Boğmaca

Boğmaca Nedir?

Üst solunum yolları hastalıklarından birisi olan boğmaca Bordetella pertussis bakterisi sebebiyle oluşmaktadır. Belirtilerin ortaya çıkması ise bakterinin vücuda yayılması ile gerçekleşir. Boğmaca hastalığının tedavisinde geç kalınması durumunda ise çeşitli organlar kalıcı hasarın oluşmasına neden olunur. Bebek ve çocuklarda ağır bir klinik tablo le seyreden boğmaca %4 oranında ölüme sebep olur.

Yalancı boğmaca

Özellikle sonbahar ve kış aylarında görülen yalancı boğmaca vakaları boğmacayı taklit etmektedir. Bu sebeple de özellikle geceleri sıklaşan öksürük nöbetlerini kusma takip edebilir. Görülen belirtilerin boğmaca belirtileri ile benzerlik göstermesinden dolayı da yalancı boğmaca olarak adlandırılmaktadır.

Boğmaca Belirtileri

Boğmacanın ilk belirtileri soğuk algınlığı belirtileri ile benzerlik göstermektedir. Bu sebeple hastalarda görülen ilk belirtiler;

• Burun akıntısı, 
• Gözlerde kızarıklık,
• Boğaz ağrısı,
• Hafif ateş olmaktadır.

Boğmacanın belirtilerinden birisi olan yoğun öksürük ise ilk belirtilerden bir hafta sonra başlamaktadır. Bu sebeple de boğmacanın sebep olduğu ciddi belirtiler ortaya çıkmadan önce uzmanlar boğmaca ihtimalini düşünmezler. Hastalığın ileri evrelerinde görülen belirtileri ise şunlardır:

• İshal,
• Kusma,
• Halsizlik ve yorgunluk,
• Yüzde kızarıklık,
• Cildin altında ya da göz kenarlarında deri altı kanamalar,
• Bir yaş altındaki bebeklerde öksürük çok net gözlemlenmez ancak kısa süreli solunum durmaları gözlemlenebilir.
• Dudaklarda ve tırnak yataklarında morarma,
• Boğmaca akciğerlerde oksijen kalmayana kadar devam eden şiddetli ve tekrarlayan öksürüklere neden olabilmektedir. Oksijen yetersizliğinin telafi edilebilmesi için de akciğerler daha şiddetli çalışmaya başlar ve boğmaca nefesinin tipik sesi ortaya çıkar.
• Nefes darlığı,
• Öksürük nöbetleri,

Boğmaca Nasıl Bulaşır?

Son derece bulaşıcı olan boğmaca, enfekte olan bir kişinin hapşırığından ya da öksürüğünden etrafa saçılan parçacıklar aracılığı ile bulaşmaktadır. Özellikle hasta ile yakın mesafeden konuşmak ya da öpüşmek hastalığın hızlı bir şekilde yayılmasına neden olur.

Bebeklerde Boğmaca

Bebeklerde ve küçük çocuklarda ağır bir tablo sergileyen boğmaca 2- 3 ay süren öksürük nöbetlerine sebep olabilir. 18 aylıktan daha küçük olan bebeklerde ise öksürük nöbetleri kendini solunum durması olarak gösterebilir. Bu sebeple da hasta bebeklerin yakından takip edilmesi çok önemlidir. 6 ayın altında kalan bebekler ise en çok etkilenen gruptur. Bunun yanında hastaların bazı risk faktörlerini taşıması durumun daha ağır olmasına neden olmaktadır. Bu risk faktörleri içinde şunlar bulunur:

• Dehidrasyon,
• Solunum güçlüğü,
• Kilo kaybı,
• Zatürre,
• Epileptik nöbetler,
• Böbrek sorunları,
• Beyin hasarı,

Daha büyük çocuklarda ve yetişkinlerde ise ağır tablonun belirtileri içinde kaburgalarda hasar, burun kanaması ve fıtık görülmektedir. Ancak bu grup boğmacağı daha hafif bir tablo ile atlatmaktadır.

Boğmaca Nasıl Teşhis Edilir?

Boğmacanın teşhis edilebilmesi için öncelikle hastanın şikayetleri ve fiziki muayene önemlidir. Bunun yanında tanının kesinleşmesi için burundan sürüntü alınarak gerekli testler gerçekleştirilir.

Boğmaca Tedavisi

Boğmaca teşhisinin erken dönemde alınması durumunda antibiyotik tedavisi öksürüğün ve diğer semptomların kontrol altına alınmasına yardımcı olmaktadır. Erken tedavinin bir diğer avantajı ise bulaşmanın daha az olmasını sağlamasıdır. Hastalığın ilk 3 haftada teşhis edilmesi durumunda antibiyotik tedavisi olumlu sonuç verir. Ancak hastalığın daha geç teşhis edilmesi durumunda antibiyotik tedavisi yerine destek tedavisi uygulanmaya başlanır.

Destek tedavisinde hastaların yaşları ve sergiledikleri klinik tablo önemlidir. Bu tedavide hastaların istirahat etmesi, bol sıvı alması ve ateş düşürücülerin kullanılması bulunmaktadır. Öksürük ilaçlarının ise kullanılmaması gerekmektedir. Çünkü özellikle çocuklarda bu ilaçlar ciddi yan etkilere neden olabilmektedir.

Boğmacanın Sebep Olduğu Komplikasyonlar

Boğmacanın tedavi edilmemesi durumunda hayati tehlike yaratan çeşitli sağlık sorunlarına neden olmaktadır.

Zatürre

Boğmacaya sebep olan bakterinin solunum yolu dokusuna ciddi zarar vermesi ikincil bir enfeksiyonun başlamasına neden olmaktadır. Yaygın akciğer enfeksiyonu nedeniyle de hastalarda daha şiddetli solunum problemleri yaşanmaya başlar. Çocuklar bu açıdan daha fazla risk altındadır. Çünkü çocukların solunum sistemleri tam gelişmemiş ve daha kısadır.

Beyin Hasarı veya Beyin Kanaması

Boğmacanın sebep olduğu sürekli ve şiddetli öksürük hastaların kafa içi basıncının artmasına neden olmaktadır. Kafa içi basıncının yükselmesi ise hem beyin dokularının zarar görmesine hem de beyin kanamasının gerçekleşmesine neden olmaktadır. Her iki durumda hayati tehlikesi olan nörolojik sorunlar yaşanmasına sebep olabilir.

Epileptik Nöbetler

Öksürük nöbetlerinin ikincil beyin fonksiyonlarının bozulmasına sebep olmasından dolayı hastalarda kontrolsüz kasılmalar gözlemlenebilir.

Solunum Yetmezliği

Hastalar öksürük nöbetlerinden dolayı yeterli oksijeni alamamaktadır. Katılma nöbeti olarak da adlandırılan geçici oksijen yetersizliğinin yanı sıra şuur kaybına neden olacak oksijen yetersizlikleri de görülebilmektedir. Solunum yetmezliğinin ciddi boyuta ulaşması durumda ise hastalarda organ yetmezliği ve beyin hasarı görülmektedir.

Kaburga Kırıkları

Sürekli olarak görülen şiddetli öksürükler iç organ basınçlarının artmasına ve dolayısıyla kaburganın zarar görmesine neden olmaktadır.

İdrar Kaçırma

Karın içi basıncın artmasına neden olan öksürük özellikle çocuklarda idrar kaçırmanın görülmesine neden olmaktadır.

Böbrek Yetmezliği

Kusma atakları ve tekrarlayan öksürük nöbetleri sebebiyle hastalarda sıklıkla su kaybı görülmektedir. Bu sebeple sıvı takviyesinin yapılması gerekir. Sıvı takviyesinin olmaması durumunda ise böbrek fonksiyonlarında bozulma görülür.

Boğmacadan Korunmak İçin Yapılması Gerekenler

Boğmacadan korunmak için en etkili yöntem boğmaca aşılarının düzenli olarak yaptırılmasıdır.  Eğer boğmaca ile temas eden kişiler risk grubu içinde ise o zaman koruma amaçlı antibiyotik tedavisine başlanmalıdır. Bu risk grubunun içinde bulunanlar şunlardır:

• Boğmaca enfeksiyonunun kapılması durumda ciddi komplikasyon yaşayabilecek bireyler, 
• Boğmacaya yakalanmış hasta ile aynı evde yaşayanlar,
• Astım gibi solunum hastalıkları bulunan kişiler,
• Bağışıklık sistemi zayıf olanlar,
• 12 aydan küçük bebekler,
• Sağlık çalışanları,
• Hamileler

Boğmaca Aşısı

Bebeklerin ve çocukların boğmacadan korunabilmesi için en uygun yöntem yasal aşı takviminin de içinde yer alan boğmaca aşılarının uygulanmasıdır. Boğmaca aşısı gebeliğin 20. haftasında uygulanmaya başlamaktadır. Bu aşılama sayesinde bebekler hayattaki ilk birkaç haftalarında boğmacadan korunmaktadır.

Bebeklerin 2, 4, 6 ve 18. aylarında uygulanan beşli karma aşının içinde boğmaca aşısı da bulunmaktadır.

İlkokul 1. sınıf öğrencilerine ise dörtlü karma aşı içinde boğmaca aşısı da uygulanır.

Yapılan araştırmalar boğmaca aşısının ömür boyu koruma sağladığını göstermektedir. Bu sebeple yetişkinler hamile olmadıkça ya da boğmaca salgını gerçekleşmedikçe aşı olmaz.

Boğmaca aşısı ne zaman yapılır?

Boğmaca aşısının tüm dünyada uygulamasında tetanoz ve difteri ile birlikte olmaktadır. Çocuklara 6 yaşlarından önce 5 doz boğmaca aşısı uygulanması gerekmektedir. Daha sonrasında çocukların bağışıklıkların zayıflaması söz konusu olur ise 11 ile 18 yaşları arasında yeni kombinasyon güçlendirici adı verilen aşının yapılması gerekmektedir. 

Ergenlik dönemlerinde aşılanamayan kişilerin yetişkinlik dönemlerinde güçlendirici dozu yaptırmaları önerilmektedir. Ayrıca yenidoğan bebeklerin korunması için hamileliğin ikinci yarısında yaptırılması önerilmektedir.

Hamilelikte boğmaca aşısı

Hamilelik döneminde yaptırılan boğmaca aşısı bebekler için çok tehlikeli olan boğmacadan korunmalarını sağlayan en önemli önlemdir. Bu sebeple de genellikle 20 ile 32. Haftalar arasında yaptırılması önerilir. Ancak bu süre doğuma kadar uzatılabilmektedir. 

Hamilelik döneminde yapılan aşı sayesinde annede üretilen antikorlar bebeğin de korunmasını sağlayacaktır. Bu antikorlar bebeğin ilk boğmaca aşısının yapıldığı 6. haftasına kadar koruma sağlar.

Boğmaca öksürüğü

Son derece bulaşıcı bakteriyel bir enfeksiyon olan boğmaca 2- 3 ay sürebilen öksürük nöbetleri ile karakterize bir hastalıktır. Diğer belirtileri genel olarak solunum yolları enfeksiyonları ile benzerlik gösterse de neden olduğu öksürük nöbetleri ile diğer enfeksiyon türlerinden ayrılmaktadır.

İlk belirtilerden yaklaşık bir hafta sonra başlayan öksürük nöbetleri özellikle geceleri daha sık görülmektedir. Bu nöbetler sırasında öncelikle balgam çıkar. Daha sonrasında ise kusma görülebilir. Öksürük nöbetleri arasında nefessiz kalma söz konusu olabilmektedir. Bu sebeple de yüzün kızarması ve gözlerin fırlaması gibi diğer belirtiler de öksürük nöbetlerine eşlik edebilmektedir.

Çok küçük bebeklerde öksürük nöbetleri sırasında nefes durmaları gözlemlenebilir. Ancak bu nefes durmalarını gözlemlemek son derece zor olmaktadır. 

Boğmaca öksürüğü sesi

Boğmaca hastalığının neden olduğu öksürük nöbetlerinde hastalar boğuluyormuş gibi öksürmeye başlarlar. Bu sırada boğazlarına gelen balgamın yutulma sesi ve nefes almada zorlanılan anlarda cılız ve zor alınan bir nefes sesi duyulur. 

Boğmaca öksürüğü nasıl geçer?

Boğmaca tedavisinin desteklenmesi ve sebep olduğu öksürüğün daha kısa süre içerisinde geçebilmesi için yapılabileceklerin içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Hastaların bol bol dinlenmeleri gerekmektedir. Dinlendikleri odanın serin ve karanlık olmasına ise dikkat edilmesi gerekir. Ayrıca odanın sürekli olarak havalandırılması da nöbetlerin daha hafif atlatılmasına yardımcı olacaktır.
  
  
• Boğmacanın dehidrasyona neden olmasından dolayı sıvı tüketimine dikkat edilmesi gerekir. Bu aşamada öncelik suya verilmelidir. Ancak meyve ve sebze suları, bitki çayları ve çorba gibi sıvı gıdaların da bol miktarda tüketilmesi gerekmektedir. Özellikle çocuklarda dehidrasyon belirtilerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu belirtilerin içerisinde ise seyrek idrara çıkma, göz yaşı dökmeden ağlama ve kuru dudaklar bulunmaktadır.
   
• Öksürük nöbetleri sırasında kusmanın engellenmesi için öğünlerin küçültülmesi gerekmektedir. Hastalık sürecinde daha az ancak daha sık yemek yenmesi gerekmektedir.
  
  
• Hastanın bulunduğu evin sigara dumanı ya da kömür dumanı gibi tahriş edici etkilerden arındırılması gerekmektedir. Aerosol kullanarak tahriş edici diğer maddelerin temizlenmesi sağlanabilir.

• Boğmacanın neden olduğu öksürük krizlerinde hastanın hava yollarının rahatlamasını sağlamak için soğuk buhar kullanılabilir.