Böbrek yetmezliği nedir?
Halk arasında sadece idrar üretiminden sorumlu olarak bilinen böbrekler, vücut için hayati öneme sahip organlardan birisi olmaktadır. Belin iki yanında bulunan ve yaklaşık olarak yumruk büyüklüğünde olan böbreklerin şekli ise fasulyeye benzemektedir.
Hal arasında bilinenin aksine böbrekler birçok farklı hayati fonksiyonun yerine getirilmesini sağlamaktadır. Bunların içerisinde metabolik süreçlerin sonucunda ortaya çıkan suyun ve toksik maddelerin atılımı ilk sırada yer almaktadır. Bunun yanında kandaki asit baz düzeyinin dengelenmesinde de görev alan böbrekler, horon üretimini sağlayarak başta kan basıncı olmak üzere birçok metabolik faaliyetin gerçekleşmesini sağlarlar.
Günde üç yüze yakın döngünün sağlanması ile böbrekler 1500 litre kanın temizlenmesini sağlamaktadır. Bunun gerçekleşebilmesi için de böbrekler 24 saat boyunca çalışırlar. Böbreklerin sahip olduğu bu görevleri yerine getirememesi durumuna ise böbrek yetmezliği adı verilmektedir.
Böbreklerin kanı olması gibi filtreleyemediği durumları açıklamak için kullanılan böbrek yetmezliği teriminden bahsedebilmek için böbrek fonksiyonlarının %15’in altına düşmesi gerekmektedir. Kademeli olarak ilerleyen böbrek yetmezliği bir anda ortaya çıkabilecek bir durum değildir. İlerlemesinin yavaş olması sebebiyle de hastaların önemli bir kısmı ilk evrelerinde böbrek yetmezliğini anlamayabilirler.
Birçok farklı sebebe bağlı olarak görülen böbrek yetmezliğinde böbrekler işlevlerini zaman içerisinde yavaş yavaş kaybederler. Tedavi edilmemesi durumunda ise böbrekler tamamen işlevsiz hale gelirler. Böbreklerin işlevlerini yitirmesinin bir diğer sonucu ise farklı sağlık problemlerine neden olmasıdır.
Böbreklerin işlevlerini yerine getirememesi öncelikle vücuttaki sıvının dışarı atılamamasına neden olmaktadır. Vücutta sıvı birikimi ise kan basıncını direkt olarak etkileyerek böbreklerin küçülmesine neden olur. Böbreklerin küçülmesi sebebiyle kanda biriken toksik maddeler ise tansiyonun yükselmesine neden olmaktadır. Yüksek tansiyon ise başta kalp olmak üzere birçok organın etkilenmesine neden olmaktadır. Diğer bir yandan böbrek yetmezliği ve yüksek tansiyon bir döngü içerisinde olmaktadır. Bu sebeple de kısa süre içerisinde tedavisinin başlanması gerekir.
Böbrek yetmezliği çeşitleri
Böbrek yetmezliği çeşitlerinin tespit edilebilmiş olanları 5 tane ile sınırlı olmaktadır:
Akut Prerenal Böbrek Yetmezliği
Akut prerenal böbrek yetmezliğinin nedeni böbreklere yeterli kanın gelmemesidir. Böbreklerde yeterli kanın bulunmaması ise kanın iyi bir şekilde filtrelenememesine ve toksinlerin artmasına neden olmaktadır. Bu döngü de ortaya akut prerenal böbrek yetmezliğini çıkarmaktadır.
Akut İntrinsik Böbrek Yetmezliği
Böbrekleri etkileyen ağır yaralanmalar ve travmalar sebebiyle ortaya çıkan akut intrinsik böbrek yetmezliği belirtilen sebepler dolayısıyla böbreklere aşırı yük binmesi ve yeterince oksijenlenmemesi sebebiyle oluşmaktadır. Akut intrinsik böbrek yetmezliğine neden olabilecek etmenler içerisinde böbreklerde kan damarlarının iltihaplanması, şiddetli kanama, kan damarlarının tıkanıklığı ve şok olmaktadır.
Kronik Prerenal Böbrek Yetmezliği
Böbreklere uzun süreli kan akışının yavaşlaması kronik prerenal böbrek yetmezliğine sebep olmaktadır. Kan akışının yavaşlaması böbreklerin küçülerek fonksiyonlarını yerine getirememesine neden olmaktadır.
Kronik İntrinsik Böbrek Yetmezliği
Kronik intrinsik böbrek yetmezliğinin sebebi böbreklerde uzun süreli hasarın meydana gelmiş olmasıdır. Bunların içerisinde şiddetli kanamalar veya oksijen eksikliği bulunmaktadır. Bu etkenler direkt olarak böbrekleri etkiler ve kronik intrinsik böbrek yetmezliğinin ortaya çıkmasına neden olur.
Kronik Post-Renal Böbrek Yetmezliği
İdrar yollarının çeşitli sebeplerle uzun süreli tıkanması sebebiyle ortaya çıkan kronik post renal böbrek yetmezliğinde idrarın yaptığı baskı böbreklerin hasar almasına neden olmaktadır.
Böbrek yetmezliği belirtileri
Böbrek yetmezliğinin karakteristik belirtileri bulunsa da bazı hastalarda hiçbir belirti vermeden seyredebilmektedir. Böbrek yetmezliğinde görülen belirtiler böbrek yetmezliğinin şiddetine bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Böbrek yetmezliğinde görülen genel belirtiler ise şunlar olmaktadır:
- Normalden daha az idrara çıkma
- Daha öncesinde olmamasına rağmen ani bir şekilde gelişen nefes darlığı
- Bacakların, ayak bileklerinin ya da vücudun herhangi bir noktasında orataya çıkan ödem
- Aşırı uyuşukluk
- Bitkinlik
- Yorgunluk
- Zihinsel olarak karışıklık
- Sürekli olarak mide bulantısı
- Göğüste hissedilen ağrı ya da baskı
- Havale
- Koma
Böbrek yetmezliği nedenleri
Böbrek yetmezliğine neden olabilecek birçok faktör bulunmaktadır. Ancak bunların içerisinde en önemlisi kan akışının kesilmesine neden olan faktörler olmaktadır. Bunun yanında kronik böbrek yetmezliğinin ortaya çıkmalısına neden olan etmenlerin içerisinde şunlar yer almaktadır:
Diyabet
Böbrek yetmezliğinin en sık görülen nedeni diyabet olmaktadır. Kan şekeri seviyelerinin yüksek olması böbreklerde yer alan filtreleme sisteminin zarar görmesine neden olmaktadır. Bu durum da böbrek yetmezliğinin tetiklenmesini sağlamaktadır.
Hipertansiyon
Özellikle yüksek tansiyonun kontrol altına alınamaması ilerleyen dönemlerde böbreklerdeki küçük kan damarlarının zorlanmasına neden olmaktadır. Bu durum da böbreklerin düzgün çalışmasını engellemektedir. Hipertansiyon ve böbrek yetmezliği arasındaki ilişki karşılıklıdır. Bu sebeple de hipertansiyon böbrek yetmezliğine neden olabileceği gibi böbrek yetmezliği de hipertansiyona neden olmaktadır.
Glomerülonefrit
Böbreklerin kanın filtrelenmesini sağlayan küçük yapılarına verilen isim glomeruli olmaktadır. Bu yapıların iltihaplanması ve filtre görevini yerine getirememesi durumuna ise glomerülonefrit adı verilmektedir. Bu durum böbrek yetmezliği nedenlerinden birisi olarak karşımıza çıkar.
İnterstisyel nefrit
Böbrek kanallarında ve bu kanalların çevresindeki yapılarda meydana gelen iltihaplanmalar da böbrek yetmezliği neden arasında yer almaktadır.
Polikistik böbrek hastalığı
En sık görülen böbrek kalıtsal hastalıkların başında gelen polikistik böbrek hastalığı aynı zamanda böbrek yetmezliğine de neden olmaktadır. Bu hastalıkta zamanla büyüyen kistler böbreklerin zarar görmesine hatta böbrek yetmezliğine neden olmaktadır. Böbrekleri etkileyen diğer kalıtsal hastalıklar içerisinde ise Alport sendromu, Fabry hastalığı ve primer hiperoksalüri yer almaktadır.
İdrar yollarının tıkanmasına neden olan hastalıklar
Başta prostat büyümesi olmak üzere idrar çıkışının yavaşlamasına ve tıkanmasına neden olan hastalıklar da böbrek yetmezliğinin neden arasında yer almaktadır. Bunların içerisinde böbrek kanserleri, mesane kanserleri, prostat kanseri, idrar yollarındaki kan pıhtısı, böbrek taşları ve enfeksiyon yer almaktadır.
Böbreğe kan akışını engelleyen nedenler
Böbreğe yeterli kanın ulaşmasını engelleyen nedenler de böbreklerin küçülmesine neden olduğu için böbrek yetmezliğine neden olmaktadır. Böbreklere yeterli kanın gelmesini engelleyen faktörler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Gereksiz ilaç kullanımı
- Bazı kanser türleri
- Kemoterapi ilaçları
- Lupus hastalığı
- Uyuşturucu
- Alkol
- Ağır metal maruziyeti
- Kalp krizi
- Kalp hastalıkları
- Karaciğer yetmezliği
- Aşırı yanık
- Alerjik reaksiyonlar
Böbrek yetmezliği tanı yöntemleri
Böbrek yetmezliğinin tanı alabilmesi için öncelikle nefroloji uzmanının hastayı muayene etmesi gerekmektedir. Bu muayenede hekim böbrek yetmezliğine neden olabilecek diyabet, hipertansiyon, kullanılan ilaçlar ve idrar alışkanlıkları gibi ipuçlarını araştıracaktır. Daha sonrasında ise tanının kesinleşmesi iççin bazı tetkikler isteyebilirler.
Kan tahlilleri
Tam kan sayımı özellikle kronik böbrek yetmezliği hakkında önemli ipuçları vermektedir. Özellikle kandaki keratin ve üre oranı hekimlerin böbrek yetmezliği olup olmadığı konusunda bilgi sahibi olmalarını sağlamaktadır.
Tam kan sayımının yanı sıra hekimler daha ayrıntılı kan testleri isteyebilirler. Bu kan testlerinin içerisinde GFR adı verilen böbreklerin süzme kapasitelerinin değerlendirildiği testler de yer almaktadır. Bu testlerin sonuçlarının belli bir değerin altında olması böbrek fonksiyonlarındaki sorunların belirlenmesinde etkili olmaktadır.
İdrar testi
İdrarda protein ve kan hücrelerinin varlığı böbrek fonksiyonlarında görülen sorunların habercisi olmaktadır. Bu sebeple de böbrek yetmezliği tanısında sıklıkla başvurulan tetkikler içerisinde yer almaktadır.
İdrar hacminin ölçülmesi
Böbrek yetmezliğinin teşhis edilmesinde kullanılan en basit testlerin başında idrar hacminin ölçülmesi yer almaktadır.
Görüntüleme yöntemleri
Hem böbreklerin hem de idrar yollarının yapısının değerlendirilmesi ve böbrek boyutunun ölçülebilmesi için görüntüleme yöntemlerinden yardım alınmaktadır.
Biyopsi
Böbrek yetmezliğinin yanı sıra farklı etmenlerin varlığının da saptanabilmesi için biyopsi örneklerinin alınması gerekebilmektedir.
Böbrek yetmezliği evreleri
GFR testleri ile hastaların böbreklerinde oluşan fonksiyon bozukluklarının evreleri belirlenebilmektedir. Böbreklerdeki fonksiyon bozukluklarının ve süzme fonksiyonlarının derecelerinin artması ise böbreklerin daha az çalıştığı anlamını taşımaktadır.
Evre 1
Böbrek yetmezliğinin ilk evresinde böbreğin süzme işlevi dakikada 90 ml’nin üzerinde olmaktadır. Bu değer böbrekte hasara neden olan bir durumun varlığını göstermektedir.
Evre 2
Evre 2’de ise böbreğin dakikada kanı süzme miktarı 69 ml ile 89 ml arasında değişiklik göstermektedir. Bu değerler böbreklerde hafif derecede hasar varlığının göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Evre 3a
Böbreğin dakikada süzdüğü kan miktarının 45 ml ile 59 ml arasında olması durumunda böbreklerde hafif ile orta derecede değişen hasardan söz etmek mümkün olmaktadır.
Evre 3b
Evre 3b böbreklerde orta ile şiddetli hasarın olduğunu gösteren böbrek yetmezliği evresi olmaktadır. Bu evredeki hastalarda böbrekler dakikada 30 ml ile 44 ml arasında kan süzme kapasitesine sahip olmaktadır.
Evre 4
Böbrek yetmezliğinde evre 4 olması durumunda böbreklerde şiddetli hasarın varlığından söz edilmektedir. Bu hastalarda böbreklerin kanı dakikada süzme hızı 15 ml ile 29 ml arasında değişiklik göstermektedir.
Evre 5
Son evre böbrek yetmezliği olarak da adlandırılan evre 5 böbrek yetmezliğinde böbrek fonksiyonları ileri derecede bozulmuştur. Bu sebeple de böbrekler dakikada 15 ml’nin altında kan süzebilmektedir. Bu durumdaki hasaların böbrek nakline ya da diyaliz tedavisine ihtiyaçları olmaktadır.
Böbrek yetmezliğinde beslenme
Böbreklerin metabolizmamızdaki en önemli görevli besinler yolu ile aldığımız maddelerden artan kısımların vücut dışına atılmasını sağlamalarıdır. Bu sebeple de böbreklerin düzenli çalışması hayati önem taşımaktadır. Ancak söz konusu böbrek yetmezliği olduğunda böbrekler görevlerini tam olarak yerine getiremez ve atıkların vücutta birikmesi söz konusu olur. Bunun yanında kan değerlerinde de önemli dengesizlikler ortaya çıkar. Bu sebeple de böbrek yetmezliği bulunan hastaların beslenmeleri çok daha fazla önem kazanır. Beslenmenin doğru bir şekilde düzenlenmesi hastaların hayat kalitelerini arttırmasının yanı sıra böbrek yetmezliğinin neden olduğu yan etkilerin azaltılmasını da sağlamaktadır.
Böbrek yetmezliği olan kişiler öncelikle sağlıklı kilolarında kalmaya özen göstermeleri gerekmektedir. Bunun yanında sağlıklı ve dengeli beslenme ile düzenli egzersizi de hayatlarına katmaları son derece önemli olmaktadır. Bunun yanında böbrek yetmezliği bulunan kişilerin beslenmelerinde dikkat etmesi gereken noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
Protein
Protein vücudun büyümesi ve onarılması açısından en önemli besin kaynaklarının başında gelmektedir. Proteinin vücutta üretilmemesi sebebiyle dışarıdan alınması gerekir. Önemli protein kaynaklarının içerisinde et ve et ürünleri, yumurta, süt ve süt ürünleri ile baklagiller bulunmaktadır.
Ancak söz konusu böbrek yetmezliği hastaları olduğunda protein tüketimine dikkat edilmesi gerekmektedir. Çünkü proteinin vücuttan atılması zorlu bir süreç olmaktadır. Bu sebeple de böbrek yetmezliği olan hastaların günlük olarak alması gereken protein miktarının diyetisyenler tarafından belirlenmesi gerekmektedir.
Tuz
Böbrek yetmezliği olan hastaların beslenmelerinden çıkarması gereken besinlerin başında tuz gelmektedir. Çünkü böbrek fonksiyonlarının görevini yerine getirememesi tuzun vücuttan atılamayarak birikmesine neden olmaktadır. Bu durumda başta kalp hastalıkları olmak üzere birçok sağlık probleminin yaşanmasına neden olmaktadır. Bu sebeple de böbrek yetmezliğinin düzeyine göre tuz alımının azaltılması ya da beslenmeden tamamen çıkarılması gerekebilmektedir.
Kalsiyum ve fosfor
Böbrek yetmezliği kandaki kalsiyum miktarının azalmasına neden olurken fosfor miktarının ise artmasına neden olmaktadır. Bu sebeple de hastaların beslenmelerine kalsiyum açısından zengin besinleri eklemesi ve fosfor açısından zengin olan balık gibi besinleri çıkarması gerekmektedir.
Su
Böbrek yetmezliği bulunan hastaların özelikle sıvı tüketimine dikkat etmesi gerekmektedir. Uzmanların belirleyeceği sıvı miktarına uyulması böbrek fonksiyonlarının daha iyi bir şekilde yerine gelmesini sağlarken aynı zamanda vücuttaki toksinlerin atılmasını da kolaylaştırmaktadır.
Potasyum
Böbrek yetmezliği kandaki potasyum seviyesinin artmasına neden olmaktadır. Bu durumda birçok sağlık probleminin yaşanmasına neden olur. Bu sebeple de hastaların baklagil, kuruyemiş, patates, kurutulmuş sebze ve meyve tüketimine dikkat etmesi gerekmektedir.
Yağlar
Kandaki kolesterol seviyesinin sürekli olarak yüksek olması böbrek hasarının ilerlemesine neden olmaktadır. Bu sebeple de kolesterol değerlerinin sürekli olarak takip edilmesi gerekir. Hastaların beslenmelerine bitkisel yağları eklemesi ve hayvansal yağlardan kaçınmaları kolesterol seviyelerinin daha kolay bir şekilde dengelenmesi sağlayacağı için tercih etmesi gereken yöntemlerden birisi olmaktadır.
Böbrek yetmezliğinde idrardan kan gelmesi
İdrarda kan görülmesi iki farklı şekilde olmaktadır. Bunlardan ilki hastaların idrar yaparken idrarlarında kan görmeleri olurken ikincisi ise testlerde idrarda kan hücrelerinin görülmesidir. Böbrek yetmezliğine bağlı olarak ortaya çıkan idrarda kan görülmesi durumunda ise kanamalar koyu renkli olarak görülmektedir.
Hastaların böyle bir durum ile karşılaşması durumunda paniğe kapılmamaları gerekir. Durumu tam olarak gözlemlemeleri ve doktora ayrıntılı bilgi aktarmaları öneli olmaktadır. Çünkü idrarın rengi kanamanın hangi bölgede gerçekleştiğinin anlaşılmasını sağlayan en önemli ipuçlarından birisi olmaktadır.
Böbrek yetmezliğinde ayak şişmesi
Böbrek yetmezliği olan hastalarda böbreklerin protein sızdırmasının yanı sıra sodyum tutulması da görüldüğü için başta ayak bilekleri ve bacaklar olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerinde ödem görülebilmektedir.
