Frengi (sifiliz) nedir?
Bakteri nedeniyle oluşan enfeksiyonlardan birisi olan frengi genellikle cinsel temas yoluyla yayılmaktadır. Ağızda, rektumda veya cinsel organlarda ağrısız bir yara olarak başlayan bu hastalık hamilelik ve doğum sırasında bebeğe geçebilmektedir.
Enfeksiyonun oluşmasından sonra herhangi bir belirti göstermeden uzun yıllar vücutta kalabilen frengi enfeksiyonun tekrar aktif hale gelebilme riskini taşımaktadır. Frenginin tedavi edilmemesi durumunda başta beyin ve kalp olmak üzere diğer organlara zarar verme ihtimali bulunmaktadır. Bu sebepler de frengi belirtisinin fark edilmesi halinde gerekli tedavilerinin yapılması son derece önemlidir.
Frengi (sifiliz) tanı kriterleri
Frenginin tanı alabilmesi için uygulanabilecek testler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Kan testleri
Kan testleri ile antikor adı verilen proteinlerin varlığı doğrulanabilmektedir. Bu proteinler bağışıklık sistemi tarafından enfeksiyonlarla savaşılmak için üretilmektedir. Frengiye neden olan bakteriler de karşı oluşturulan antikorlar vücutta yıllarca kalabilir. Bu sebeple mevcut ya da geçmiş bir frengi enfeksiyonun bulunması için kan testleri kullanılmaktadır.
Yaradan gelen sıvının test edilmesi
Rektum, ağız ve cinsel organlarda görülen yaralardaki sıvıların laboratuvar ortamında test edilmesi ile frengi doğrulanabilmektedir.
Beyin omurilik sıvısı
Frenginin sinir sisteminde sorunlara neden olması durumunda beyin omurilik sıvısının test edilmesi gerekmektedir. Bunun için omurgaların arasından beyin omurilik sıvısı alınmaktadır. Bu işleme lomber ponksiyon adı da verilir.
Frengi (sfiliz) belirtileri
Frenginin aşamalar halinde gelişmesinden dolayı belirtileri her aşamada farklılık göstermektedir. Ancak aşamalar çakışabilir ve belirtiler her zaman aynı sırayla gerçekleşmez. Bunun yanında yıllarca herhangi bir belirti görmeden frengi vücutta varlığını sürdürebilir.
Birincil sifiliz
Birincil sifiliz aynı zamanda erken belirtilerinin görüldüğü aşamadır. Frengiye özgü olan ve şankr adı verilen yaralar bu aşamada ortaya çıkmaktadır. Bakterinin vücuda girdiği noktada ortaya çıkan bu yaralar genellikle ağrısızdır.
Yaraların ortaya çıkması bulaşın gerçekleşmesinden sonraki 3 hafta içerisinde gerçekleşmektedir. Bu yaralar 3 ile 6 hafta içerisinde kendiliğinden iyileşebilir. Şankr yaralarının fark edilmemesinin sebeplerinden birisi de sivilceye benzemeleri ile vajinada ve rektumun içine gizlenmiş olmalarıdır.
İkincil sifiliz
İlk yaraları iyileşirken ya da yaraların iyileşmesinden birkaç hafta sonra döküntü görülmeye başlanır. Döküntülerinin özellikleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Genellikle kaşıntılı değildirler
- Pürüzlü kırmızı veya kırmızımsı kahverengi görünebilirler
- Görmesi zor olacak kadar zayıf olabilirler
Frengi sebebiyle görülen döküntüler sıklıkla gövde kısmında başlar. Göğüs, mide bölgesi ve pelvis döküntülerin görüldüğü alanlar içerisinde yer almaktadır. Zaman içerisinde uzuvlarda, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında da ortaya çıkmaktadır. Döküntülerin yanı sıra 2. aşamada aşağıdaki belirtiler de görülebilmektedir.
- Ağızda veya genital bölgede siğil benzeri yaralar
- Şişmiş lenf düğümleri
- Saç kaybı
- Kilo kaybı
- Kas ağrısı
- Halsizlik
- Ateş
- Boğaz ağrısı
Bu aşamada görülen belirtiler kendi kendine kaybolabilir. Ancak tedavi olmadığı takdirde aylarca veya yıllarca belirtiler gidip gelebilirler.
Gizli frengi
İkinci aşamada frenginin tedavi edilmemesi halinde hastalık gizli aşamaya geçmektedir. Çünkü bu aşamada herhangi bir belirti görünmez ve yıllarca sürebilir. Bunun yanında belirtilerin asla geri gelmeme ihtimali de bulunmaktadır. Ancak frenginin tedavi edilmemesi komplikasyonlara neden olabilmektedir.
Üçüncül sifiliz
Gizli aşamada da tedavi olmayan hastalarda %30 ile %40 oranında 3. sifiliz olarak da adlandırılan komplikasyonlar görülmektedir. Bu durumun bir diğer adı da geç sifilizdir. Bu komplikasyonlar aşağıdaki dokulara zarar verebilir.
- Beyin
- Sinirler
- Gözler
- Kalp
- Kan damarları
- Karaciğer
- Kemikler
- Eklemler
Bu sorunlar tedavi edilmeyen orijinal enfeksiyondan yıllar sonra ortaya çıkabilmektedir.
Yayılan frengi
Yayılan frenginin tedavi edilmemesi halinde herhangi bir aşamada beyin, omurilik, göz ve vücudun diğer kısımlarını etkileyebilmektedir. Bu durum ciddi ve yaşamı tehdit eden sağlık sorunlarına neden olmaktadır.
Konjenital sifiliz
Frengi hastası olan hamile kişiler hastalıklarını bebeklerine geçirebilir. Doğmamış bebekler rahimde besin ve oksijen sağlayan plasenta adı verilen organ yoluyla enfekte olabilmektedir. Enfeksiyon doğum sırasında da meydana gelebilir. Konjenital sifiliz yeni doğanlarda herhangi bir belirti görülmeyeceği gibi tedavi olmamaları durumunda aşağıdaki sorunlar görülebilir.
- Ciltte yaralar ve döküntüler
- Kemik değişiklikleri
- Ateş
- Sarılık
- Karaciğer ve dalak şişmesi
- Anemi
Daha sonraki belirtiler arasında sağırlık, diş sorunları ve burun köprüsünün çökmesine neden olan eyer burun yer almaktadır. Frengili bebekler çok erken doğabilirler ya da doğumdan önce rahimde ölebilirler.
Frengi (sfiliz) nedenleri
Frengiye neden olan bakteri Treponema pallidum olarak adlandırılmaktadır. Birincil ve ikincil aşamalarda bulaşıcı olan frengi bazı vakalarda latent döneminin ilk yılında da bulaşıcı olabilmektedir. Bakterinin bulaş yolu içerisinde temas yer almaktadır. Ancak nesnelere gündelik temas yoluyla bulaş gerçekleşmez. Bu sebeple de aynı tuvaleti ya da kıyafetleri kullanmak frenginin yayılmasına neden olmaz.
Bunların yanında aşağıdaki durumlar da frengiye yakalanma riski artmaktadır.
- Korunmasız cinsel ilişkiye girmek
- HIV ile yaşamak
- Birden fazla partnerle cinsel ilişkiye girmek
Frengi (sifiliz) tedavi
Frenginin erken evrede tanı alması halinde tedavisi son derece kolaydır. Tüm aşamalarda tercih edilen tedavi penisilindir. Bu antibiyotik frengiye neden olan bakterileri öldürebilmektedir.
Penilisin alerjisi olan kişilere farklı antibiyotikler önerilebilmektedir. Bunun yanında vücudun zamanla penisiline güvenli bir şekilde alışmasına yardımcı olacak bir işlem de önerilebilmektedir.
Tüm sifiliz aşamaları için önerilen tedavi tek doz penisilindir. Bir yıldan daha uzun süren frengi durumunda ise ek doz uygulamalarına ihtiyaç olabilir. Frengi hastası olan hamileler içinde penisilin tedavisi uygulanmaktadır.
Penisilin alerjisi olan kişilere uygulanacak alıştırma alerji uzmanları ya da immünologlar tarafından uygulanmaktadır. Bu tedavide yaklaşık 4 saat boyunca her 15 ila 20 dakikada bir küçük miktarlarda penisilin verilir.
Hamilelik döneminde frengi tedavisi görülmüş olsa dahi yeni doğan bebeğin konjenital frengi açısından test edilmesi gereklidir. Bebekte frenginin bulunması halinde antibiyotik tedavisi uygulanmaktadır.
Bazı vakalarda frengi tedavisinin ilk gününde Jarisch Herzheimer reaksiyonu olarak bilinen bir durum yaşanabilir. Bu reaksiyonda ateş, titreme, mide bulantısı, ağrı ve baş ağrısı bulunmaktadır. Genellikle bu reaksiyon bir günden daha uzun süre devam etmez.
Tedavi takibi
Penisilin tedavisinden sonra tedavi takibi aşamalarında şunlar yer almaktadır.
- Penisinin tedavisinin işe yaradığından emin olmak için düzenli kan testleri ve muayenelerin yapılması
- Tedavi bitene kadar yeni partnerlerle cinsel ilişkiye girmemesi
- Seks partnerlerini test yaptırabilmeleri ve gerekli olması halinde tedavi görebilmeleri için bilgi verilmesi
- HIV testinin yapılması
Frengi bulaş yolları
Son derece bulaşıcı olan frengi özellikle yara ve döküntülerin göründüğü birincil ve ikincil aşamadan tehlikeli olmaktadır. Cinsel temas sırasında kişiden kişiye bulaşan frengi aynı zamanda vücudun herhangi bir kısmında görülen frengi yarasına veya döküntüsüne dokunulması halinde de bulaşabilmektedir. Hamilelik durumunda frengi olması halinde ise enfeksiyon bebeğe geçebilmektedir.
Frengi komplikasyonları
Frenginin tedavi edilmemesi halinde vücutta çeşitli hasarlara yol açabilmektedir. Bunun yanında frengi HIV enfeksiyonu riskini de arttırır ve hamilelik sırasında çeşitli problemlere neden olabilir. Tedavi hasarı önlemeye yardımcı olabilir. Ancak daha öncesinde meydana gelmiş olan hasarı onaramaz ya da tersine çeviremez. Frengi sebebiyle görülebilecek komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Küçük şişlikler veya tümörler
Nadiren görülse de frenginin geç evresinde ciltte, kemiklerde, karaciğerde veya başka herhangi bir organda şişlikler oluşabilir. Çoğu zaman bu şişlikler antibiyotik tedavisi ile ortadan kaybolur.
Nörolojik problemler
Frengi beyinde, beyin zarında veya omurilikte pek çok problemi neden olabilmektedir. Bu sorunlardan bazıları şunlardır.
- Baş ağrısı
- Mesane sorunları
- Felç
- Erektil disfonksiyon
- Menenjit
- Kafa karışıklığı
- Kişilik değişiklikleri
- Odaklanma sorunu
- Demansı taklit eden belirtiler
Göz problemleri
Frenginin göze yayılması durumunda oküler sifiliz adını almaktadır. Bu durum aşağıdaki sağlık sorunlarının yaşanmasına neden olabilir.
- Göz ağrısı veya kızarıklık
- Körlük
- Görüş değişikliği
Kulak sorunları
Frenginin kulağı etkilemesi durumunda otosiflis adını almaktadır. Bu durumda görülebilecek sorunlar içerisinde şunlar bulunur noktalar
- İşitme kaybı
- Kulak çınlaması
- Vertigo
Kalp ve damar sorunları
Frengi vücudun ana arterlerinden olan aortun ve diğer kan damarlarının şişmesine neden olabilir. Bunun yanında kalp kapakçıkları da frengi sebebiyle zarar görebilir.
HIV enfeksiyonu
Cinsel organlardaki frengi yaraları cinsel ilişki yoluyla HIV yakalanma veya yayılma riskini arttırmaktadır. Çünkü frengi yarası kolayca kanayabilir. Bu durum HIV’ın seks sırasında kan dolaşımına girmesini kolaylaştırır.
Frengi ve hamilelik
Frengi hastasının tedavi olmaması halinde enfeksiyonun çocuğa geçme ihtimali son derece yüksektir. Tedavi edilmeyen frengi hastalarında doğan bebeklerin %40'a yakını enfeksiyon nedeniyle ölmektedir. Enfeksiyon genellikle fetüse yayılması sebebiyle bulaşmaktadır. Ancak bazı durumlarda vajinadaki frengi yarasıyla doğrudan temas halinde de doğum sırasında bulaş gerçekleşebilir. Hamilelik sırasında frengi olunması aşağıdaki sorunlara neden olabilir.
- Düşük
- Erken doğum
- Düşük doğum ağırlığı
- Göbek kordonu ile ilgili sorunlar
- Ölü doğum
- Yaşamın ilk 28 günü içerisinde görülen ölüm
Bu sorunların yaşanmaması için en iyi tedavi zamanı hamileliğin 26. haftasından önce gerçekleştirilen tedavidir.
Frengi aşamaları
Frengi 4 farklı aşamada ilerleyebilmektedir. Enfeksiyonun her aşamasında farklı belirtiler görülür. 1. ve 2. aşamada son derece bulaşıcı olan frengi sebebiyle seks partnerleri kolaylıkla etkilenebilmektedir.
Birincil frengi
İlk aşama olan birincil frengi bakteriye maruz kaldıktan sonra 2 ile 12 hafta arasında görülmektedir. Bu aşamada cinsel organlarda veya ağızda frengiye özgü yaralar görülmeye başlar. Ağrısız ve küçük olmaları sebebiyle fark edilmeleri son derece zordur. Bu yaralar birkaç hafta ya da ay içerisinde kendiliğinden geçmektedir. Tedavi edilmemesi durumunda enfeksiyon ikinci aşamaya geçer.
İkincil frengi
Frengi yaralarının geçmesinden yaklaşık 1 ile 6 ay sonra kabarık, inişli çıkışlı frengi döküntüsü ortaya çıkar. Bu döküntü vücutta, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında görülmektedir. Bu aşamada enfeksiyon vajinal, anal ya da oral seks sırasında bulaşabilmektedir ve belirtiler aylarca veya yıllarca gelip gidebilir. Belirtilerin ortadan kalkması halinde ise enfeksiyonun iyileştiğini düşünülmemelidir. Bu aşamada tedavi edilmemesi halinde gizli aşamaya geçmektedir.
Gizli frengi
İlk iki aşamada tedavi olunmaması halinde enfeksiyon gizli aşamaya geçmektedir. Bu aşamada herhangi bir belirti görülmez. Ancak zaman zaman alevlenmeler görülebilmektedir. Bu aşama 20 yıla kadar sürebileceği gibi kemiklere, kalbe, sinire ya da organlara zarar verebilmektedir. Bu aşamada frengi nadir olarak bulaşır. Tedavi edilmemesi durumunda enfeksiyon ilerlemeye devam eder.
Geç frengi
Hastaların önemli bir kısmında belirtiler latent fazı geçmez. Bunun nedeni ya enfeksiyonun kendi kendine iyileşmesi ya da belirtilerin fark edilmeyecek kadar hafif olmasıdır. İnsanların yaklaşık olarak %20'sinde bazı ciddi sağlık sorunları görülmektedir. Bu aşamaya geç frengi aşaması denmektedir. Bu sorunlar yavaş bir şekilde ortaya çıkar.
