Fabry Hastalığı Nedir?
Nadir görülen genetik bozukluklardan birisi olan Fabry hastalığı yağları parçalayan belirli bir enzimin yeterli miktarda bulunmadığı durumlarda görülmektedir. Alfa galaktosidaz A olarak adlandırılan bu enzim vücutta yeterince sağlıklı versiyonlarının üretilemediği durumlarda ortaya çıkmaktadır.
Bu enzimin vücuttaki görevi yağ benzeri bir madde olan spingolipitlerin parçalanarak bu maddenin kan damarlarında ve dokularda birikmesini engellemektir. Fabry hastalığı olan kişilerde kan damarlarında ve dokularda sfingolipidler birikerek kalbin, böbreklerin, beyninin, merkezi sinir sisteminin ve cildin etkilenmesine neden olmaktadır.
Fabry Hastalığının Türleri
Fabry hastalığının türleri belirtilerin ilk ortaya çıktığı yaşı yansıtmaktadır ve kendi içerisinde ikiye ayrılır.
Klasik tip
Klasik tipteki Fabry hastalığının belirtileri çocukluk veya gençlik yıllarında ortaya çıkar. En yaygın görülen belirtisi ellerde ve ağrılarda ağrılı yanma hissi olmaktadır. Bu belirti 2 yaş gibi erken bir dönemde fark edilebilir ve zamanla giderek kötüleşir.
Geç başlangıçlı/atipik tip
Geç başlangıçlı Fabry hastalığı olan kişiler 30'lu yaşlarda veya daha yaşlı olana kadar belirtiler görülmez. Görülen ilk belirtisi ise böbrek yetmezliği veya kalp hastalığı olabilmektedir.
Fabry Hatalığı Tanı Kriterleri
Fabry hastalığının teşhis edilebilmesi için aşağıdaki testler istenebilmektedir.
- Kandaki enzim aktivitesinin ölçülmesi için enzim tahlili yapılmaktadır. Tahlil sonucunda %1 veya daha düşük ölçülmesi hastalığın var olduğunu göstermektedir. Ancak bu test sadece erkekler ve AMAB’li kişiler için güvenilirdir ve kadınlar ve AFAB’li kişiler için uygun değildir.
- Fabry hastalığına sahip erkekler ve AMAB’li kişiler normal seviyelerde alfa- GLA enzim aktivitesine sahip olabileceğinden sağlayıcılar gen mutasyonunu tanımlamak için genetik test kullanmaktadır.
- Bazı ülkelerde Fabry hastalığı ve diğer lizozomaz depo bozukluklarının erken dönemde teşhis edilebilmesi için yeni doğan taramaları yapmaktadır.
Fabry Hastalığı Belirtileri
Fabry hastalığında görülen belirtiler türüne göre değişiklik göstermektedir. Bazı belirtiler hafiftir ve yaşamın ilerleyen zamanlarına kadar ortaya çıkmayabilir. Erkekler ve AMAB'li kişilerde Fabry hastalığı semptomları kadın ve AFAB'li kişlerine göre daha şiddetli olma eğilimindedir. Fabry hastalığında görülebilecek belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma karıncalanma, yanma ve ağrı
- Fiziksel aktivitelere sırasında aşırı ağrı hissetme
- Sıcak veya soğuk intoleransı
- Görmenin etkilenmesine neden olmayan ve yalnızca yarık lamba ile yapılan göz muayenesi sırasında görülebilen anormal göz yapısı
- Baş dönmesi
- Yorgunluk, ateş ve vücut ağrılarını içeren grip ve benzeri belirtiler
- İşitme kaybı
- Kulak çınlaması
- İshal, kabızlık ve karın ağrısı gibi gastrointestinal problemler
- İdrarda yüksek düzeyde protein
- Göğüste, sırtta ve genital bölgede ortaya çıkan koyu cilt lezyonları
- Hipohidoz ya da hiç terlememe
- Bacaklarda, ayak bileklerinde ve ayaklarda ödem
Fabry Hastalığı Nedenleri
GLA genindeki genetik bir mutasyon Fabry hastalığına neden olmaktadır. GLA geni yağlı maddelerin parçalanmasına yardımcı olan alfa- GLA enzimi üretmekle görevlidir. Kusurlu bir GLA genini miras alan kişiler yeterli miktarda alfa- GLA enzimi üretemezler. Sonuç olarak kan damarlarında yağlı maddeler birikir.
Fabry Hastalığının Komplikasyonları
Yağlı maddelerin yıllarca kan damarlarında birikmesi kan damarlarının zarar görmesini ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere yaşımı tehdit eden sorunların yaşanmasına neden olmaktadır.
- Aritmi, kalp yetmezliği, kalp büyümesi ve kalp krizi gibi kalp sorunları
- Böbrek yetmezliği
- Sinir hasarı
- Geçici istemik ataklar da dahil olmak üzere felçler
Fabry Hastalığı Tedavi Yöntemleri
Fabry hastalığının herhangi bir tedavisi bulunmamaktadır. Ancak ağrı ve mide sorunlarına yönelik ilaçlar belirtilerin hafiflemesini sağlayabilir. Kalp problemlerini, böbrek hastalığını ve hayatı tehdit eden diğer komplikasyonları önlemek amacıyla yağlı maddelerin oluşumunu yavaşlatabilen iki farklı fabry hastalığı tedavisi bulunmaktadır.
Enzim replasman tedavisi
Bu tedavide hastalara her iki haftada bir vücutta eksik olan alfa- GAL enzimine çok benzeyen laboratuvar yapımı bir enzim intravenöz infüzyonu ile verilmektedir. Bu ikame enzimler eksik alfa GLA enziminin işini yaparak kan damarlarında yağlı maddelerin birikmesini önler.
Alerjik reaksiyonun önlenmesi için tedaviden önce antihistaminik ve başka ilaçların kullanılması gerekli olabilmektedir. İnfüzyonlar genellikle sağlık merkezlerinde verilmektedir. Eğer hasta infüzyonları iyi bir şekilde tolere edebiliyorsa evde de infüzyon uygulaması yapılabilir.
Oral şaperon tedavisi
Şaperonlar hatalı alfa GLA enzimlerini onaran küçük moleküllerdir. Onarılan enzimler daha sonra yağlı maddeyi parçalayabilir. Bu tedavide hatalı alfa geni enzimini stabilize etmek için gün aşırı hap kullanılması gerekmektedir. Ancak her hafta bu tedavi için uygun olmamaktadır. Bu tedaviye uygun olup olunmadığının anlaşılabilmesi için GLA genindeki spesifik gen mutasyonunun incelenmesi gerekmektedir.
Fabry Hastalığı Ölümcül Mü?
Fabry hastalığının kendisi ölüme neden olmamakla birlikte sebep olduğu komplikasyonlar içerisinde kalp hastalıkları, böbrek hastalıkları ve sinir sistemi hastalıkları yer aldığı için hayati tehdit edecek komplikasyonların görülmesi mümkün olmaktadır.
Fabry Hastalığında Nörolojik Tutulum Nedir?
Saf hastalığında periferal sinir liflerin ve otonom sinir diplerindeki nöronal hücrelerde hasar görülür. Bu durum genellikle hastalığın ilk bulgusu olarak ortaya çıkar. Bu değişim çocukluk döneminde belirti vererek nöropatik ağrıya neden olur.
