Ultrason

Ultrason nedir?

İnvazif olmayan görüntüleme testlerinden birisi olan ultrasona, sonografi veya ultrasonografi adı da verilmektedir. Ultrason resmine sonogram denir. Ultrason, iç organların veya kan damarları gibi diğer yumuşak dokuların gerçek zamanlı resimlerini ya da videolarının oluşturulması için yüksek frekanslı ses dalgaları kullanmaktadır.

Ultrason sayesinde uzmanlar vücudun içindeki yumuşak dokuların ayrıntıları herhangi bir kesi yapmadan görebilirler. Bunun yanında röntgenin aksine ultrason radyasyon kullanmaz. Ultrason genellikle hamilelikle ilişkilendirilse de uzmanlar birçok farklı durumda vücudun iç kısmını çeşitli bölgelerini bakmak için ultrasonu kullanmaktadır.

Ultrason nasıl çalışır? 

Ultrason sırasında uzmanlar transdüser veya prob adı verilen bir cihazı vücudun bir bölgesi üzerinde gezdirir veya vücut açıklığı içerisinde geçirir. Uzmanlar cilde ince bir jel tabakası uygular. Böylece ultrason dalgaları dönüştürücüden jel aracılığıyla vücuda iletilir.

Prop elektrik akımını yüksek frekanslı ses dalgalarına dönüştürür ve dalgaları vücudun dokusuna gönderir. Ses dalgaların duyulmaz. Ses dalgaları vücudun içindeki yapılardan seker ve sonraya geri döner. Prob dalgaları elektrik sinyaline dönüşür. Daha sonra bir bilgisayar elektrik sinyallerinin modelini yakındaki bir bilgisayar ekranında görüntülenen gerçek zamanlı görüntülere ya da videolara dönüştürür.

Ultrason çeşitleri

Ultrason görüntülemesinin birçok farklı amaçla kullanılması sebebiyle teknolojisinde değişiklikler bulunmaktadır. Bu sayede farklı sorunlar daha net bir şekilde anlaşılabilmektedir. Ultrason cihazının bu değişiklikleri ultrasonu çeşitlendirmektedir. Ultrason çeşitleri içerisinde şunlar yer almaktadır.

Renkli ultrason

Renkli doppler ultrasonu olarak da adlandırılan renkli ultrason kan akışının izlenmesi için uygulanan en gelişmiş ultrason cihazıdır. Renkli ultrason görüntüleme damarlardaki kan akışını izlerken aynı zamanda damarda herhangi bir daralma varsa nedenlerini araştırmak için de faydalanılmaktadır.

Gebelikte sıklıkla kullanılan renkli görüntüleme bacaklar, kollar, beyin, karaciğer gibi tüm vücut bölgelerinde güvenli görüntüleme sağlayabilir. Renkli dopplerin kullanım alanları içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Bacaklarda, kollarda, karında ya da vücudun herhangi bir yerinde 
• Kalpte kapak hastalıkları 
• Damar tıkanıklıkları 
• Damar daralma sorunları 
• Damarlarda oluşan kan akımı sorunları 
• Gebelik

Detaylı ultrason

Görüntülerin daha ayrıntılı olmasını sağlayan detaylı ultrason vücuttaki belirli organ veya sistemleri incelemek için kullanılmaktadır. Detaylı ultrason sayesinde organ yapılarının ayrıntılı görüntüleri elde edilebilmektedir. Genellikle karın veya pelvik organlarının değerlendirilmesi ve gebeliğin izlenmesi gibi amaçlarla kullanılmaktadır.

Doppler ultrason

Doppler ultrasonu tanısal amaçla kullanılmaktadır. Bu ultrason sayesinde vücuttaki kan gibi materyallerin hareketi değerlendirilmektedir. Bu sayede doktorlar vücuttaki arterler ve damarlardaki kan akışı görebilir ve değerlendirebilir. Doppler ultrason genellikle tanısal ultrason çalışmasının bir parçası olarak kullanılmaktadır.

3D ultrason

Genellikle gebelik izlenmesinde kullanılan 3D ultrason bebeğin 3 boyutlu görüntüsünü elde edilmesi için kullanılmaktadır. 3D ultrason sayesinde yarık damak gibi standart bir ultrasonla görüntülemeyecek belirli doğum kusurlarının görülmesi mümkün olmaktadır.

4D ultrason

4D ultrasonda hamilelik döneminde kullanılan ultrason çeşitlerinden birisi olmaktadır. 4D ultrasonlar 3D görüntüleri video olarak izlenmesini sağlamaktadır. Bu sayede bebeğin esnemesi ya da gerilmesi gibi eş zamanlı hareketlerin görülebilmektedir.

Elastrografi

Organların normalden daha sert olup olmadığının kontrol edilmesini sağlayan elastrografi görüntüleme sistemlerinden birisidir. Organlardaki sert alanlar hastalık belirtisi olabilmektedir. Elastrografi esas olarak karaciğerini sertliğini kontrol etmek için kullanılmaktadır. Çünkü karaciğerdeki sert alanlar karaciğer hastalığının neden olduğu skar dokusunun belirtisidir.

Endoskopik ultrason

Sindirim sistemi ve diğer yakın organ ve doku hastalıklarının değerlendirilmesi için minimal invazif bir prosedür olan endoskopik ultrason, gastrointestinal sisteme yerleştirilen ince esnek bir tüpün ve görüntü oluşturmak için ses dalgalarını kullanan bir cihazın kullanımını birleştirmektedir. Yüksek frekanslı ses dalgaları sindirim sistemi, akciğerler, pankreas, safra kesesi, karaciğer ve lenf düğümleri de dahil olmak üzere çevredeki organ ve dokuların ayrıntılı görüntülerini üretmektedir.

Ultrason nasıl çekilir?

Normal şartlarda ultrason testine özel bir hazırlanma gerekmez. Ancak gebelikte yapılan ultrasonlar da dahil olmak üzere pelvik ve idrar yolu ultrasonları için testten önce mesanenin su içilerek doldurulması gerekebilir. Karın ultrasonu için testten birkaç saat önce diyetin ayarlanması veya oruç tutulması gerekebilmektedir. 

Ultrason görüntülemesinin yapılabilmesi için hazırlanma taranacak vücut bölgesine göre değişiklik göstermektedir. Uzmanlar belirli kıyafetlerin çıkarılmasını ya da hastane önlüğü giyilmesini isteyebilir. Probun cilde uygulanmasını içeren ultrasonlar için aşağıdaki genel adımlar izlenmektedir. 

• Rahat bir masanın üzerine yan veya sırt üstü uzanılır. 
• Ultrason teknisyeni incelenecek alanın üzerine az miktarda suda çözünür jeli cilde uygular. Bu jel cilde zarar vermez veya kıyafetleri lekelemez.
• Teknisyen vücudun içinde görüntü elde edebilmek için el tipi bir dönüştürücüyü veya probu jel üzerinde hareket ettirir. 
• Görüntüleme sırasında teknisyen hastanın hareketsiz kalınmasını veya daha net resimler elde etmek için birkaç saniyeye nefesini tutmasını isteyebilir. 
• Yeterli görüntü elde edildikten sonra ciltte kalan jel silinir ve test biter. 

Detaylı ultrason kaçıncı haftada çekilir?

Hamilelik sürecinde fetüsün ve annenin sağlığının yakından takip edilebilmesi için genellikle ultrason görüntülemelerinden yararlanılmaktadır. Gebelik sürecinde farklı sorunların erken dönemde teşhis edilebilmesi için farklı özellikte ultrason çekimleri yapılmaktadır.

Bu ultrasonlardan birisi de renkli ultrasondur. Renkli ultrason genellikle damarlardaki yeterli gelişmeleri görmek amacıyla uzman hekimler tarafından belli dönemlerde istenmektedir. Gebeliğin 11 ile 13 haftası ve 18 ay 21 haftaları arası en net görüntülerinin alabileceği dönemlerdir.

Gebeliğin ayrıntılı bir şekilde izlenmesi için kullanılan bir diğer ultrason yöntemi ise detaylı ultrason olmaktadır. Detaylı ultrason gebeliğin 18 ve 22 haftaları arasında uygulanmaktadır. Halk arasında genellikle 20 haftalık ultrason ya da gebelik ultrasonu olarak adlandırılmaktadır.

Ultrason hangi durumları tespit edebilir? 

Ultrasonun sıklıkla kullanıldığı tıbbi sorunlar içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Tümör veya kanser gibi anormal büyümeler 
• Kan pıhtıları 
• Dalak büyümesi 
• Dış gebelik 
• Safra kesesi taşları 
• Aort anevrizması 
• Böbrek veya mesane taşları 
• Safra kesesi iltihabı 
• Testislerde ki damarların genişlemesi

Ultrasonun kullanıldığı alanlar nelerdir?

Ultrason görüntülemeleri temel olarak 3 ana kategoride kullanılmaktadır. Bu ana kategoriler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Gebelik ultrasonu 
• Tanısal ultrason 
• Prosedürler için rehberlik 

Gebelik ultrasonu 

Doktorlar hamilelik sırasında annenin ve fetüsünün izlenmesi için genellikle ultrason kullanır. Doktorların doğum öncesi ultrasonu şu amaçlarla kullanmaktadır. 

• Hamileliğin doğrulanması 
• Birden fazla fetüse sahip olup olmadığının kontrol edilmesi 
• Fetüsün gebelik yaşını tahmin etmek 
• Fetal büyüme ve pozisyonun kontrol edilmesi 
• Fetal hareket ve kalp atışlarının görüntülenmesi 
• Fetal beyin, omurilik, kalp veya vücudun diğer kısımlarında doğuştan gelen durumlar olup olmadığını kontrol edilmesi 
• Amniyotik sıvı miktarının kontrol edilmesi 

Çoğu uzman hamileliğin 20 haftasında ultrason yapılmasını önermektedir. Bu test hamilelik sırasında fetüsün büyümesinin ve gelişiminin izlenmesini sağlar. Aynı zamanda fetüsün biyolojik cinsiyetinin de öğrenilmesine yardımcı olmaktadır. Bunun yanında uzmanlar doğuştan hastalık olasılığı gibi herhangi bir sorun ya da endişeye yanıt almak için ekstra taramalar isteyebilmektedir. 

Tanısal ultrasonu 

Doktorların bir şeylerin yanlış olup olmadığını veya düzgün çalışıp çalışmadığını görmek için vücudun iç kısımlarını görüntülemek amacıyla tanısal ultrasonlar kullanmaktadır. Ultrason sayesinde uzmanlar açıklanamayan ağrı, kitleler ve anormal bir kan testine neyin neden olabileceği gibi çok çeşitli belirtileri nedenini öğrenebilmektedir.

Tanısal ultrason muayenelerinin önemli bir kısmı da teknisyen probu cilde yerleştirir. Bazı durumlarda prop vajina veya rektum gibi vücudun içine yerleştirilmesi gerekmektedir. Sahip olunan teşhis, ultrasonunun türü ve durumun ayrıntılarına bağlıdır. Tanısal ultrason örnekleri içerisinde şunlar yer almaktadır.

Tiroid ultrasonu

Doktorlar boyundaki kelebek şeklinde bir endokrin bezi olan tiroidi değerlendirmek için ultrasondan faydalanmaktadır. Ultrason görüntülemesi ile tiroidin boyu ölçülebilir ve bez için de nodül veya lezyon olup olmadığı görülebilir. 

Transrektal ultrason 

Uzmanlar rektuma bir ultrason probu dönüştürücüsü yerleştirilir. Doğumda erkek olarak atanan kişilerde rektum veya prostat gibi yakındaki diğer dokuların değerlendirilmesinde kullanılmaktadır.

Meme ultrasonu

Meme ultrasonu, memedeki kistlerin tespit edilmesine yönelik uygulanan invazif olmayan bir testtir. Özellikle anormal mamografiden sonra ultrason görüntülemesi istenebilmektedir.

Bebeklerde kalça ultrasonu

Kalça ultrasonu çıkık veya az gelişmiş bir kalçanın araştırılması amacıyla uygulanmaktadır. Yenidoğan döneminden itibaren yaklaşık 6-8 aylık olana kadar bebeklere uygulanmaktadır. Bu görüntüleme ile bebeğin kalça yuvasının iyi biçimlenmiş ve düzgün bir şekilde yerleşmiş olup olmadığı görülür.

Karın ultrasonu

Bir ultrason probu vücudun orta bölümünde göbek bölgesinde cilt üzerinde hareket ettirilir. Karın ultrasonu ile karın ağrısının birçok sebebi teşhis edilebilmektedir.

Böbrek ultrasonu

Renal ultrason adı da verilen böbrek ultrasonu sayesinde uzmanlar böbreklerin, üreterlerin ve mesane gibi yapıların boyutunu yerini ve şeklini değerlendirebilir. Ultrason böbreklerin içinde veya çevresindeki kistleri, tümörleri, tıkanıkları veya enfeksiyonları tespit etmede kullanılmaktadır.

Pelvik ultrason 

Pelvik ultrason alt karın ile bacaklar arasındaki pelvik bölgedeki organların değerlendirilmesi için kullanılmaktadır. Pelvik organlardan bazıları mesane, prostat, rektum, yumurtalıklar, uterus ve vajinayı içermektedir. 

Transvajinal ultrason 

Uzmanlar vajinal kanalda bir sonda yerleştirir. Rahim veya yumurtalık gibi üreme dokularının incelenmesini sağlar. 

Mide ultrasonu

Abdominal ultrason olarak da adlandırılan mide ultrasonu karın bölgesinin içinin görülmesi için kullanılmaktadır. Abdominal ultrason için tercih edilen tarama testi sorun olması halinde sorunların teşhis edilmesi ya da dışlanması için de kullanılmaktadır. 

Kalp ultrasonu

Ekokardiyogram olarak da adlandırılan kalp ultrasonu kalbin resimlerini oluşturulması için kullanılmaktadır. Kalp ultrasonu ile kalp kapakçıklarındaki kan akışı görüntülenebilir. Kalp hastalığının teşhis edilmesi için de ultrasondan yararlanılmaktadır. Farklı kalp ultrasonu türleri bulunmaktadır. Sahip olunan soruna bağlı olarak uygun olan ekokardiyogram türü uygulanmaktadır. Bazı kalp ultrason türleri egzersiz veya hamilelik sırasında uygulanabilmektedir.

Prosedürler için ultrason rehberliği 

Uzmanlar bazen belirli prosedürleri tam olarak gerçekleştirmek için ultrason kullanırlar. Ultrasonun yaygın bir kullanımı; iğne yerleşimini, sıvı veya doku örneği almak için yönlendirmektir. Ultrason ile doku örneği alınabilecek bölgeler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Tendonlar
• Eklemler 
• Kaslar 
• Kistler veya sıvı koleksiyonları 
• Yumuşak doku kitleleri 
• Organlar 

Ultrason rehberliğinde gerektirebilecek prosedürler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Tüp bebek tedavisinde embriyo transferi 
• Sinir blokları 
• Yerleştirmeden sonra rahim içi araç yerleşiminin doğrulanması 
• Lezyon lokalizasyon prosedürleri