Aile ve Çift terapisi nedir?
Aile içi ilişkilerin ve davranışların iyileştirilmesini odaklanan psikoterapi şekline aile terapisi adı verilmektedir. Aile birimi, birbirini önemseyen bir grup insandan oluşmaktadır.
Aile terapisinde yer alan grup ebeveynler, vasiler ve onların çocukları, kardeşleri, büyükanne, büyükbaba, teyze, amca, arkadaş, akraba, bakıcı ve benzeri gibi sevilen kişilerin farklı kombinasyonuyla oluşabilir. Aile ve çift terapisi aşağıdaki gibi durumlarda yardımcı olabilmektedir.
- Yeni bir yaşam değişikliği veya tıbbi bir duruma uyum sağlamak
- Yaşlanma ile birlikte gelen değişiklikler ve zorluklar
- Ölüm ve keder
- Ebeveyn çocuk çatışması
- Kardeş çatışması
Ruh sağlığı uzmanları bu terapiler sırasında aile birimindeki bir kişinin belirli zihinsel sağlık veya davranışsal durumlarının tedavisine de yardımcı olmak için aile terapisi kullanmaktadır.
Örneğin ailenin tamamının ya da birden fazla üyesinin dahil olduğu aile terapisi ailedeki bir kişi için anoreksiya tedavisine yardımcı olunabilir. Aile terapisi ailelerle çalışma konusunda uzmanlık bilgisine sahip psikolog, terapist veya danışman gibi eğitimli lisanslı bir ruh sağlığı uzmanı tarafından gerçekleştirilmektedir.
Çalışma ve refahın arttırılmasına yardımcı olmak için ailelere destek, eğitim ve rehberlik sağlamaktadır. Terapi süresi, teknikleri ve tedavi hedefleri açısından büyük ölçüde değişen birkaç farklı terapi türü bulunmaktadır.
Aile ve Çift terapisi süreci nasıl ilerler?
Aile terapisi teoriye ve beceriye dayalı konuşmalara dayanan ve kanıta dayalı bir tedavidir. Ailenin bir ruh sağlığı uzmanı ile açıkça konuşmasına olanak tanıyan, destekleyici, yargılanmayan ve güvenli bir ortam sağlar. Başvurulan profesyoneller objektiftir ve yaşanılan sorunlarda aileye yardımcı olmak için özel olarak eğitim almıştır.
Bir ruh sağlığı uzmanının rehberliğinde aile üyeleri arasındaki etkileşimi ve iletişimi geliştirilmeye çalışılır. Ailenin işleyişini ve refahını iyileştirmek için sağlıklı davranış birleştirme yönünde adımlar atılır. Aile terapisi ayrıca bir aile üyesin zihinsel sağlığını veya davranışsal durumunu anlaşılmasına ve tedavi edilmesine de yardımcı olabilmektedir.
Aile terapistleri şunları yapabilmektedir.
- Her aile üyesine kaygılarını zorluklarını ve aile terapisine ilişkin umutlarının sorulması
- Herkesin konuşmaya ve birbirini dinlemeye teşvik edilmesi
- Herkesin sözlerinin ve duygularının netleştirilmesi ve bu sayede aile üyelerinin birbirine anlaması
- Aile üyelerinin sözlerinin ve davranışlarının etkilerinin anlaşılması buna yardımcı olunması
- Değişikliklerin yapılabilmesi için ailenin nasıl birlikte çalışabileceğinin keşfedilmesi
- Sorumlu davranışları ve kalıpları değiştirmek için çeşitli stratejilerin önerilmesi
Konuşma aile terapisinin ana parçası olmasından dolayı terapiye katılan tüm aile üyelerinin terapiye aktif olarak katılması son derece önemlidir. Terapist ile danışan arasındaki güven, ilişki ve birlikte etkili bir şekilde çalışmak ve terapiden faydalanmak için en önemli noktalardır.
Seansların sıktığı ve miktarı aileden aileye göre değişiklik göstermektedir. Bazı aileler için sadece birkaç seans yeterli olabilirken bazı aileler için birkaç ay ya da daha uzun süre terapiye devam edilmesi gerekebilmektedir. Ayrıca ailenin durumuna göre terapistler aile üyeleriyle bireysel olarak ya da grup halinde görüşme önerebilir.
Aile terapisi türleri
Terapistler çeşitli aile terapisi türlerini kullanır ve birçok profesyonel belirli türde uzmanlaşmıştır. Terapi türünün seçimi ailenin özel ihtiyaçlarını ve koşullarına bağlı olarak değişkenlik göstermektedir.
Terapistler ailenin ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılamak için farklı terapötik yaklaşımlardan çeşitli unsurları birleştirebilir. Aile terapisinde uygulanan bazı türler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Fonksiyonel aile terapisi
Bu türde terapistler çoğunlukla davranış sorunları olan çocukları olan ailelere yardımcı olmaktadır. Çocuğun sorumlu davranışına katkıda bulunan aile dinamikleri değerlendirilerek aile iletişimini ve ebeveynlik becerilerini geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Evlilik danışmanlığı
Evlilik danışmanlığından eşler veya romantik partnerler seanslara katılım göstermektedir. Bu seanslarda çiftlerin sorunlarının belirlenmelerini ve çözümler üzerinde çalışmalarına yardımcı olmak için özel teknikler kullanılmaktadır. Sorunlar iletişim, çocuk yetiştirme, mali durum, partnerlerin sağlık durumunu anlamak ve daha fazlasıyla ilgili olabilir.
Stratejik aile terapisi
Aile ortamında olumlu yapısal ve davranışsal değişiklikler yapmaya odaklanan kısa süreli aile terapisidir. Ailenin çocuklarının yaşamlarında ve gelişimlerinde en önemli rolü oynadığı temeline dayanan stratejik aile terapisi, davranış sorunları olan çocuklu aileler için kullanılabilmektedir.
Yapısal aile terapisi
Bu terapi aile yapısı içerisindeki iç ilişkilere, sınırlara ve hiyerarşi ile ilgilenir. Olumlu değişim yaratmanın birincil yolu olarak aile üyelerinin arasındaki doğrudan etkileşime odaklanır.
Yapısal aile terapisinin temeli bir terapistin rehberliğinde ailelerin birbirleriyle olan sorumlu ilişki kalıplarına kendi alternatiflerini keşfetmelerini sağlamalarıdır. Doğrudan etkileşime odaklanır. Yapısal aile terapisinin temeli bir terapistin rehberliğinde ailelerin birbirleriyle olan sorunlu ilişki kalıplarına kendi alternatiflerini keşfetmelerini sağlamalarıdır.
Sistemik aile terapisi
Sistemik aile terapisinin temeli ailenin sorunlarını yaşadıkları farklı bağlamlarda ele almaktır. Örneğin terapist bir aile üyesinin romantik bir ilişkide nasıl bir partner olarak, bir ebeveyn olarak ve ebeveynleri için bir çocuk olarak nasıl işlev gördüğünü değerlendirmektedir. Bu yaklaşım bağlamın psikolojik gelişimini ve duygusal sağlığı için en büyük öneme sahip olduğunu kabul eder.
Aile ve Çift terapisi teknikleri ve yöntemleri
Aile ve çift terapisi ihtiyaçlara uygun teknik ve yöntemler kullanılmaktadır. Ailelerin ve çiftlerin ihtiyaçları belirlendikten sonra uygulanabilecek teknikler içerisinde şunlar yer almaktadır.
Yansıtıcı dinleme
Yansıtıcı dinleme iletişim becerileri üzerinde çalışmak isteyen çiftler ve aileler için faydalı olabilecek özel bir yöntemdir. Bu yöntemde herkes sırayla aktif bir dinleyici olur ve konuşan kişi özgürce konuşma fırsatı verildiği için sağlıklı ve güvenli bir ortamda iletişimini büyük ölçüde geliştirilebilir.
Anlatı terapisi
Bu terapide tüm danışanlar ilişki sorunlarını anlatı biçiminde tanımlamasını içeren çok spesifik bir terapi tekniği olmaktadır. Danışanlar daha sonrasında hikayelerini yeniden yazmaya teşvik edilirler. Bu terapinin amacı danışanların bir hikâyenin tek başına tüm deneyimini kapsamayacağını görmelerine yardımcı olmaktadır.
Anlatı terapisi genellikle bütün aile üyelerinin kendilerinin sorumlu hissettiğinde faydalı olmaktadır. Kişilerin kendilerini başarısız hissetmeleri sebebiyle başarısız bir ilişkiyi hak ettiklerini düşünmeleri durumunda son derece faydalı olmaktadır.
Çözüm odaklı terapi
Çözüm odaklı terapi aile bireylerinin üzerine çalışmak istedikleri belirli bir sorunu olması durumunda kullanılmaktadır. Bu yaklaşım kısa vadeli bir hedefe doğru çalışırken kullanılır. Aile üyelerinin aynı yerde oturup sorunları üzerinde durmak yerine yaşadıkları ilişki sorunlarına çözüm bulmalarına yardımcı olurlar.
Gottman yöntemi
Bu yöntemde aile bireylerinin ilişkilerindeki çatışma zamanlarında bile birbirlerini daha derinden anlamlarına yardımcı olacak beceriler kazandırılmaktadır. Bu yöntem ile aile bireylerinin yakınlığı ve dostluğu geliştirerek spesifik problem çözme becerileri kazandırmaktadır.
Geleneksel olarak eve götürülebilir eğitim materyalleri biçiminde, canlı atölye çalışmaları ve ev ödevleri kullanırken; birçok terapistleri sırasında çiftlerle özel bir ortamda yöntemin uyarlanmış tekniklerini kullanır.
Imago ilişki terapisi
Imago ilişki terapisinde çiftlerin yetişkin ilişkilerini etkileyen çocukluk deneyimlerini tanımlamalarına yardımcı olunmaktadır. Özellikle bağlılık sorunlarının veya ilişki kaygılarının nedeninin ortaya çıkarılmasına yardımcı olmaktadır. Çocukluk travmalarının kapsamlı bir şekilde araştırılması ile çiftler birbirlerine karşı daha anlayışlı ve empatik hale gelebilir.
Duygusal teknikler
Duygu odaklı terapiler de etkili bir çift danışmanlığı tekniğidir. Bir ilişkide bağlılıklara müdahale etmeye başlayan, sonuçta iki kişinin bağ kurmasını engelleyen yıkıcı kalıpların belirlenmesine yardımcı olmaktadır. İlişkide kopukluk yaratan kalıplara ve davranışlara odaklanarak kişilerin daha olumlu bir şekilde bağ kurmaya başlamasına yardımcı olmaktadır.
Çift aile ve çift terapisinde uygulanan egzersizler
Terapilerde müdahaleleri, anlayışı, daha derin bağlantıları, affetmeyi veya ilişkide üstesinden gelmeye çalışılan diğer sorunları teşvik etmek için tasarlanmış çeşitli egzersiz ve aktivitelerle güçlendirilmektedir.
Duyguların tanımlanması
Bir ilişkide ki kopukluklar genellikle duyguların hızlı ve etkili bir şekilde tanımlayamamaktan kaynaklanmaktadır. Terapi gibi güvenli bir yerde bunun nasıl yapılacağını öğrenmek, ihtiyaç duyulması halinde duyguların daha üretken bir şekilde ifade etmeye başlamaya yardımcı olabilmektedir.
Çözümlere odaklanmak
Sorunları çözmek olumlu noktalara odaklanmak ve olumsuz davranışları yeniden yönlendirmek sonuçta ilişkini iyileştirebilecek çözüm odaklı kalıpları uygulamanın en etkili yollarından birisidir.
Geçmişin keşfedilmesi
Geçmişin gelecekteki ilişkilerin musallat olması alışılmadık bir durum değildir. Yaşanılan travma bir türlü bırakılamayan korkular, geliştirilen olumsuz davranış kalıpları ve hatta güvenmeyi zorlaştıran incinmeler aile üyelerinin birbirine karşı davranışlarını etkileyebilmektedir.
Geçmişe bakarak yaratılan sağlıksız kalıpları tespit etmek hem şimdi hem de gelecekte iyileşmeye ve daha sağlıklı ilişkiler kurmaya başlanmasına yardımcı olmaktadır.
Uyum
Uyum egzersizlerinde olumlu yönleri güçlendirerek zor sorularla veya konuşmalarla başa çıkmaya yardımcı olunmaktadır. Bu genellikle mutlu bir zaman olan ilişkinin başlangıçtaki anılarını ve duyguları kullanarak veya bu zorlu zamanların üstünden gelinebilmesi için ilişkinin güçlendirilmesi için daha derin bir düzeyde bağlantı kurarak yapılmaktadır.
Minnettarlığı ifade etmek
Minnettarlığın ruh halini iyileştirmenin ve olayları perspektifte tutmanın etkili yöntemlerinden birisidir. Minnettarlığı ifade etmek oksitosin hormonunu arttırır. Bu hormon da stresi azaltmaya ve sakinlik duygusu yaratmaya yardımcı olur.
Aile üyelerini birbirlerine düzenli olarak minnettarlığını ifade etmeleri ve minnettar olunan şeyleri açıkça paylaşarak güven, takdir ve karşılıklı saygıya dayalı bir bağ kurmayı kolaylaştırmaktadır.
Sevgi dilini tanımak
Aile bireylerinin sevgi dilinin ne olduğunun belirlenmesi birbirlerini harekete geçirmek için neyin gerekli olduğu konusunda daha derin bir anlayışa sahip olmayı sağlayabilir. Daha sonrasında bu bilgiye göre hareket etmeye başlanarak verilen sevginin karşı taraf tarafından anlaşılmasını sağlayabilir. 5 seviye dili arasında şunlar yer almaktadır.
- Hediye almak
- Onaylayıcı sözler
- Hizmet eylemleri
- Kaliteli zaman
- Fiziksel dokunuş
Çift terapisine hangi durumlarda başvurulur?
Aileler çeşitli sebepler ile aile terapisine başvurmaktadır. Aile terapisinin düzeltmeye yardımcı olabileceği sorunlardan bazıları şunlar olmaktadır.
- Aile üyeleri arasındaki gergin ilişkiler
- Stres
- Kızgınlık
- İletişim sorunları
- Fiziksel veya duygusal travma
- Aile üyelerinden birinde akut veya kronik hastalıkla başa çıkmak
- Sevilen birinin ölümü ve keder
- Boşanma veya romantik ilişki sorunları
- İşsizlik, taşınma veya hapsedilme gibi ani değişikliklerle başa çıkmak
Bunların yanında aile üyesinin aşağıdaki zihinsel sağlık koşullarından herhangi birine sahip olması durumunda da aile terapisi faydalı olabilmektedir.
- Obsesif kompulsif bozukluk gibi anksiyete bozuklukları
- Anoreksiya gibi yeme bozuklukları
- Bipolar bozukluk ve depresyon gibi duygu durum bozuklukları
- Sınırda kişilik bozukluğu gibi kişilik bozukları
- Şizofreni
- Madde kullanımı
Ailenin sahip olduğu çocuklardaki davranışsal sorunlarla da aile terapisine başvurulabilmektedir. Bu sorunlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Davranış bozukluğu
- Yıkıcı duygu durum düzensizliği bozukluğu
- Karşıt gelme bozukluğu
- Otizm spektrum bozukluğu
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu
Çift terapisinin avantajları nelerdir?
Aile terapisi üzerinde yapılan çeşitli araştırma çalışmalarında ergenlerde madde kullanımı, depresyon ve obezite gibi çeşitli zihinsel ve duygusal durumların ve sağlık sorunlarının tedavisinde etkili olduğu görülmüştür.
Araştırmacılar ayrıca aile üyeleri ile ilişkilerde ve çatışmalarda da önemli gelişmelerin aile terapisi sayesinde görüldüğünü bildirmektedir. Aile içerisindeki bu gelişmeler aynı zamanda işte veya okulda daha iyi işlevselliğe de yol açabilmektedir.
Aile terapisi tedavisine katıldıktan sonra ailelerde ve aile bireylerinde görülen diğer değişiklikler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- İnsanları neredeyse %90'ı duygusal sağlıklarında iyileşme olduğunu bildirmiştir.
- Terapiye katılan insanların yaklaşık olarak %66'sının genel fizik sağlıklarında iyileşme olduğunu birleşik bildirmiştir.
- Çocuk ebeveyn vakalarında ebeveynlerin yaklaşık %73'ü çocuklarının davranışlarının düzelme bildirmiştir.
Aile terapisinin riskleri
Aile terapisi herkes için uygun değildir. Bir veya daha fazla üyenin oturumlara katılma konusunda isteksiz olması aile içi çatışmanın artmasına neden olabilir. Ayrıca aile üyelerinin terapi sırasında biraz daha üzgün hissetmesi mümkün olmaktadır. Ancak terapistler bu duyguların üzerinden gelinmesinde yardımcı olmaktadır.
