Somatoform Bozukluk Nedir?
Somatoform bozukluk, organik bir sorun ya da hastalıktan kaynaklanmayan, kalıcı bedensel şikayetler ve belirtilerle ortaya çıkan psikiyatrik bir bozukluktur. Hastadaki şikayetler, tıbbi olarak açıklanamaz ve genel olarak kişinin yaşamını olumsuz olarak etkiler. Somatoform bozukluklar, stresi ve kaygıyı tetikleme eğilimindedir ve bireyin zamanının büyük bir kısmını bedensel şikayetler üzerinde düşünmeye yol açar.
Hastadaki semptomların şiddeti hafif, seyrek, kronik ve şiddetli olarak değişebilmektedir ve bilinçli kontrolü dışında gerçekleşir. Kişi, herhangi bir beden bölgesinde tuhaf bir görüntü olduğunu düşünerek de tedavi olmaya çalışabilir. Yapılan muayenelerde herhangi bir rahatsızlık görülmediği için doktorların teşhis koyamadığı düşünülür.
Bazı kişiler, ruhsal olarak kaldıramadıkları olaylar yaşadığında veya hayatlarında kronik stresin hakim olduğu durumlarda ruhsal sıkıntıları beden yolu ile dışarı vururlar. Aşırı üzüntü ve stres sonucunda kaslarda ya da organlarda oluşan gerginlik kişilerde hastalık olmasa da psikolojik olarak çeşitli ağrılara ve sıkıntılara yol açabilmektedir.
Somatoform Bozukluk Tanı Kriterleri
Somatoform bozukluk tanısı konulabilmesi için kişinin ağrı ya da hayatını etkileyerek günlük işleyişini olumsuz yönde etkileyen en az bir tane somatik belirti göstermesi gerekmektedir. Açıklanamayan fiziksel belirtiler ilk olarak tıbbi açıdan bir hastalığın belirtisi mi diye kontrol edilir. Kişide herhangi bir hastalık görülmediğinde somatoform bozukluk düşünülür.
Psikiyatrik değerlendirme en önemli tanı kriterlerindendir. Kişinin stres faktörü değerlendirilir, kişilik özellikleri, aile öyküsü, sorunlarla baş etme yöntemleri, savunma mekanizmaları gibi durumlar detaylı bir şekilde değerlendirilerek somatoform bozukluk tanısı konulabilir. Somatoform hastaları ağrıları gerçekten hissederler ve acı çekerler fakat bunun tıbbi bir hastalıktan kaynaklı olmadığını anlayamazlar.
Somatoform Bozukluk Belirtileri
Somatoform bozuklukları belirtileri kişinin durumuna göre değişmektedir. Bazı belirtiler şu şekildedir:
- Büyük bir sıkıntıya sebep olan ve günlük işleyişi bozan bir ya da daha fazla somatik semptomun olması
- Kişinin fiziksel belirtiler ve bu belirtilerle ilgili sağlık sorunları hakkında aşırı ısrarcı ve orantısız düşüncelere ve kaygılara sahip olması
- Somatik bozukluk belirtilerini teşhis ya da tedavi etmeye çalışmak için aşırı miktarda zaman, enerji ve para harcamak
- En az 6 ay süren ağrıların ve düşüncelerin olması
- Tıbbi teşhisin konulamamasında semptomların ciddi ya da hayati tehlike oluşturmasından korkmak
Somatoform Bozukluk Nedenleri
Somatoform bozukluğun tam olarak bir nedeni olmamakla birlikte bu bozukluğa sebep olabilecek bazı potansiyel durumlar vardır. Bu nedenler şu şekildedir:
Travma Geçmişi: Hastanın şiddetli travmatik deneyimleri varsa kayıplar, istismara maruz kalma, kaza gibi travmatik olaylar somatoform bozukluk riskini artırmaktadır.
Psikolojik Faktörler: Anksiyete, depresyon, stres, travma ya da içsel çatışmanın olduğu kişilerde hastalık kendisini gösterebilmektedir. Kişideki duygusal veya zihinsel sorunlar, vücudunda fiziksel belirtiler ile ortaya çıkabilmektedir.
Somatik Odaklılık: Kişi, vücudunda ortaya çıkan semptomlara çok fazla odaklanır ve bu belirtileri sürekli olarak dile getirmesi de somatoform bozukluğu artırmaktadır.
Kişilik Faktörleri: Bazı kişilerde, dışarıdan ilgi bekleme, ilgi çekme, duygusal destek görme gibi davranışlar olabilmektedir. Sürekli olarak fiziksel belirtileri dışarıya yansıtarak ilgi görmeye çalışan bireylerde somatoform bozukluk yaşanabilir.
Aile öyküsü ve Genetik: Ailede somatoform bozukluk yaşamış bireyler varsa kişide de görülme olasılığı artmaktadır.
Somatoform Bozukluk Tedavi Yöntemleri
Somatoform bozukluğu olan kişiler belirtilerin psikolojik faktörlerden kaynaklı olduğunu kabul etmedikleri için tedavide zorlanılabilmektedir. Belirtilerin nedenini bulamayan doktorlara kızıp farklı doktorlara başvuran kişilerin sayısı oldukça fazladır. Somatoform bozukluğu olan hastaların aynı zamanda anksiyete, depresyon ya da madde bağımlılığı gibi farklı ruh sağlığı problemleri de vardır. Diğer ruh sağlığı problemlerinin tedavisi durumu iyiye götürebilmektedir.
Hasta, zihinsel faktörlerin iyileşmesinin fiziksel belirtilere katkıda bulunacağına ikna edilebilirse, konuşma terapisini kabul eder. Bilişsel davranış terapisi bu konuda oldukça faydalıdır, belirtilerin altında yatan yanlış inançları değiştirmeyi ve duygusal sorunları tanımlayarak bunlarla baş etme konusunda yardımcı olur. Terapinin yanında ilaç desteği de kullanılmaktadır.
Somatoform Bozukluk İlaç Tedavisi
Somatoform bozukluk ile anksiyete ve depresyon mevcutsa kişide antidepresan ya da antianksiyete ilaçları kullanılabilir. İlaçlar tek başına somatoform bozukluğu çözemez fakat psikoterapiyle birleştirildiğinde, belirtileri hafifletmeye yardımcı olmaktadır.
Somatoform Bozukluk Türleri
Somatoform bozukluğun farklı türleri bulunmaktadır. Kişiden kişiye, altta yatan sebebe bağlı olarak ortaya çıkması değişiklik gösterebilmektedir.
Hipokondriyozis
Hipokondriyozis bir diğer adıyla hastalık kaygısı bozukluğunda bazen bedensel bir belirti olmamasına rağmen kişinin ciddi bir hastalığı olduğuna ya da olacağına dair yanlış inanışları vardır. Hastanelerde yapılan testlerin ya da görüntüleme yöntemlerinin temiz çıkması kişiyi rahatlatmamaktadır.
Ağrı Bozukluğu
Kişide tıbbi olarak bir bozukluğu olmamasına rağmen ağır, kişiye çok rahatsızlık veren, geçmeyen bir ağrından şikayetçi olmasıdır. Ağrıların sebebi bazı kişilerde tamamen psikolojiktir.
Konversiyon Bozukluğu
Konversiyon bozukluğu olan kişilerde motor, duyu ve nörovejeteatif organlarda işlev yitimi, işlev bozulması ya da işlev azalması olmuş gibi belirtiler görülmektedir. Kişinin bir anda felç kalması ya da kör olması gibi nöropatik bulgular ortaya çıkabilir. Bu bulgularda nörolojik bir hasar varmış gibi görünse de yapılan testlerin sonuçları normal çıkar. Kollarda, bacaklarda kısmi felç, karıncalanma, sızlama gibi hisler olabilir.
Yapay (Yapma) Bozukluk
Yapay bozuklukta kişi, dışarıya karşı kendisini hasta, iş yapamaz ya da yaralı olarak sunmaktadır ve bunu bilinçli olarak yapmaz. Genel olarak amacı hasta rolü oynamaktır.
Somatizasyon (Bedenselleştirme) Bozukluğu
Somatizasyon bozukluğu, kişiye sıkıntı veren ve günlük hayatını önemli derecede kesintiye uğratan bir ya birden çok fiziksel belirtiyle birlikte görülür. Ortaya çıkan bedensel belirtilerle aşırı bir zihinsel ve davranışsal kaygı vardır ve bu hastalar ciddi bir hastalıkları olduğuna inanabilmektedir. Somatizasyon bozukluğun gidişatı genel olarak dönemsel olabilir bazen uzun süreli sessiz dönemler görülebilir.
Somatoform Bozukluğu Olan Bireylere Nasıl Davranılır?
Somatoform bozukluk tedavi edilebilir bir sağlık problemidir. Tıbbi incelemelerde bir sonuç çıkmadığı taktirde kişi psikiyatriye yönlendirilmelidir. Psikiyatrik tedavi sürecinde kişi desteklenmelidir ve kişiye günlük hayatına uyum sağlayabileceği ufak görevler verilmelidir. Kişinin motivasyonu yükseltilerek bu rahatsızlığın geçeceğine inandırılmalıdır. Tedavi sürecinin aksatılmaması açısından erken tedavinin önemi kişiye anlatılmalıdır.
Bireye iyi gelebilecek yöntemler tavsiye edilir. Örneğin olumlu düşünme egzersizleri, belirti günlüğü tutma yoluyla bireysel yönetim, derin nefes alma teknikleri, destek grupları, yoga, meditasyon gibi aktivitelerle kişi desteklenmelidir.
