Demir eksikliği anemisi nedir?
Kırmızı kan hücrelerinin etkilenmesine neden olan demir eksikliği anemisi tüm dünyada en sık görülen anemi türü olmaktadır. Kırmızı kan hücreleri dokulara oksijen taşımakla görevlidir. Ancak bu fonksiyonlarını yerine getirebilmeleri için hemoglobin yapmamaları gerekir. Bunun için de demir elementi gerekmektedir.
Demir elementi vücutta üretilen bir element değildir. Bu sebeple de demir elementinin dışarıdan alınası gerekir. Demirin dışarıdan yeterince alınamaması ya da metabolize edilememesi durumunda ise ortaya demir eksikliği ve buna bağlı olarak demir eksikliği anemisi çıkmaktadır.
Demir eksikliği anemisi tanı
Demir eksikliğine bağlı olarak görülen aneminin tanı alabilmesi için çeşitli kan testlerinden yararlanılmaktadır. Yapılan bu testler sayesinde hastaların kanlarındaki hemoglobin seviyesinin yanı sıra demir ve ferritin miktarı da belirlenmektedir.
Yapılan bu kan testlerinde alyuvarların şekilleri de tanı almada belirleyici kriterler içerisinde yer almaktadır. Demir eksikliğine bağlı olarak görülen anemide alyuvarlar normal boyutlarından daha küçük olmakla birlikte renkleri de daha soluk olmaktadır.
Kan testlerinde kabul edilen değerler cinsiyete ve yaşa göre değişiklik göstermektedir. Buna göre normal aralıklar şu şekilde belirlenmiştir:
- Yetişkin kadınlar için ideal aralık %35,5 ile %44,9 arasında olmaktadır.
- Yetişkin erkekler için kabul edilen değerler %38,3 ile %48,6 arasındadır.
Hemoglobin değerleri de anemi teşhisinde önemli yeri olan değerlerdir. Buna göre yetişkin kadınlarda olması gereken hemoglobin değeri 11,6 ile 15 g/dL olmaktadır. Yetişkin erkekler için hemoglobin değeri ise 13,2 ile 16,6 g/ dL aralığında olmaktadır.
Aneminin demir eksikliğine bağlı olarak gelişip gelişmediğinin anlaşılabilmesi için ise kan testinde ferritin değerlerine bakılmaktadır. Bir protein türü olan ferritin demirin depolanmasını sağlamaktadır. Bu sebeple de ferritin değerlerinin düşük olması demir depolarının azlığına işaret eder.
Yapılan bu testler sonucunda hastaya demir eksikliği anemisi teşhisi konulursa bir sonraki aşamada bu hastalığa neden olan etmenin belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için de hastalara ek tetkikler uygulanır.
Demir eksikliği anemisinin en sık görülme sebebi içerisinde sindirim sistemindeki problemler bulunmaktadır. Bunun için de hastalara en sık uygulanan testler içerisinde endoskopi ve kolonoskopi bulunmaktadır. Ülser, mide fıtığı ya da midede kanama olup olmadığının anlaşılması için endoskopiden yardım alınırken; bağırsaklarda herhangi bir problem olup olmadığının anlaşılabilmesi için kolonoskopi uygulanmaktadır. Bunun yanında kadın hastalardaki demir eksikliği anemisinde şiddetli adet kanaması şikayeti olanlar için pelvik ultrason ile çeşitli incelemeler yapılmaktadır.
Yukarıda belirtilen testlerin bir kısmı hastalara demir takviyesi yapıldıktan sonra klinik tabloda düzelme olup olmamasına bağlı olarak yenilenebilmektedir.
Demir eksikliği anemisi nedenleri
Hemoglobin üretiminde kullanılabilecek yeterli demir bulunmadığında ortaya çıkan demir eksikliği anemisi, yeterince demirin vücuda alınamaması ya da demir kaybı ile ortaya çıkmaktadır.
Kan kaybı
Kanın içerisinde kırmızı kan hücreleri ve dolayısıyla demir de bulunmaktadır. Bu sebeple de kan kaybı demir eksikliği anemisinin ilk nedenleri arasında yer almaktadır. Özellikle de şiddetli adet kanaması geçiren kadınlar bu sebeple risk altında olmaktadır.
Bunun yanında vücudun yavaş yavaş kan kaybetmesine neden olan ve kronik hastalıklar içerisinde bulunan kolorektal kanser, kolon polipi, ülser ve hiatal herni gibi hastalıklarda hastalarda kan kaybına neden olduğu için demir eksikliğinin yaşanmasına neden olmaktadır. Gastrointestinal kanama olarak adlandırılan bu vakalar reçetesiz ağrı kesici kullanımı ve özellikle de sürekli olarak aspirin kullanımı sonucunda sıklıkla görülmektedir.
Demir açısından yetersiz beslenmek
Vücut için gerekli olan demir besinler ile vücuda alınmaktadır. Bu sebeple de beslenmede yeterince demir içeren gıdalara yer verilmemesi demir eksikliğine bağlı aneminin gelişmesine neden olmaktadır. Demir açısından zengin olan besinlerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Kırmızı et
- Yumurta
- Yeşil yapraklı sebzeler
- Demir ile güçlendirilmiş besinler
Büyümelerinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi için özellikle bebeklerin ve çocukların yetişkinlere göre daha fazla demire ihtiyacı bulunmaktadır. Bu sebeple de beslenmelerinde demir açısından zengin olan besinlere daha fazla yer verilmesi gerekir.
Demirin metabolize edilememesi
Besinler ile alınan demir ince bağırsaklarda metabolize edilirler. Eğer kişilerde çölyak gibi besinlerin emilimini engelleyen hastalıklardan birisi varsa demir emilimi yeterince gerçekleşmez. Bu sebeple de demir eksikliği anemisi oraya çıkar. Bunun yanında cerrahi bir operasyon ile ince bağırsağın bir kısmının alındığı hastalarda aynı risk ile karşı karşıyadır.
Gebelik
Hamile kadınların demir depoları bebekler için hemoglobin kaynakları olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple de gebelik döneminde demir eksikliği anemisi sıklıkla görülür. Bunun önlenmesi için ise demir takviyelerinin kullanılması gerekir.
Demir eksikliği anemisi belirtileri
Demir eksikliği anemisinin ilk evrelerinde görülen belirtilerin yeterince belirgin olmaması söz konusu olmaktadır. Ancak demir depolarının azalması dile artan anemi belirtilerin şiddetlenmesine neden olmaktadır. Demir eksikliği anemisinde hastalarda görülebilecek belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Aşırı yorgunluk
- Soğuk eller ve ayaklar
- Zayıflık
- Baş ağrısı
- Baş dönmesi
- Soluk cilt
- Göğüs ağrısı
- Hızlı kalp atışı
- Dilin iltihaplanması ya da ağrıması
- Çamur ve buz gibi olağan olmayan maddeleri yemeğe karşı aşırı istek duymak
- Kırılgan tırnaklar
- Özellikle bebeklerde ve çocuklarda görülen iştahsızlık
- Konsantrasyon zorluğu
- Çürükler
Demir eksikliği anemisine bağlı olarak daha nadir görülen belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Kulak çınlaması
- Yemek tatlarının garip gelmesi
- Kaşıntı
- Saç dökülmesi
- Yutma güçlüğü
- Ağız köşelerinde açık yaralar
- Kaşık şeklinde tırnaklar
- Huzursuz bacak sendromu
Demir eksikliği anemisi aşamaları
Normal şartlarda depolarda bulunan demir akışı sabit olmaktadır. Bu sayede kan için gerekli olan hemoglobin sürekli ve sorunsuz olarak yapılabilir. Ancak vücut demiri depoların dolduğundan daha hızlı bir şekilde harcamaya başlarsa ortaya demir eksikliği anemisi çıkar. Bu durumda demir salınımının yavaş yavaş azalmasına ve kansızlığın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu sürecin yavaş bir şekilde ilerlemesinden dolayı da demir eksikliği anemisi 3 aşamada gelişir.
Birinci aşama
Birinci aşamada hemoglobin ve kırmızı kan hücresi yapmak için yeterli demir yoktur. Demir depoları boşalmıştır. Ancak bu durumdan henüz kırmızı kan hücreleri etkilenmez.
İkinci aşama
Demir depolarının azalması bu aşamada kırmızı kan hücrelerinin etkilenmeye başlamasına neden olmaktadır. Gizli demir eksikliği olarak da adlandırılan eritropezisi gelişimi başlar. Bu aşamada kırmızı kan üretimi devam etse de hücrelerde yeterince hemoglobin bulunmaz.
Üçüncü aşama
Bu aşamada hem kırmızı kan hücreleri hem de hemoglobin üretimi için vücutta yeterli demir bulunmaz. Bu sebeple de demir eksikliği anemisi gelişmeye başlar. Kan testlerinde hemoglobin konsantrasyonu düşer ve anemiye ait belirtiler görülmeye başlar.
Demir eksikliği anemisi tedavi yöntemleri
Demir eksikliğinin tedavi planı hazırlanırken demir eksikliğinin derecesi ve demir eksikliğine neden olan etmen göz önüne alınmaktadır. Bu sebeple de hastalar hem demir eksikliğine neden olan hastalığın tedavisini hem de demir eksikliği anemisi tedavisini birlikte alırlar.
Demir eksikliği anemisi ilaç tedavisi
Demir eksikliği anemisi tedavisi demir takviyeleri olmaktadır. Özellikle beslenme eksikliklerinden ya da kan kaybından dolayı yaşanan demir eksikliği anemisinde demir takviyeleri kullanılmaktadır. Bunun yanında demir emilimini engelleyen bir sağlık sorunu varsa o zaman intravöz demir takviyeleri kullanılmaktadır.
Demir takviyeleri kullanırken etkinliğinin arttırılması için doktorun tavsiyelerine uyulması gerekmektedir. Bunun yanında demir takviyelerinin bazı yan etkileri de bulunmaktadır. Bu yan etkilerinin içerisinde şunlar yer almaktadır:
Demir ilaçlarının bu etkilerini en aza indirmek için ise yemeklerle ya da yemekten hemen sonra alınması tavsiye edilmektedir. Bunun yanında yan etkileri yaşayan kişilerin ilaçları kullanmaya devam etmeleri önerilmektedir. Tedavi sırasında belirli aralıklar ile demir seviyesi kontrol edilecektir. Demir seviyesi normal düzeye yükseldikten sonra da hastalar bir süre daha ilaç kullanmaya devam edebilirler.
Demir eksikliği anemisi beslenme
Demir eksikliği anemisi özellikle beslenme kaynaklı olarak ortaya çıkmış ise hastaların beslenmelerine de önem vermeleri gerekir. Bunun için de demir açısından zengin olan besinleri beslenmelerine eklemeleri gerekir. Bunun yanında bazı besinler demir emilimini azalttığı için bunlardan da kaçınılması gerekir.
Demir açısında zengin besinler
Demir açısından zengin olan demir eksikliği anemisi olan kişilerin bol miktarda tüketmesi gereken besinler içerisinde şunlar yer almaktadır:
- Su teresi ve lahana gibi koyu yeşil yapraklı sebzeler
- Demir ile zenginleştirilmiş tahıllar, kahvaltılık gevrekler ve ekmek
- Kırmızı et
- Kuru kayısı
- Kuru erik
- Kuru üzüm
- Fasulye
- Mercimek
- Bezelye
- Tavuk eti
- Deniz ürünleri
Demir emiliminin arttırılması için beslenmeye C vitamini açısından zengin olan besinlerin de eklenmesi gerekmektedir. Bu sayede besinlerden alınan demirin daha büyük bir kısmı vücuda kazandırılır. C vitamini açısından zengin olan besinlerin içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Brokoli
- Domates
- Mandalina
- Greyfurt
- Kivi
- Çilek
- Orman meyveleri
- Kavun
- Biber
- Portakal
Demir emilimi azaltan besinler
Demir eksikliğine bağlı anemisi olan kişilerin beslenmelerinde sınırlandırmaları ya da tamamen çıkarmaları gereken besinler içerisinde ise şunlar yer almaktadır:
- Süt ve süt ürünleri
- Çay
- Kahve
- Yüksek miktarda fitik asit içeren besinler
- Kepekli tahıllar
Beslenmeye bağlı demir eksikliği yaşayan kişilerin beslenmelerini düzenlemelerinde uzmanlardan yardım alması önerilmektedir.
Demir eksikliği anemisi risk faktörleri
Bazı kişilerde demir eksikliği anemisi görülme riski artış göstermektedir. Bu gruplar içerisinde şunlar yer alır:
Kadınlar
Kadınların düzenli olarak adet görmeleri aynı zamanda kanamaya bağlı demir eksikliği anemisi görülme riskini arttıran risk faktörlerinin başında gelmektedir.
Bebekler ve çocuklar
Gerek anne sütünden gerekse de formül mamalardan yeterince demir alamayan bebek ve çocukların yanı sıra, düşük doğum kilosuna sahip olan ya da prematüre doğan bebekler de demir eksikliği anemisi riski altında olan gruplardandır. Bunun yanında çocukların büyüme atakları sırasında ekstra demire ihtiyaç duymaları da söz konusu olmaktadır. Son olarak dengeli bir beslenme düzeni benimsemeyen çocuklar da demir eksikliği anemisi riski altında olmaktadır.
- Bebekler sadece annelerinden aldıkları demir depoları ile doğarlar. Bu depolarda 4 ile 6 ay içeresinde boşalır. Bu sebeple de anne sütü içen bebeklerin annelerinin demir açısından zengin beslenmeleri ve gerekli olması halinde demir takviyeleri kullanmaları gerekmektedir. Formül mama ile beslenen bebeklerin mamalarında ise demir takviyesinin bulunması gerekir
- 1 ile 2 yaş aralığında olan bebeklerin ise inek sütü tüketmemeleri gerekmektedir. Bu yaş aralığında demir eksikliği anemisi görülmesinin temel sebebi süt ve süt ürünleri tüketimi olmaktadır.
Gençler
Gençlik döneminde yaşanana büyüme atakları demir depolarının daha hızlı bir şekilde tüketilmesine neden olduğu için demir eksikliği anemisi açısından risk altında olurlar.
65 yaş üstü bireyler
65 yaşın üzerinde olan kişilerin tükettikleri besin miktarında azalma olduğu için yeterli demiri alamama riskleri bulunmaktadır.
Çeşitli tıbbi durumlar
Kemik iliği bozuklukları ya da çeşitli otoimmün hastalıkları olan kişilerde demir eksikliği anemisi görülme riski de artmaktadır.
Vejetaryenler
Et ve hayvansal gıda tüketmeyi tercih etmeyen kişilerin beslenme düzenlerine dikkat etmemeleri ve demir açısından zengin olan besinler tüketmemeleri durumunda demir eksikliği anemisi açısından risk altında olmaktadır.
Sık sık kan bağışlamak
Rutin bir şekilde kan bağışında bulunan kişilerde de demir eksikliği anemisi riski yüksek olmaktadır. Bu sebeple de beslenmelerine demir açısından zengin olan besinleri eklemeleri gerekmektedir. Kan bağışı sırasında düşük hemoglobin seviyesinin öğrenilmesi durumunda durumun ciddiyeti hakkında doktordan bilgi alınması gerekir.
Demir eksikliği anemisinin neden olduğu komplikasyonlar
Hafif demir eksikliği anemisi herhangi bir komplikasyona neden olmamakla birlikte aneminin tedavi edilmemesi ve ilerlemesi durumunda ciddi sağlık problemlerine neden olmaktadır.
Kalp hastalıkları
İleri düzeyde demir eksikliği anemisi kalbin daha hızlı ya da düzensiz atmasına neden olmaktadır. Kanın taşıdığı oksijen miktarının az olmasından ve vücudun bunu telafi etmek istemesinden dolayı kalp ritmini değiştirir. Bu durumda sonuçta kalp büyümesine ya da kalp yetmezliğine neden olmaktadır.
Hamilelik sırasında yaşanan sorunlar
Hamilelik sırasında ciddi anemisi olan kadınlarda görülebilecek bazı riskler bulunmaktadır. Bunların içerisinde erken doğum ve düşük doğum ağırlığı bulunmaktadır. Bu durumun önlenmesi için gebelik döneminde demir takviyelerinin kullanılması önerilir.
Büyüme problemleri
Bebeklerde ve çocuklarda görülen demir eksikliği anemisi büyüme ve gelişmenin engellenmesine neden olabilmektedir. Bunun yanında bebeklerde ve çocuklarda enfeksiyonlara karşı artan duyarlılık ile de ilişkilendirilmektedir.
