Dehidrasyon

Dehidrasyon Nedir?

Vücuda alınan sıvıdan fazla sıvı kaybedilmesi durumunda vücut normal işlevini yerine getirmek için yeterli su ve diğer sıvılara sahip olunmadığında ortaya çıkmaktadır. Herkes susuz kalabilir. Ancak küçük çocuklar ve yaşlı yetişkinler bu noktada daha büyük risk altındadır.

Küçük çocuklarda görülen dehidrasyonun başlıca nedenleri arasında ishal ve kusma bulunur. Yaşlı yetişkinlerin dehidrasyon nedenlerinden başlıcaları ise vücutlarında doğal olarak az su bulunması ve kullanılan ilaçlardır. Bu sebeple de akciğer ve mesaneyi etkileyen küçük hastalıkların dahi yaşlı yetişkinlerde dehidrasyona neden olması anlamına gelmektedir. 

Suyun Vücuttaki Önemi

İnsan vücudunun %78’i sudan oluşmaktadır. Beynin %73’ü sudan oluşur ve kalp de aynı miktarda suya sahiptir. Kemiklerin %31, kasların ve böbreklerin %79’u ve cildin %64’ü sudur. Akciğerlerin %83’ü sudan oluşur.

Vücutta suyun kullanıldığı alanlar içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Sindirimi kolaylaşır ve atıkların atılmasını sağlar.
• Eklemleri çalıştırır. Su eklemlerin yağlanmasını sağlar.
• Tükürük üretiminde kullanılır.
• Vücut kimyasalların dengelenmesini sağlar. Beynin hormon ve nörotransmiter üretmek için suya ihtiyacı vardır.
• Vücudun her yerinde oksijen ulaşmasını sağlar kemikleri korur.
• Vücut ısısını düzenler.
• Beyin, omurilik ve fetüs için şok emici görevi görür.

Su özellikle sıcak havalarda vücut için son derece önemlidir. Vücudun aşırı ısınmasını önler. Egzersiz yapıldığında kaslar ısı üretir. Vücudun yanmasını önlemek için bu ısıdan kurtulması gerekir. Vücudun sıcak havalarda ısıya atmasının temel yolu terlemedir. Terin buharlaşması ile alttaki doku soğur. Çok fazla terleme vücudun su seviyesini düşürür ve bu sıvı kaybı normal vücut fonksiyonlarının etkilenmesine neden olur.

Bebeklerde Dehidrasyon

Bebeklerde dehidrasyon hızlı bir şekilde gelişebilir. Dehidrasyon gelişmesi halinde görülecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Ağzın kuru ya da yapışkan olması
• Ağlarken çok az göz yaşıyla ya da hiç göz yaşı olmadan ağlaması
• Gözlerin çökmesi
• Bıngıldağın çökmesi
• Bezlerin normalden daha az ıslanması
• Huysuzluk
• Uyuşukluk
• Baş dönmesi

Dehidrasyonun hafif olması halinde bebeklere sıvı verilerek sorun çözülebilir. Ancak şiddetli vakalarda acil tıbbi müdahale gerekli olmaktadır. Aşağıdaki durumların görülmesi halinde ise doktora başvurulması gerekmektedir.

• Birkaç saat boyunca herhangi bir şey yenmemesi
• 1 yaşından küçük bebeklerin 24 saat boyunca sadece oral rehidrasyon solüsyonu içmesi
• 24 saat içerisinde birkaç defadan daha fazla kusma
• 3- 4 gün içerisinde herhangi bir yiyecek yenmemesi
• Durumunun iyiye gitmemesi

Bebeğin uyuması ve uyaranlara tepki verilmemesi halinde ise acil servise başvurulması gerekmektedir.

Dehidrasyon Nedenleri

Bazı durumlarda da dehidrasyon basit nedenlerden dolayı meydana gelmektedir. Kişiler meşgul olduğu için yeterince su içmez ya da seyahat ederken, yürüyüş yaparken veya kamp yaparken güvenli içme suyuna erişim çok kısıtlı olur. Diğer dehidrasyon nedenleri içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Şiddetli akut ishal, yani aniden ve şiddetli bir şekilde gelen ishal, kısa bir süre içerisinde muazzam miktarda su ve elektrolit kaybına neden olabilir. İshalle birlikte kusmanın bulunması durumunda daha fazlası ve mineral kaybı gerçekleşir.
  
  
• Genel olarak ateş ne kadar yüksekse o kadar fazla susuz kalınır. İshal ve kusmaya ek olarak ateşin bulunması halinde durum daha da kötüleşir.
  
  
• Terlemeyle birlikte su kaybedilir. Eğer yoğun bir aktivite yapılırsa ve aktivite sırasında yeterince su içilmez ise dehidrasyon gerçekleşebilir. Sıcak, nemli hava terleme miktarını ve kaybedilen sıvı miktarını artırır.
  
  
• Teşhis edilmemiş veya kontrol altına alınmamış diyabet sebebiyle idrar sıklığı artabilir. Bunun yanında da diüretikler ve bazı tansiyon ilaçları gibi ilaçlar da daha fazla idrara çıkılmasına neden olduğu için dehidrasyon yol açabilir.

Dehidrasyon Belirtileri

Susuzluk ise her zaman vücudun suya olan ihtiyacının güvenilir bir erken göstergesi değildir. Birçok kişi özellikle yaşlı yetişkinler susuz kalana kadar susuzluk hissetmezler. Bu yüzden sıcak havalarda veya hasta olunduğunda su alımını arttırmak önemlidir. Dehidrasyon belirti ve bulguları yaşa göre farklılık gösterebilir.

Bebek Veya Küçük Çocuklarda Belirtiler

Bebek ve çocuklarda görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Dilin ve dudakların kuru olması
• Ağlarken gözyaşının gelmemesi
• Bebekler için günde altıdan az ıslak bez
• Yürümeye başlayan çocuklarda 8 saat boyunca idrara çıkmama
• Bebeğin başındaki yumuşak noktanın çökmesi
• Gözlerin çökmesi
• Cildin kuru ve kırışık olması
• Derin ve hızlı nefes alma
• Ellerin ve ayakların soğuk olması ve lekelerin görülmesi

Yetişkinlerde Dehidrasyon Belirtileri

• Baş ağrısı
• Deliryum
• Kafa karışıklığı
• Bitkinlik
• Baş dönmesi
• Halsizlik
• Sersemlik
• Ağız kuruluğu
• Kuru öksürük
• Kalp atışı hızının yüksek olması ama kan basıncının düşük olması
• Cildin kızarması
• Ayakların şişmesi
• Kas krampları
• Isıya tahammülsüzlük
• Üşüme
• Kabızlık
• İdrarın koyu renkte olması

Dehidrasyonun Tanı Kriterleri

Dehidrasyon belirtileri genellikle fiziksel muayene ile konulabilmektedir. Bir kişinin dehidre olması halinde yatar pozisyondan ayakta pozisyona geçtiğinde düşük tansiyon, normalden daha hızlı kalp atışı ve ekstremitelere giden kanın azalması olasıdır. Tanının doğrulanması ve dehidrasyonun derecesinin anlaşılması için ise aşağıdaki testler uygulanmaktadır.

Kan Testleri

Kan örnekleri, elektrolitlerin seviyesinin ve böbreklerin ne kadar iyi çalıştığının anlaşılması için bir dizi faktörün kontrol edildiği testlerdir. Bu testlerde özellikle sodyum ve potasyum seviyesi önemlidir.

İdrar Tahlili

İdrar örneğine uygulanan testler vücudun susuz kalıp kalmadığını anlaşılmasını sağlamanın yanı sıra dehidrasyonun derecesinin de anlaşılmasını sağlamaktadır. Bunun yanında mesane enfeksiyonu belirtilerinin de kontrol edilmesini sağlar.

Dehidrasyon Tedavi Yöntemleri

Dehidrasyonun tek tedavisi kaybedilen elektrolitlerin yerine konmasıdır. Uygulanacak tedavi hastanın yaşına ve dehidrasyonun derecesine göre değişiklik göstermektedir. 

Susuz Kalan Bebek ve Çocuklarlarda Tedavi

Bebeklerin ve çocukların susuz kalması durumunda evde uygulanabilecek tedavi yöntemleri içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Beslenmeleri konusunda doktor talimatlarının dikkatlice izlenmesi
• Doktor tarafından aksi belirtilmedikçe 2 yaşından küçük olan çocuklara reçetesiz satılan ishal ilaçlarının verilmemesi gerekir.
• Çocukların tatlandırılmış sıvılar içmesinin sağlanması gerekir.
• Bebeklerin normal şekilde emzirilmeye devam etmesi gerekmektedir.
• Elektrolit solüsyonlarının doktorun önerdiği biçimde kullanılması çocuklar için faydalı olabilir.
• Çocuğa verilen sıvı ve yiyecek miktarının yavaş bir şekilde arttırılması gerekmektedir. 
• Çocukta ateş görülmesi halinde parasetamol verilmesi gerekir.
• Çocuklara aspirin verilmemelidir.
• Bol bol dinlenmelidirler.
• Kötüleşen ya da tekrarlayan susuzluk belirtilerine karşı dikkatli olunması gerekir.

Hastane Tedavisi

Dehidrasyonun çok şiddetli olduğu durumlarda hem çocukların hem de yetişkinlerin hastanede tedavi edilmesi gerekmektedir. Hastane bakımı şunları içermektedir.

• Sıvıların IV yolu ile verilmesi
• Elektrolit dengesizliğinin giderilmesi
• Ateş olması durumunda parasetamol
• Dinlenme

Dehidrasyonun Risk Faktörleri

Dehidrasyon herkesin başına gelebilir. Ancak bazı kişiler daha fazla risk altındadır. 

Bebekler ve çocuklarda

Şiddetli ishal ve kusma yaşama olasılığı en yüksek grup olan bebekler ve çocuklar, doğal olarak dehidrasyona daha yatkındır. Hacim oranlarına kıyasla daha yüksek bir yüzey alanına sahip olmalarından dolayı yüksek ateş ya da yanık gibi olaylar ile daha fazla sıvı kaybederler. Ayrıca küçük çocuklar genellikle susadıklarını söyleyemezler.

Yaşlılarda

Yaşın ilerlemesi ile birlikte vücuttaki su rezervleri azalmaktadır. Bu durum susuzluk hissinin daha keskin olmasına neden olur. Bunun yanında diyabet ve kronik hastalıklar sebebi ile sürekli ilaç kullanımı sebebi ile daha da kötüleşmektedir. Son olarak yaşlı yetişkinlerin su elde etme yeteneklerinin kısıtlanmasına neden olabilecek hareket kısıtlaması yaşamaları da yüksek ihtimaldir.

Kronik Hastalıkları Olan Kişilerde

Kontrolsüz ya da tedavi edilmemiş diyabeti bulunan kişilerde dehidrasyon görülme ihtimali daha yüksek olmaktadır. Bu durum böbrek hastalığı riskinin artmasına neden olmaktadır. Aynı durum düzenli olarak idrara çıkmaya neden olan ilaçlar için de geçerli olmaktadır. Diğer bir yandan soğuk algınlığı ya da grip gibi rahatsızlıklar dahi hastaların dehidrasyona karşı daha hassas olmasına neden olmaktadır. Çünkü hasta olunduğunda yemek yeme ve sıvı tüketimi azalmaktadır. 

Dışarıda Çalışan ve Egzersiz Yapan Kişilerde

Özellikle havanın sıcak ve nemli olduğu durumlarda susuz kalma ve ısı hastalığı riski artmaktadır. Bunun sebebi ise hava nemli olduğunda terin normalde olduğu gibi hızlı bir şekilde buharlaşıp kişileri serinletmemesidir. Bu durum da vücut sıcaklığının artmasına ve daha fazla sıvıya ihtiyaç duymasına neden olmaktadır.

Dehidrasyon ve Hidroliz Arasındaki Fark

Hidroliz, dehidrasyon durumunun tam tersidir. Bu sebeple de hidroliz durumunda vücutta fazla sıvı bulunur. Bu durum sıvı birikmesi olarak da adlandırılan ödemin ortaya çıkmasına neden olur. Hidroliz vücuda gereğinden fazla sıvı alımının olduğu durumlarda meydana gelmektedir. 

Dehidrasyon komplikasyonları

Dehidrasyon ciddi komplikasyonların yaşanmasına neden olabilmektedir. Dehidrasyon sebebi ile görülebilecek komplikasyonlar içerisinde ise şunlar yer alır.

Isı Yaralanması

Özellikle yoğun bir şekilde egzersiz yaparken yeterince sıvı tüketilmemesi halinde ısı kramplarına, ısı bitkinliğine veya potansiyel olarak yaşamı tehdit eden ısı çarpmasına neden olmaktadır.

İdrar ve Böbrek Sorunları

Uzun süreli ya da tekrarlayan dehidrasyon atakları idrar yolları enfeksiyonu, böbrek taşı ve böbrek yetmezliğine neden olabilmektedir.

Nöbetler

Vücutta bulunan elektrolitler hücreler arasında elektrik sinyallerinin taşınmasını sağlamaktadır. Elektrolitlerin dengesiz olduğu durumlarda ise elektrik mesajları karışabilir ve bu durum istemsiz kas kasılmalarına ya da bilinç kaybına neden olabilir.

Hipovolemik Şok

Dehidrasyonun en ciddi komplikasyonu olan hipovolemik şok, hastanın hayatını tehdit edebilmektedir. Düşük kan hacminin oluştuğu bu durumda kan basıncının ve vücuda taşınan oksijen miktarının düşmesine neden olmaktadır. 

Dehidrasyon Nasıl Önlenir?

Susuz kalmanın önlenmesi için bol sıvı tüketilmesi gerekmektedir. Bunun yanında meyve ve sebze gibi su oranı yüksek besinlerin tüketilmesi de önerilir. Susuzluk hissim çoğu sağlıklı insan için yeterli bir rehber olmaktadır ancak aşağıdaki gibi rahatsızlıkların yaşanması halinde kişilerin daha fazla su alması gerekebilir.

Kusma ve İshal

Çocukların ya da yetişkinlerin kusma ve ishal problemi var ise hastalığın ilk belirtilerinde ekstra su ya da oral rehidrasyon solüsyonu verilmesi gerekmektedir. Bunun içinde dehidrasyon oluşana kadar beklenmemesi son derece önemlidir.

Egzersiz

Genel olarak zorlu egzersizlerden önceki gün sıvı alımına başlamak en iyisidir. Çok miktarda berrak ve seyreltik idrar üretmek iyi sıvı aldığının göstergesidir. Aktivite sırasında düzenli aralıklarla sıvıların yenilenmesi ve aktivite bittikten sonra su veya diğer sıvıların içilmeye devam edilmesi gerekir.

Sıcak veya Soğuk Hava

Sıcak ve nemli havalarda vücut sıcaklığını düşürmeye ve terleme yoluyla kaybettiren suyun geri kazanılmasına yardımcı olmak için ekstradan su içilmesi gerekmektedir. Ayrıca özellikle yüksek rakımlarda kuru havadan kaynaklanan nem kaybıyla mücadele etmek için de soğuk havalarda ek miktarda su içilmesi gerekir.

Hastalık

İleri yaş grubu yetişkinler genellikle grip, bronşit ya da mesane enfeksiyonları gibi küçük hastalıklar sırasında dahi susuz kalabilirler. Bu durumlarda ekstra sıvı tüketiminden emin olunması gerekmektedir.

Dehidrasyon Dereceleri

Uzmanlar dehidrasyon şu şekilde sınıflandırılmaktadır

Hafif Dehidrasyon

Sadece ağızdan daha fazla sıvı almayı gerektirir. Genelde sadece su tüketimi yeterli olmaktadır. Ancak ciddi derecede terleme, kusma veya ishalden kaynaklanan sıvı kaybı söz konusu ise elektrolit içeren bir içeceğin tüketilmesi gerekmektedir. Hafif dehidrasyon durumunda sıvı tüketiminden 5 veya 10 dakika sonra hastalar kendilerini daha iyi hissetmektedir.

Orta Dehidrasyon

Orta derecede dehidrasyon gelişmesi halinde damardan hidrasyon takviyesinin yapılması gerekmektedir bunun için acil servise başvurulması gerekir.

Şiddetli Dehidrasyon 

Şiddetli dehidrasyon, belirtilerinin çok şiddetli olduğu durumlarda görülmektedir. Şiddeti dehidrasyonda genellikle bilinç kaybı ya da nöbet gibi ciddi belirtiler görülür. Şiddetli dehidrasyon olması halinde acil yardımın alınması gerekmektedir.