İnsanlık tarihinde önemli kayıplara ve salgınlara sebep olan çiçek hastalığı, bir çeşit viral enfeksiyon olmaktadır. En son çiçek salgını ise 1946 yılında yaşanmış ve o tarihten bu yana herhangi bir salgınla karşılaşılmamıştır. Çiçek aşısının uygulanmaya başlamasından sonra ise 1977 yılından bu yana doğal yollar ile bu hastalığa yakalanan hiç kimse olmamıştır. Halk arasında isim bezerliğinden dolayı çiçek hastalığı ile su çiçeği sıklıkla karıştırılsa birbirlerinden farklı hastalıklar olmaktadır. her iki hastalığın da birbirine benzediği tek nokta ise deride döküntülere neden olmasıdır. Ancak çiçek hastalığının belirtileri çok daha şiddetli olmaktadır.
Çiçek Hastalığı Nedir?
Tarihte en çok ölüme neden olan salgın hastalıklardan birisi olan çiçek hastalığı, variola virüsü sebebiyle oluşmaktadır. Variola virüsü major ve minör olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Variola major virüsü sebebiyle çiçek hastalığına yakalanan hastalarda semptomlar çok daha ağır görülmektedir ve hastaların %30’u hayatlarını kaybetmektedir.
Variola minor virüsü sebebiyle hasta olan kişilerde ise semptomlar çok daha hafif olmakla birlikte ölüm oranı ise %1 olmaktadır. Tarihte yarattığı yüksek ölüm oranlarına neden olan çiçek hastalığı aynı zamanda ilk aşısı bulunan hastalık olmaktadır. Bu sebeple de çiçek hastalığı modern tıp için önemli adımlardan biri olmakla birlikte halk sağlığının korunması için de çığır açmıştır.
Çiçek hastalığı türleri
Çiçek hastalığının her bir farklı olmak üzere 4 ana klinik formu bulunmaktadır.
Variola major
Çiçek hastalığının görüldüğü dönemde sıradan çiçek hastalığının en yaygın görülen çeşidi olmaktadır. Tüm vakaların yaklaşık olarak %85'ini oluşturmaktadır. Bu türde virüsün kuluçka süresi 10 ile 14 gün arasında sürmektedir. Bu süre içerisinde enfekte kişilerde herhangi bir belirti görülmez. Ayrıca hastalar kendilerini iyi hissederken herhangi bir bulaşıcılıkta bulunmamaktadır.
Çiçek hastalığının bu türünün belirtileri içerisinde ise şunlar yer almaktadır. Bu belirtiler aynı zamanda prodrom döneminin belirtileri olmaktadır.
- 38,3 dereceden yüksek ateş
- Keyifsizlik
- Baş ağrısı
- Sırt ağrısı
- Kusma
- Şiddetli karın ağrısı
- Titreme
- Anoreksiya
- Farenjit
Bu aşama yaklaşık olarak 4 gün sürmektedir. Hastalarda döküntü de bu aşamada görülebilmektedir.
Bu türün patlama aşamasında ise ateş düşerek lezyonların gelişmeye başlaması görülmektedir. Öncelikle yüzde başlayan döküntüler daha sonrasında gövdeye, avuç içlerine ve ayak tabanlarına yayılmaktadır. Döküntülerin başlamasından 14 gün sonra kabuklar dökülmeye başlar.
Sekel
Skarlaşmanın en sık görüldüğü tür sekel olmaktadır. Çiçek izlerini ve skarlaşmanın oluşmasının sebebi virüsün nekroza veya yağ bezlerinin tahribatının oluşmasıdır. Yara izleri vücudun her yerinde meydana gelebilir. Ancak yoğunlukla yağ bezlerinin en yayın olduğu yüz bölgesinde görülmektedir.
- Körlük nadir görülen bir durumdur ve keratit veya kornea ülserasyonlarını takip eden kornea skarlaşmasından kaynaklanır. Genellikle yetersiz beslenme veya fırsatçı bir enfeksiyon mevcut olduğunda ortaya çıkmaktadır.
- Ensefalit
- Osteomiyalit
- Ölü doğumlar ve spontan düşükler
- Erkeklerde kısırlık
Modifiye tip çiçek hastalığı
Modifiye tip çiçek hastalığı daha önce aşılanmış kişilerde görülmektedir. Bu tipte prodrom evresinde şiddetli baş ağrısı, sırt ağrısı ve ateş görülmektedir. Görülen bu belirtiler normal tipteki kadar uzun sürmektedir. Bunun yanında cilt lezyonları ortaya çıktıktan sonra genellikle daha hızlı gelişir ve kabuklanma sıradan çiçek hastalığından göre daha kısa süre içerisinde tamamlanır.
Sıradan çiçek hastalığında görünenlerden daha az sayıda yüzeysel lezyon görülür. Bunun yanında hastalarda döküntülerin gelişimi sırasında ateş görülme ihtimali yüksektir.
Düz tip çiçek hastalığı
Düz tip veya kötü huylu çiçek hastalığı nadir görülmekle birlikte yoğun toksemi ile karakterizedir. Çocuklarda daha sık görülen bu çiçek hastalığı sıradan çiçek hastalığının aksine cilt lezyonları yavaş gelişir. Lezyonlar büyüyerek birleşir ve düz bir hal alırlar. Hiçbir zaman püstüler aşamaya ilerlemezler.
Lezyonların görünümü çiçek virüsüne karşı hücresel bulaşıklık tepkisini yetersiz olduğunu göstermektedir. Düz tip çiçek hastalığı vakalarının önemli bir kısmı ölümcüldür. Hastaların hayatta kalmaları durumunda lezyonlar kabuk oluşturmadan yavaş yavaş kaybolur. Önceki aşılamanın düz tipide katıldığına karşı koruma sağladığı bilinmektedir.
Çiçek Hastalığı Belirtileri
Ciddi bir enfeksiyon hastalığı olan çiçek hastalığının belirtileri farklı aşamalarda kendisini göstermektedir. Hastalığın her bir aşamasının kendine özgü belirtileri bulunması sayesinde hastalığın ilerlemesi takip edilebilmektedir.
Virüsün ilk bulaştığı andan 19 güne kadar uzayabilen evre kuluçka evresi olmaktadır ve herhangi bir belirti göstermemektedir. Bu evrede hastalık bulaşıda olmamaktadır. Kuluçka evresinin sona ermesinin ardından ise hastalarda şu belirtiler görülmektedir.
- Halsizlik,
- Mide bulantısı,
- Kusma,
- Üşüme,
- Titreme,
- Baş ağrısı,
- Vücut ağrıları,
- Yüksek ateş,
İlk belirtilerin görüldüğü evrede hastalık en alt seviyede bulaşıcı özellik göstermektedir. Hastalığın en bulaşıcı olduğu evre ise ilk evreden sonradır. İkinci evrede görülen belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.
- Erken döküntüler,
- Dil yüzeyinde ve ağız içerisinde kırmızı noktalar,
- Ağız içerisinde yer alan lekelerin zaman içerisinde boğaza kadar ilerlemesi yaraya dönüşmesi,
- Yara ve döküntülerin yüz, bacaklar, eller, kollar ve ayaklara yayılması,
İlk belirtilerin görünmesinin ardından yaklaşık 4 gün sonra ise ciltteki yaraların iltihaplı kabarcıklara dönüşmesi söz konusu olmaktadır. Bu süreçte belirtilere yüksek ateş de eşlik etmektedir.
Bu sürecin sonrasında 10 gün boyunca yaralar cilt atında bezelye büyülüğünde yumrulara dönüşerek püstüler bir görünüm almaktadır.
Son aşama ise iyileşme aşaması olmaktadır. Bu aşama ise 2 hafta kadar sürmektedir. İyileşme evresinde yaralar kabuklanmaya başlar ve daha sonrasında kabuklar dökülür.
Çiçek Hastalığı Nasıl Bulaşır?
Çiçek aşısından önce hastalık kalabalık ortamlarda ve aile içerisinde kolaylıkla bulaşabiliyordu. Damlacık yolu ile ilk evresinde itibaren bulaşmaya başlayan çiçek hastalığının bulaşma yolları içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Hapşırma,
- Öksürme,
- Konuşma,
- Solunum,
İlk dönemdeki solunum yolu ile bulaşan çiçek hastalığı virüsü erken döküntü evresinde ise yaraların kabukları bulaştırıcı özellik taşımaya başlamaktadır. Bu sebeple de enfekte olmuş kişiler ile temas halinde olmak ya da enfekte kişilerin dokundukları yerlere dokunmak hastalığın bulaşması için yeterli olmaktadır.
Çiçek hastalığının evcil hayvanlar ya da böcekler aracılığı ile bulaştığına dair herhangi bir kanıt bulunmamaktadır. Bu sebeple de hastalığın insandan insana bulaştığı düşünülür. Çiçek aşısı ciddi salgın dönemlerinde uygulanmaya başlayan bir aşı olmaktadır. Ancak günümüzde herhangi bir vaka ile karşılaşılmadığı için resmi aşı takvimlerinden kaldırılmıştır.
Çiçek Hastalığının Tedavisi
Çiçek hastalığı erken dönem döküntü evresinde teşhis edilebilmektedir. Hastalığı döküntüleri kızamık ya da su çiçeğine oranla daha spesifik bir görüntüye sahip olduğu için hekimler tarafından kolaylıkla teşhis edilebilmektedir.
Çiçek Hastalığı Aşısı
Çiçek hastalığından korunmak için uygulanan çiçek aşısı aynı zamanda hastalığın tedavisinde de kullanılmaktadır. Enfekte olmuş hastalara uygulanan çiçek aşısı sayesinde hastalar semptomları daha hafif atlatabilmektedir.
Hastalığa maruz kalındıktan sonraki ilk 3 gün içerisinde aşının uygulanması durumunda hastalığının gelişimi önemli ölçüde engellenmekte ve bu sayede kişiler enfekte olmamaktadır.
Ancak hastalığa maruz kaldıktan sonraki 4 ile 7 gün içerisinde aşı uygulanır ise o zaman aşı sadece hastalığın belirtilerinin hafiflemesine yardımcı olmaktadır. Ancak döküntüler oluşmuş ise aşının herhangi bir yardımı bulunmamaktadır. Bu sebeple de hastaların enfekte olma zamanlarının bilinmesi ve aşılamanın derhal yapılması son derece önemlidir.
Antiviral İlaçlar
Çiçek hastalığının tedavisinde kullanılan antiviral ilaç sadece bir tane olmaktadır. FDA onaylı olan bu ilaç aynı zamanda çiçek aşısının yan etkilerinin ortadan kaldırılmasında da kullanılmaktadır.
Destekleyici Tedaviler
Çiçek hastalığının tedavisinde ağrıların giderilmesi için antienflamatuar ilaçlardan yardım alınır. Ayrıca bu süreçte hastaların sağlık bir şekilde beslenmeleri de son derece önemli olmaktadır. Ayrıca bağışıklık sisteminin desteklenmesi için C ve D vitamini gibi takviyelerinde yapılması gerekmektedir.
Tüm bunların yanında çiçek hastalığının belirtileri diğer bulaşıcı hastalıklar ile benzerlik gösterdiği için ve çiçek hastalığı da bulaşıcı bir hastalık olduğu için semptomları gösteren kişilerin en kısa süre içinde izolasyon altına alınması gerekir.
