Karaciğer Nakli

Karaciğer Nakli Nedir?

Karaciğer nakli işlevini yerine getiremeyen karaciğerin çıkarılıp yerine ölen bir donörden karaciğerin tamamının ya da yaşayan bir donörden karaciğerin bir kısmının alınarak nakledildiği cerrahi bir işlemdir.

Vücudun en büyük iç organı olan karaciğer, aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok görevi yerine getirmektedir.

• Besinlerin, ilaçların ve hormonların işlenmesi
• Vücudun yağları, kolesterolü ve yağda çözünen vitaminleri emmesine yardımcı olacak safranın üretilmesi
• Kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan proteinlerin üretilmesi
• Kandaki bakteri ve toksinlerin temizlenmesi
• Enfeksiyonun önlenmesi
• Bağışıklık tepkilerinin düzenlenmesi

Karaciğer nakli genellikle son evre kronik karaciğer hastalığı nedeni ile önemli komplikasyonlar yaşayan kişileri için son tedavi seçeneği olarak saklanmaktadır. Bunun yanında karaciğer hasarının ani ve şiddetli bir şekilde gerçekleştiği ve nadir görülen durumlar için en önemli tedavi seçeneği olmaktadır. 

Karaciğer nakli bekleyen kişilerin sayısının kadavra nakli yapılabilecek karaciğer sayısından fazla olması sebebi ile canlı donörden nakil yapma yaygın bir uygulamadır. Canlı donör nakillerinde, sağlıklı organın bir kısmı alınarak hastaya nakledilir. Karaciğerin kendini yenileme özelliğinin bulunması sayesinde nakledilen organ kısa bir süre içerisinde normal boyutuna döner. 

Çapraz Karaciğer Nakli Nedir?

Çapraz karaciğer ameliyatı da karaciğer nakil ameliyatlarından birisi olmaktadır. Ancak bu ameliyatlarda vericiler kendi hastaları ile uyuşmazlık olduğu için karaciğerlerini başka bir hastaya verirler. Karaciğeri alan hastanın donörü de diğer hastaya karaciğerini verir. Bu ameliyatlarda sadece karaciğer değil diğer canlı donör nakil ameliyatlarına da uygulanabilmektedir. Ameliyatlar eş zamanlı olarak gerçekleştiği için büyük organizasyon gerektirir. Donörlerden birinin vazgeçmesi halinde tüm ameliyatların iptal edilme riski bulunmaktadır. 

Karaciğer Naklinin Nedenleri

Karaciğer nakli, karaciğer kanseri olan ve karaciğer hastalığı olan ve diğer tedavi seçenekleri ile durumları kontrol altına alınamayan kişiler için bir tedavi seçeneği olmaktadır. Karaciğer yetmezliği hızlı bir şekilde ya da uzun bir zaman diliminde meydana gelebilir.

Birkaç hafta içerisinde hızlı bir şekilde meydana gelen karaciğer yetmezliğine akut karaciğer yetmezliği adı verilmektedir. Akut karaciğer yetmezliği genellikle belli ilaçların bir komplikasyonu olarak görülen nadir bir durumdur. Karaciğer nakli akut karaciğer yetmezliğinde kullanılsa da genellikle kronik karaciğer yetmezliğinin tedavisinde tercih edilen bir yöntemdir.

Kronik karaciğer yetmezliğinin en yaygın görülen nedenleri içerisinde ilk sırada siroz gelmektedir. Siroz oluştuğunda tipik karaciğer dokusunun yerini skar dokusu olur ve karaciğer fonksiyonunu düzgün bir şekilde yerine getiremez. Karaciğer naklinin birinci sebebi olan siroza neden olan etmenler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Hepatit B ve C
• Alkolik karaciğer hastalığı, aşırı alkol tüketiminin karaciğer hasarına neden olmasıdır.
• Alkol dışı yağlı karaciğer hastalığı, karaciğerde yağ birikmesiyle oluşan iltihaplanmaya veya karaciğer hücrelerinin hasar görmesine neden olan bir durumdur.
• Karaciğeri etkileyen genetik hastalıklar içerisinde demir birikmesine neden olan hemokromatozis ve karaciğerede aşırı bakır birikmesine neden olan Wilson hastalığı bulunmaktadır.
• Safra kanallarını etkileyen hastalıklar, bunların içerisinde primer biliyer siroz, primer sklerozan kolanjit ve biliyer atrezi de dahil olmaktadır. Biliyer atrezi çocuklarda karaciğer naklinin en yaygın görülen sebebidir. 

Bunların yanında karaciğer nakli, karaciğerde oluşan bazı kanser türlerinde de kullanılan bir tedavi seçeneği olmaktadır.

Karaciğer Nakil Şartları

Karaciğer naklinin gerçekleşebilmesi için hem hastanın hem de donörün uygun şartları taşıması gerekmektedir. Bunun yanında ülkedeki karaciğer nakili şartlarına da uygunluk önemlidir. Aksi halde hastaların nakil sırasına alınması mümkün değildir. 

Ülkelere göre değişiklik göstermekle birlikte yasal olarak hastalarda bulunması gereken şartlar içerisinde genellikle şunlar yer almaktadır.

• Akut ya da kronik karaciğer yetmezliğinin bulunması
• Kanser sebebi ile nakil işleminin gerçekleşeceği durumlarda her kanser türü için uygunluk kriterlerini taşımak
• Madde kullanım bozukluğunun bulunmaması
• Alkolizmin bulunmaması

Karaciğer nakline uygun olan hastalar nakli gerçekleştirecek sağlık kuruluğuna yönlendirilmektedir. Sağlık kuruluşlarının da kendilerine özgü şartları bulunmaktadır. Bir sağlık kuruluşundaki şartların karşılanamaması durumunda başka bir merkeze başvurulabilir. Nakil merkezi seçerken hastaların göz önünde bulundurması gereken noktalar içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Merkezin her yıl gerçekleştirdiği nakil sayısı ve türü hakkında bilgi almak
• Nakil merkezinin karaciğer nakli sağ kalım oranları hakkında bilgi edinmek
• Nakil öncesinde, sırasında ve sonrasında oluşacak maliyetlerin öğrenilmesi
• Nakil merkezleri tarafından sunulan destek grupları, konaklama ya da seyahat planlama gibi yardımcı hizmetler konusunda bilgi edinme
• Nakil merkezinde kullanılan teknoloji hakkında bilgi edinme

Hastanın nakil merkezinin değerlendirmesi ve olumlu bulması halinde hastanın da nakil merkezinin şartlarına uygun olup olmadığı kontrol edilmektedir. Nakil merkezlerinin kriterleri kendilerine özgü olmakla birlikte genellikle değerlendirme sürecinin hedefleri içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Hastanın ameliyat olabilecek kadar sağlıklı olması
• Nakil sonrası ömür boyu kullanılacak ilaçları tolere edebiliyor olması
• Nakil başarısını etkileyebilecek herhangi başka bir rahatsızlığının bulunup bulunmadığı
• İlaçları talimatlara göre almaya istekli ve bu yeterliliğe sahip olup olmaması

Hastaların değerlendirilmesi aşamasında uygulanabilecek testlerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Karaciğer de dahil olmak üzere tüm organların sağlığının değerlendirilmesi için kan ve idrar testlerinin uygulanması
• Karaciğer ultrasonu gibi görüntüleme testlerinin uygulanması
• Kardiyovasküler sağlığın değerlendirilmesi için kalp testlerinin uygulanması
• Genel sağlık durumunun değerlendirilmesi ve nakil başarısını etkileyebilecek diğer hastalıkları kontrol etmek için rutin kanser taraması da dahil olmak üzere genel sağlık muayenesi

Bunların yanında değerlendirmeler içerisinde şunlar da yer alabilmektedir.

• Hastaların diyetinin değerlendirilmesi ve nakil sonrasında sağlıklı öğünlerin planlanmasına dair önerilerde bulunulması
• Depresyon ve anksiyete gibi altta yatan sorunları değerlendirmek ve tedavi etmenin yanı sıra karaciğer naklinin risklerini tam olarak anlaşılıp anlaşılmadığının belirlenmesi için psikolojik değerlendirme
• Nakilden sonra hastalara bakım sağlayacak kişilerin olup olmadığının değerlendirilmesi
• Alkol, uyuşturucu madde ya da tütün kullanımını bırakmakta zorlanan kişilere yardımcı olmak için bağımlılık danışmanlığı
• Nakil ve nakil sonrasında bakım maliyetlerinin anlaşılması ve sigortanın karşılayacağı maliyetlerin belirlenmesi

Karaciğer donörünün canlı donör olması durumunda donörde aranan genel şartlar içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Bağışın özgür irade ile yapılıp yapılmadığı
• Donörün reşit olup olmadığı
• Donör ile hasta arasındaki akrabalık ilişkisi
• Donörün kan grubunun hastanınki ile uyumlu olması
• Donörün sağlıklı bir karaciğere sahip olup olmadığı

Karaciğer Nakli Nasıl Yapılır?

Karaciğer naklinde uygulanacak prosedürler donöre bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Ölü bir donörden karaciğer naklinin yapıldığı durumlarda karaciğerin sağlıklı kalma süresi az olduğu için hastaların en kısa süre içerisinde nakil merkezine ulaşmaları son derece önemlidir. Hastaların yatışının gerçekleşmesinin ardından hızlı bir şekilde ameliyat öncesi değerlendirmeler yapılır ve hasta yine aynı hızla ameliyata alınır. 

Canlı donörden karaciğer naklinin gerçekleştiği durumlarda ise ameliyatın planlama aşamasının önceden yapılması mümkün olmaktadır. Bu noktada önemli olan karaciğer yetmezliği bulunan hastanın genel sağlık durumudur. Hem hastanın hem de donörün genel sağlık durumunun ameliyat için uygun olmasıdır.

Karaciğer Nakli Süreci

Karaciğer nakli ameliyatları büyük ameliyatlardır. Ameliyat sırasında hastalara genel anestezi uygulanır. Cerrah ameliyat sırasında ve hemen sonrasında belirli işlevleri yerine getirmesi için hastanın vücudunun çeşitli yerlerine tüpler yerleştirecektir. Daha sonrasında ameliyat adımlar içerisinde şunlar yer alır. 

• Gerekli sıvı ve ilaçların verilebilmesi için damar yolunun açılması
• Boyun ya da uylukta damar yolu açarak sağlık görevlilerinin kan örnekleri alması ve kan basıncının sürekli olarak kontrol etmesi sağlanır.
• Ağızdan soluk borusuna giden mekanik bir ventilatöre bağlanan bir tüp yerleştirilir. Ventilatör, ameliyat sırasında hastaların nefes almaya devam etmesini sağlayarak akciğerin otomatik olarak genişlemesini sağlayacaktır.
• Karaciğerin etrafındaki kan ve sıvıların boşaltılması için karna tüpler yerleştirilir. Burundan mideye yerleştirilen nazogastrik tüp, mide sıvısının boşaltılmasını sağlayacaktır.
• Mesaneye yerleştirilen kateter idrarın atılmasını sağlayacaktır.

Ameliyat aşamaları ise şunlardan oluşmaktadır.

• Karaciğere ulaşabilmek için karın bölgesine uzun bir kesi yapılır.
• Karaciğer, karın duvarına bağlayan bağdan yavaş bir şekilde ayrılır. Safra kanalı ve karaciğerine bağlı kan damarlarına kelepçe takılır.
• Karaciğer ve safra kesesi çıkartılır.
• Donör karaciğer yerleştirilir. 
• Kesi kapatılır

Karaciğer Nakli Sonrası

Karaciğer naklinden sonra hastaların beklemeleri gereken durumlar içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Hastaların ameliyattan sonra oluşabilecek komplikasyonlarını yakından takip edilebilmesi için birkaç gün boyunca yoğun bakım ünitesinde bakımları yapılır. Bunun yanında karaciğerin fonksiyonunu yerine getirip getirmediğini kontrol edebilmek için sık sık testler uygulanır.
• Durumun stabil hale geldiğinde iyileşmeye devam etmek için hastalar normal odaya çıkartılır. Hastalar burada genellikle 5- 10 gün kalır.
• Hastalar taburcu olduktan sonra hastaların sık sık takip randevularına gitmesi gerekmektedir. Genellikle ilk haftalarda, haftalarda birkaç gün kontrole gidilmesi gerekmektedir. Daha sonrasında daha az sıklıkla test yaptırılır. 

Karaciğer Nakli ve Komplikasyonları

Karaciğer nakli ameliyatları önemli komplikasyonlar içeren operasyonlardan birisidir. İşlemin kendisi ve sonrasında donör karaciğerinin reddedilmesi için kullanılan ilaçlarla ilişkili riskler bulunmaktadır.

İşlemle ilgili riskler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Safra kanalı sızıntıları veya safra kanallarının daralması gibi safra kanalı komplikasyonları
• Kanama
• Kan pıhtısı oluşumu
• Bağışlanan karaciğerin başarısızlığı
• Enfeksiyon
• Bağışlanan karaciğerin reddi
• Zihinsel karışıklık ve nöbetler

Uzun dönemde ortaya çıkabilecek komplikasyonlar arasında nakledilen karaciğerde karaciğer hastalığının tekrarlaması da yer almaktadır.

Reddetme karşıtı ilaçların yan etkileri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Kemik incelmesi
• Diyabet
• İshal
• Baş ağrısı
• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol

Nakledilen karaciğerin reddedilmesini önleyen ilaçlar bağışıklık sistemini baskıladığı için kişilerin enfeksiyon geliştirme riskinde de önemli bir artış meydana gelmektedir. Bu sebeple de enfeksiyon ile savaşmaya yönelik ilaçların reçete edilmesi mümkün olmaktadır. 

Karaciğer Naklinde Donör Riskleri

Canlı karaciğer bağışı çok güvenli bir operasyon olarak kabul edilse de büyük bir cerrahi müdahale gerektirmektedir. Bu sebeple de bazı komplikasyonlar görülebilir. Bu komplikasyonlar içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Anesteziye karşı alerjik reaksiyon
• Ağrı
• Rahatsızlık
• Mide bulantısı
• Yara enfeksiyonu
• Transfüzyon gerektirebilecek kanama
• Kan pıhtıları
• Akciğer iltihaplanması
• Safra sızıntısı
• Safra kanalı sorunları
• Fıtık
• Yara dokusu oluşumu
• Nadir durumlarda karaciğer yetmezliği ve karaciğer nakli gerekliliği
• Ölüm

Karaciğer Nakli Kaç Saat Sürer?

Karaciğer nakli ameliyatlarının 12 saatte kadar sürmesi mümkün olmaktadır. Ameliyat süresi boyunca hasta yakınlarına sık sık bilgi verilir. 

Karaciğer Nakil Sonrası Yaşam

Karaciğer nakli öncesinde hastaların stres altında olmaları son derece normaldir. Ayrıca hastaların nakilden sonra reddetme gibi kaygıların yaşanması da beklenen bir durumdur. Bu zamanlarda aile üyelerinden ve yakın çevreden destek alınması son derece önemlidir. Ayrıca nakil ekibi hastalara aşağıdaki gibi yöntemleri de önerebilir.

• Organ nakli alıcıları için bir destek grubuna katılmak.
• Deneyimleri sosyal medyadan paylaşmak
• Rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanma
• Gerçekçi hedefler belirleme
• Hastanın kendini eğitmesi

Diyet ve beslenme

Karaciğer naklinden sonra iyileşmenin desteklenmesi ve karaciğerin sağlıklı kalmasına yardımcı olunması için dengeli bir diyetin benimsenmesi gerekmektedir. Nakil ekibi beslenme ve diyet ihtiyaçlarının görüşülmesini sağlayacak bir beslenme uzmanına hastaları yönlendirmektedir.

Karaciğer nakli sonrasında beslenmede genel olarak tuz, kolesterol, yağ ve şeker oranının düşük olması gerekmektedir. Bunun yanında yeni karaciğere zarar vermemek açısından alkolden de uzak durulması gerekir. 

Bunların yanında diyetisyen beslenme planında kullanılabilecek çeşitli sağlıklı yiyecek seçenekleri ve fikirleri de sunmaktadır. Diyetisyenlerin önerileri içerisinde şunlar yer alabilir.

• Her gün en az beş porsiyon meyve ve sebze yemek
• Bağışıklık sistemini baskılayan bir grup ilaç üzerindeki etkisi sebebi ile greyfurt ve greyfurt suyundan kaçınmak
• Günlük beslenmede yeterince lifin bulunması
• İşlenmiş gıdalar yerine tam tahıllı gıdaları tercih etmek
• Optimum kalsiyum ve fosfor seviyelerini korumak için önemli olan az yağlı veya yağsız süt ürünleri içmek
• Yağsız et, kümes hayvanı ve balık tüketmek
• Gıda güvenliği yönergelerini takip etmek
• Her gün yeterli su ve diğer sıvıları içmek

Egzersiz

Karaciğer naklinden sonra fiziksel ve ruhsal sağlığın iyileştirilmesi için egzersiz ve fiziksel aktivite hayatın bir parçası haline getirilmelidir. 

Nakilden kısa bir süre sonra hastaların yürümeye başlaması gerekmektedir. Daha sonrasında iyileşme hızına bağlı olarak günlük hayata fiziksel aktivite katılması gerekmektedir.

Yürüme, bisiklete binme ya da yüzme gibi düşük güç antrenmanları ve keyif alınan aktivitelere yönelinmesi gerekmektedir. Ancak aktif bir hayata başlamadan önce uzmandan görüş alınması gerekmektedir. 

Karaciğer Sonrasında Sağkalım Oranları

Nakil ameliyatlarının başarı oranı %90’ın üzerinde olmaktadır. bu naklin başarılı olduğu, yeni karaciğerin çalıştığı ve nakli alan kişinin iyileşme sürecini büyük sorunlar yaşamadan atlattığı anlamına gelmektedir. 

Karaciğer ameliyatlarından sonra ilk 5 yılda sağkalım oranı %78 olmaktadır. 10 yıllık sağkalım oranı ise %65’tir. Sağkalım oranları hastaların yaşı, genel sağlık durumları ve karaciğer naklini zorunlu kılan nedene bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Bazı vakalarda hastaların geri dönmesi ve hastalığın devam etmesi mümkün olmaktadır.