Damar sertliği (arteroskleroz) nedir?
Damar sertleşmesine arteroskleroz adı verilmektedir. Normal bir insanda arter duvarı son derece esnektir. Ancak zaman içerisinde çeşitli nedenlerden dolayı damar duvarının sertleşmesi söz konusu olmaktadır. Atar damar duvarındaki bu sertleşme kan akışının engellenmesine ve dolaşım sisteminin bozulmasına neden olmaktadır. Damar sertliği kademeli bir şekilde oluşmaktadır.
Yıllar boyunca süren bir süreçtir. Bu süreç içerisinde herhangi bir belirti görülmeyebilir. Durumun sessiz bir şekilde ilerlemesi sebebi ile çeşitli hastalıklara yakalanma riski artar. Arteroskleroz ile ateroskleroz genellikle birbirine karıştırılan iki terim olmaktadır. Ateroskleroz durumunda damar sertleşmesi damarlarda biriken plak sebebi ile olmaktadır. Ancak arteroskleroz herhangi bir sebeple görülebilir.
Damar sertliği (arteroskleroz) türleri
Arteroskleroz temel olarak üç türe ayrılmaktadır.
Ateroskleroz
Ateroskleroz büyük ve orta arterlerin etkilenmesine neden olan bir türdür. Bu damarlarda plak kademeli olarak birikir. Bu durum genellikle erken aşamalarında hiçbir belirtiye neden olmamaktadır. Ancak plağın büyümesi ile birlikte arterin açıklığı giderek azalır. Bu durum kanın akması iç daha az alan kaldığı anlamına gelmektedir.
Bunun yanında plak oluşumu kan akışının tamamen engellenmesine neden olan kan pıhtılarının oluşmasına da neden olmaktadır. Pıhtılar ise kalp krizi ya da felç gibi acil tıbbi durumların yaşanmasına neden olabilir. Aterosklerozun sıklıkla görüldüğü damarlar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Aort
- Koroner arter
- Şah damarı
- Femoral arterler
- İlyak arterler
Arteroskleroz
Küçük arterlerin etkilenmesine neden olan arteroskleroz kan duvarlarının sertleşmesine neden olmaktadır. Büyük arterler ile kılcal damarlar arasındaki bağlantıyı sağlayan damarlarda görülür. Bu damarlar kan basıncının veya kanın vücutta ne kadar güçlü hareket ettiğini kontrol etmede önemli olmaktadır.
Arteroskleroz böbrekler ve beyin de dahil olmak üzere tüm damarları etkileyebilir. Bu damarların duvarlarının kalınlaşması kanın organlara ulaşmasını engelleyebilmektedir. Bu durum da bazı komplikasyonların yaşanmasına neden olur.
Mönckeberg medial kalsifik skleroz
Medial arter kalsifikasyonu adı da verilen bu durum arter duvarının orta tabakasında kalsiyum birikmesi durumunda görülmektedir.
Orta tabakanın kireçlenmesi kan damarının sertleşmesine neden olmaktadır. Özellikle 50 yaşın üzerindeki kişilerde görülmektedir. Kronik böbrek yetmezliği gibi hastalıklar ise durumun daha öncesinde görülmesine neden olur.
Damar sertliği (arteroskleroz) tanı
Damar sertliğinin teşhis edilebilmesi için öncelikle uzman doktorun fiziksel bir muayene yapması gerekmektedir. Daha sonrasında hastanın biyolojik aile geçmişi, yaşam tarzı ve belirtiler hakkında çeşitli sorularla hasta hakkında detaylı bilgi edinir. Tanının kesinleşmesi için bazı testlerden yararlanılmaktadır. Bu testler kan damarların sağlığının kontrol edilmesi, kan akışının değerlendirilmesi ve kalp fonksiyonlarının değerlendirilmesi için kullanılmaktadır.
Damar sertliğinin tanı alabilmesi için kullanılan testler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Karın ultrasonu
- Anjiyografi
- Ayak bileği kol indeksi
- Karotis ultrasonu
- Göğüs röntgeni
- Bilgisayarlı tomografi
- Ekokardiyografi
- Elektrokardiyogram
- Egzersiz testi
Damar sertliği (arteroskleroz) nedenleri
Arter duvarındaki değişiklikler damar sertleşmesine neden olmaktadır. Gerçekleşen bu değişiklikler ilk aşamalarında mikroskobiktir ve hücre seviyesinde gerçekleşir. Buna örnek olarak atardamarın iç zarının hasar görmesi verilebilir.
Genellikle bu tür değişiklikler yaşlandıkça meydana gelir yaşa bağlı riski engellemek için kişilerin yapabileceği herhangi bir şey yoktur. Bunun yanında yaşam tarzına bağlı olarak görülen damar sertleşmesinin yönetilmesinin mümkün olmasından dolayı risk faktörleri hakkında bilgi edinmek önemlidir.
Damar sertliği (arteroskleroz) belirtileri
Arteroskleroz belirtileri genellikle komplikasyona neden olana kadar görülmez. Belirtilerin şiddeti ise görülen komplikasyonlara bağlı olarak değişir ve belirtiler içerisinde şunlar görülebilir.
- İstirahat halinde iken ayaklarda yanma ve ağrı
- İdrara çıkma sıklığının değişmesi
- Göğüste ağrı hissi
- Göğüste rahatsızlık hissi
- Baş dönmesi
- Kuru ve kaşıntılı cilt
- Ciltte uyuşma
- Kalp çarpıntısı
- Tükenmişlik
- Mide bulantısı ve kusma
- Bacak ağrısı
- Nefes darlığı
- Geveleyerek konuşma
- İletişimde zorluk
- Ayak yaraları
- Ödem
- Tek gözle görme kaybı
- Vücudun bir tarafında zayıflık
Aşağıdaki belirtilerin görülmesi durumunda ise acil yardım istenmesi gerekmektedir.
- Akut mezenterik iskemi
- Kalp krizi
- Pulmoner emboli
- Felç
- Geçici iskemik atak
Damar sertliği (arteroskleroz) tedavi yöntemleri
Damar sertliği tedavisi temel olarak şunları içermektedir.
- Yaşam tarzı değişiklikleri
- İlaçlar
- Ameliyatlar
Uzman doktorlar tedaviye hastanın ihtiyaçlarına göre uyarlayacaktır. Bu tedaviyle kan akışını iyileştirmek, komplikasyon riskini azaltmak ve semptomları yönetmek mümkün olmaktadır.
Damar sertliği (arteroskleroz) egzersiz
Damar sertliği görülen kişilerin düzenli olarak egzersiz yapması kalp ve damar sağlığını iyileştirmektedir. Ancak hastalar için egzersiz planının özel olarak oluşturulması gerekmektedir. Egzersizden sağlanacak faydanın ideal düzeyde olması için egzersizin tipi, şiddeti, sıklığı ve süresi titizlikle belirlemeli ve hastaya uygun egzersiz çizelgesinin hazırlanması gerekmektedir
Oluşturulan egzersiz reçetesinin büyük kas grupları çalıştıran, süreklilik sağlanabilen ve ritmik olan hareketlerden oluşması önerilmektedir. Bu özellikleri taşıyan sporların içerisinde yüzme, aerobik, bisiklet ve yürüyüş bulunmaktadır.
Hastanın egzersiz kapasitesinin düşük olması durumunda uygulanacak egzersiz programı şiddetinin düşük olması ve süresinin kısa olması gerekmektedir. Bu tür bir egzersizlerin gün içerisinde birkaç defa uygulanması beklenen etki sağlanabilir. Egzersiz kapasitesi yüksek olan hastalar için ise haftada en az 5 gün yapılan egzersizler fayda sağlamaktadır. Bunların yanında hastalar haftada 7 gün boyunca aerobik egzersizleri yapabilirler.
Hastalar için planlanacak egzersiz programlarının şiddeti hastaların kendi algılarına göre belirlenmelidir. Çünkü kişilerin fiziksel uygunluk düzeyi, genel yorgunluk düzeyi ve çevresel şartları değişiklik göstermektedir.
Genel olarak hazırlanan egzersiz programlarının ısınma ve soğuma sürelerinin dışında 30- 60 dakika sürmesi önerilmektedir. Bu sürelerden daha uzun olması hastaların egzersizi bırakma eğiliminde olmasına neden olmaktadır. Damar sertliği olan hastaların egzersiz yaparken dikkat etmesi gereken noktalar içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Her zaman 10- 15 dakika sürecek ısınma hareketleri ile başlanmalıdır.
- Hem ısınma hem de soğuma hareketleri sırasında germe egzersizlerinin yapılması gerekir.
- Egzersiz sırasında hastaların kalp atış hızlarını kontrol etmeleri gerekmektedir. Egzersiz sırasında kalp hızının en fazla (220- yaş) formülü ile hesaplanan sonucun %40 ila %70 düzeyinde olması gerekmektedir.
- Egzersiz sırasında kan basıncının aşırı yükselmemesi gerekir.
- Aşırı sertleşme olan kişilerin yoğun egzersizlerden kaçınmaları gerekmektedir.
- Ciddi ve kontrolsüz hipertansiyonu olan kişilerin egzersize başlamadan önce tansiyonlarının dengelenmesi gerekmektedir.
- Egzersizin grup halinde yapılması motivasyonunun artmasını sağlayacaktır.
- Egzersizin son 5-10 dakikasında aktivite düzeyi yavaş bir şekilde azaltılmalıdır.
- Egzersiz yaparken nefesin tutulmaması gerekir.
Hastaların egzersiz sırasında aşağıdaki belirtileri hissetmeleri durumunda egzersizi hemen bırakmaları ve en kısa süre içerisinde doktorlarına başvurmaları gerekmektedir.
- Aşırı yorgunluk
- Göğüs ağrısı
- Düzensiz kalp atımı
- Göğüste rahatsızlık hissi
- Ciddi nefes alamama hissi
- Baş dönmesi
- Bayılma
Damar sertliği (arteroskleroz) beslenme
Sağlıklı beslenme uzun dönemde başta damar sertleşmesi olmak üzere birçok hastalığın önlenmesini sağlamaktadır. Özellikle damar sağlığı beslenme düzeninden ciddi olarak etkilenmektedir. Bu sebeple de sağlıklı insanların dahi damar sertliği riskini azaltmak için beslenmelerinden çıkarmaları gereken besin grupları içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Meyve aromalı yoğurt, milkshake ve krema gibi süt ürünleri
- Şekerlemeler ve çikolatalar
- Gazlı içecekler
- Fast food
- Soslar
- Şarküteri ürünleri
- Sağlıksız yağlar
- Beyaz ekmek
- Tatlılar
- Konserve gıdalar
- Pirinç
Damar sertleşmesi olan kişilerin beslenmelerini sağlıklı seçeneklerle oluşturmaları gerekmektedir. Sağlıklı bir diyette toplam kalorinin %30’u yağlardan alınmalıdır. Doymuş, çoklu doymamış ve tekli doymuş yağ çeşitlerinin eşit oranda bulunması gerekmektedir.
Bunun yanında sağlıklı bir beslenme düzeninde dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır.
- İdeal kiloda olmak
- Kızartma tekniği yerine buğulama haşlama ya da ızgara gibi pişirme tekniklerinin kullanılması
- Lif açısından zengin besinlerin tercih edilmesi
- Azar azar ve sık sık beslenilmesi
- Yemeklerde sofra tuzu kullanımının azaltılması
- Alkol ve sigara kullanılmaması
Damar sertliği (arteroskleroz) anjiyografi
Damar sertliğinde anjiyografi hem tanı hem de tedavi için kullanılan bir yöntemdir. Anjiyografi sayesinde damar tıkanıklığının hangi seviyede olduğu ölçülebilmektedir. Bu ölçüm sayesinde hastanın belirli kriterleri taşıması durumunda anjiyografi işleminde stent takma işlemi de gerçekleştirilmektedir.
Damar sertliği (arteroskleroz) bypass
Damar sertliği hastalarına anjiyo ile tedavi sağlanamaması durumunda bypass ameliyatları faydalı bir tercih olacaktır. Özellikle durumu şiddetli olan hastalarda sorun görülen damarların değiştirilmesi bypass ameliyatları sayesinde mümkün olmaktadır.
Damar sertliği (arteroskleroz) komplikasyonları
Damar sertliğinin vücuttaki normal kan akışını bozmasından dolayı oksijen ve besinler organlara ve dokulara ulaşmada zorlanır.
Bu sebeple de damar sertliği aşağıdaki komplikasyonlara neden olabilmektedir.
- Anevrizmalar
- Şah damarı hastalığı
- Koroner arter hastalığı
- Kritik ekstremite iskemiği
- Kalp krizi
- Böbrek yetmezliği
- Mezenterik iskemi
- Periferik arter hastalığı
- Pulmoner emboli
- Renal arter stenozu
- Felç
- Tromboz
- Geçici kemik atak
Birden fazla türde damar sertliğine sahip olmak mümkündür. Bu durumlarda komplikasyonların normalden daha erken ortaya çıkması söz konusu olmaktadır.
Damar sertliğinin risk faktörleri nelerdir?
Damar sertliği görülme ihtimalini artıran risk faktörleri içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Kronik böbrek hastalığı
- Tip 2 diyabet
- Yüksek tansiyon
- Tütün kullanımı
- Yüksek kolesterol
- Metabolik sendrom
- Yaşın ilerlemesi
- Fiziksel aktivite eksikliği
