glutenin tamamen kesilmesi ile birlikte bağırsak yapısında da hızlı bir düzelme görülmektedir. Diğer bir yandan glutensiz beslenmede uyulması gereken kurallar bulunduğu için hastaların diyetisyen kontrolünde olması gerekir. Glutensiz diyette hastaların mineral ve vitamin eksikliklerine uygun olarak beslenme planı oluşturulmaktadır.

Çölyak Hastalarının Beslenmelerinde Dikkat Etmesi Gerekenler

Çölyak hastalarının beslenmelerinde gluten proteini içeren arpa, buğday, çavdar ve yulaf gibi besin maddeleri yer almamaktadır. Pirinç ve mısırın sıklıkla tüketilmesinin yanı sıra B12 gibi vitaminlerin de yerine konulması gerekmektedir.

Hastaların glutensiz diyet konusunda eğitilmesi ve bu konuda sürekli motive etmek önemli olmaktadır. Diğer bir yandan hastalarda olabilecek folik asit, demir, A, B12, D, E ve K vitaminlerin eksikliklerinin de yerine konması gerekir.