İskemi

İskemi nedir?

Vücutta yer alan dokuların hayatlarını ve sağlıklarını sürdürebilmek için oksijene ihtiyaçları bulunmaktadır. Dokuların ihtiyacı olan oksijenin sağlanmasında ise kan görevli olmaktadır. Kan damarları yolu ile tüm dokulara ulaşabilen kan dokuların sadece oksijen ihtiyaçlarını değil aynı zamanda besin ihtiyaçlarını da karşılamaktadır.

Kan damarlarının içerisinde meydana gelen pıhtı ya da plakların yanı sıra kan damarlarının dışarıdan baskı görmesi gibi sebeplerle belli dokulara giden kan akışı yavaşlayabilir ya da tamamen kesilebilir. Bu duruma iskemi adı verilmektedir.

Vücutta yer alan tüm dokuların besin ve oksijen ihtiyaçları farklı olmaktadır. Bu sebeple de kan akışının kesilmesinden ya da zayıflamasından dolayı farklı şekillerde etkilenirler. Bu sebeple de beyin ya da kalp gibi yüksek metabolizma hızına sahip olan organlarda yer alan dokular bu durumdan çok daha hızlı bir şekilde etkilenmektedir. Ayrıca metabolizma hızı yüksek olan dokuların oksijen ve besin ihtiyaçlarının yüksek olmasından dolayı hasar daha ağır olmaktadır.

İskemi türleri

İskemi kan akışının engellenmesinden dolayı etkilenen organa bağlı olarak çeşitlenmektedir. Bunun yanında bazı araştırmacılar iskemiyi sadece trombotik ve embotik olarak çeşitlendirmektedir.

Kardiyak istemi

Miyokardiyal istemi olarak da adlandırılan kardiyak istemide kan akışı problemleri kalp kasını destekleyen damarlarda görülmektedir. 

Serebral iskemi

Kendi içerisinde de ikiye ayrılan serebral iskemi beyni besleyen kan damarlarındaki akışın bozulması sebebiyle oluşmaktadır. Serebral iskemi türlerinden ilki fokal istemi olmaktadır. Fokal istemide kan akışının bozulmasından beynin belirli bir bölgesi etkilenmektedir. Geçici istemi atak ya da inme olarak kendisini gösterir. Serebral isteminin diğer çeşidi ise global iskemi olmaktadır. Global iskemide beyin dokusunun önemli bir kısmı etkilenmektedir.

Uzuv iskemisi

Periferik arter hastalıklarından birisi olan uzuv iskemisinde kollardaki ya da bacaklardaki dokuları besleyen kan damarlarında tıkanıklık görülür. 

Mezenterik iskemi

Bağırsak dokularının beslenmesinde görevli olan kan damarlarında görülen tıkanıklar nedeni ile oluşur. Ayrıca kalın bağırsağı besleyen kan damarlarının tıkanıklığı durumunda görülen çeşidine de iskemik kolit adı verilmektedir.

Kutanöz iskemi

Cilt dokularını besleyen kan damarlarında görülen tıkanıklık sonucunda oluşmaktadır.

Siyanoz

Çeşitli dolaşım sorunları ya da düşük kan oksijeni sebebiyle cildin mavimsi ya da morumsu renk alması durumunda denmektedir. 

Kangren

Kan akışının tamamen kesilmesinden dolayı kaynaklanan doku ölümlerine verilen isimdir.

Trombotik iskemi

Herhangi bir organa kan sağlayan arterlerde kan akışının engellenmesine neden olan tıkanıklıkların meydana gelmesidir.

Embolik iskemi

Vücudun herhangi bir bölgesinde oluşan kan pıhtısının ya da plağın koparak vücudun başka bir bölgesine doğru akması ve tıkanıklık oluşturması durumudur.

İskemi tanı

İskemi tanısından önce uzmanlar hastalarının geçmişini inceler, şikayetleri ile ilgili çeşitli sorular yöneltir ve fiziki muayene uygular. Daha sonrasında genel olarak isteminin teşhis edilmesi için hastalara aşağıdaki testler uygulanmaktadır.

• Doppler ultrason
• Anjiyogram
• BT anjiyogram
• Manyetik rezonans anjiyografi

Eğer uzmanlarda miyokardiyal iskemiden şüphelenirse o zaman hastalara uygulanan testler içerisinde şunlara da yer almaktadır:

• Stres testi
• EKG
• Talyum stres testi
• Kan testleri
• Holter monitör
• Kalp kateterizasyonu

İskeminin beyinde geliştiği düşünülüyor ise ilk testlere ilave olarak hastalardan aşağıdaki testler de istenmektedir:

• Beyin MRG’si
• Boyun arterlerinin stetoskop ile oskültasyonu
• Tek foton emisyonlu bilgisayarlı tomografi taraması
• CT taraması
• Dijital çıkarılmış serebral anjiyogram

Eğer İskeminin bacaklarda olduğundan şüphelenirse hastalardan ek olarak aşağıdaki testler istenmektedir:

• BT taraması arteriyogramı
• Oskültasyon
• Ultrason
• Ayak bileği-kol indeksi

İskemi nedenleri

Temel olarak kan akışının azalmasına ya da kesilmesine sebep olacak her türlü sebep iskemiye neden olmaktadır. Ancak iskemiye neden olan ve en yaygın görülen nedenler içerisinde şunlar yer almaktadır.

Damar lümeninin daralması

Ölümcül olabilecek kalp krizlerinin habercisi olan ve hafif seyirli kalp krizlerinden sorumlu olan damar lümeninin daralması damar sertliği olarak da bilinmektedir. Damar lümeninin daralması, damar içerisinde oluşan plaklardan dolayı kan akışının yavaşlaması olarak tanımlanabilir. Lümende görülen bu daralmalar aynı zamanda yürümenin ciddi olarak kısıtlandığı periferik damar hastalıklarının da nedenlerinden birisi olmaktadır.

Damar lümeninin tıkanması

Plakların yırtılması sebebiyle kan damarının tıkanması durumuna verilen isim olan damar lümeninin tıkanması aynı zamanda emboli olarak da adlandırılmaktadır. Oluşan pıhtılar bulunduğu damarı tıkayabileceği gibi damarlar içerisinde hareket ederek başka damarları da tıkayabilir.

Embolinin en yaygın görüldüğü yerler beyin ve pulmoner emboli olmaktadır. Genellikle bacak damarlarındaki pıhtıların yırtılması ile görülür. Ayrıca şiddetli kalp krizlerinde plakların yırtılmasına sık olarak rastlanır.

Damara dışarıdan bası olması

Kan damarlarından dışarıdan bir bası sonucunda tıkanması da söz konusu olmaktadır. Örnek olarak uzun süreli atel ya da alçı kullanımı bası sonucu kan akışı yavaşlaması gösterilebilir.

Kan akışının azalması

Farklı kalp hastalıkları kalbin daha yavaş çalışmasına ve gücünün yavaşlamasına neden olmaktadır. Bu sorunlar kan akışının ciddi bir şekilde azalmasına neden olmaktadır.

Azalan kan basıncı da yüksek metabolizma hızına sahip olan dokuların yeterince beslenememesine neden olur. Bu sebeple de bu dokularda iskemi ortaya çıkmaktadır. Kan akışının yavaşlaması özellikle düşük tansiyon ile birlikte seyreden kalp hastalıklarından görülmektedir.

Damar cidarının iltihaplanması

Farklı otoimmün ve romatolojik hastalıklara bağlı olarak ortaya çıkan bir durum olan damarların iç yapılarının bağışıklık sistemi tarafından hasarlanması aynı zamanda isteminin nedenlerinden de birisi olmaktadır. Vaskülit olarak da adlandırılan bu durum kan akışının kesilmesine neden olmaktadır.

Oksijen taşınmasında görülen problemler

Son olarak kanda oksijenin taşınması ile görevli olan kırmızı kan hücrelerinin görevlerini yeterince yerine getirememesi de isteminin nedenleri arasında yer almaktadır. Anemi ya da karbonmonoksit zehirlenmesi gibi durumlar kırmızı kan hücrelerinin yeterli oksijen taşımasını engelleyen ve en sık görülen nedenlerdir. 

İskemi belirtileri

İskemi farklı dokularda görülebilen bir sağlık sorunudur. Bu sebeple de iskemide görülen belirtiler hasar alan dokuya bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 

Miyokardiyal iskemi durumunda ortaya çıkan belirtiler

İskeminin kalpteki dokuları etkilemesi durumunda ortaya çıkan belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır:

• Yorgunluk
• Göğüs ağrısı
• Bitkinlik
• Kalbin normalden daha hızlı atması
• Mide bulantısı
• Kusma
• Çene, boyun ve kola yayılan ağrı
• Aşırı terleme
• Nefes darlığı

Beyinde meydana gelen iskemi durumunda ortaya çıkan belirtiler

Beyindeki dokuların yetersiz oksijen ve besin sebebiyle hasar görmesi durumunda görülen belirtiler içerisinde ise şunlar yer almaktadır.

• Düzgün ve anlaşılır konuşamama
• Şiddetli ve aniden başlayan baş ağrısı
• Başkalarının konuştuklarını anlayamama
• Baş ağrısına eşlik eden baş dönmesi ve kusma
• Vücudu hareket ettirmede güçsüzlük
• Baygınlık geçirme
• Uyuşukluk
• Güçsüzlük
• Vücudun bir yerinin hareket ettirilememesi

Bacaklarda iskemi görülmesi durumunda ortaya çıkan belirtiler

İskeminin bacak dokularında gerçekleşmesi durumunda görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Bacaklarda iyileşmeyen yaralar
• Bacaklarda soğukluk
• Hem bacak hem de ayak derisinin pürüzsüz ve parlak görülmesi
• Bacaklarda güçsüzlük
• Bacaklarda dinlenme zamanlarında dahi devam eden ağrılar

Mezenterik iskemi görülmesi durumunda ortaya çıkan belirtiler

Kan akışının bozulmasının bağırsaklardaki dokularda hasara neden olması durumunda hastalarda görülen belirtiler içerisinde şunlar yer almaktadır. 

• Şiddetli karın ağrısı
• Mide bulantısı
• Kusma
• Şişkinlik
• Tuvaletini tam olarak yapamama hissi
• Dışkıda kan görülmesi
• İshal

İskemi tedavi yöntemleri

İskemi tedavisi İskeminin görüldüğü organa ve altında yatan sebebe bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Ancak tedavilerin temelinde kan akışının kesildiği ya da zayıfladığı damarlarda kan akışının normale dönemsinin sağlanması bulunmaktadır. Bunun yanında etkilenen dokulara yönelik de çeşitli tedaviler uygulanmaktadır. 

Miyokardiyal iskemi tedavisi

Miyokardiyal istemi tedavisinde hem medikal tedavilerden hem de cerrahi işlemlerden yardım alınmaktadır. Miyokardiyal iskemi tedavisinde kullanılan ilaç grupları içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Aspirin
• Ranolazin
• Nitratlar
• Anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri
• Beta brokerler
• Kolesterol düşürücü ilaçlar
• Kalsiyum kanal blokerleri

Yukarıda belirtilen ilaçlar hem akut hem de kronik miyokardiyal tedavisinde kullanılan ilaç gruplarıdır. Bu medikal tedavi yöntemlerinin yanında kan akışının düzenlenmesi için girişimsel girişimlerde tedavinin bir parçası olarak kullanılabilmektedir. Bu girişimlerin içerisinde şunlar yer almaktadır.

Anjiyoplasti

Genellikle kasıkta yer alan atardamardan uygulanan bir işlem olan anjiyoplasti balon tedavisi olarak da adlandırılmaktadır. Damarda iletilen tüp şeklindeki alet tıkanıklığa ulaştığında içerisinde yer alan ve balon formunda olan kısmı şişirilerek tıkanıklığın açılması sağlanır. Bazı hastalarda tıkanıklığın tekrar edilmemesi için tıkanıklığın açıldığı bölgeye stent takılmaktadır.

Bypass ameliyatı

Temel olarak İskeminin nedeni olan damarların vücuttan alınan başka damarlar ile değiştirildiği operasyona bypass ameliyatı adı verilmektedir. Genellikle anjiyoplasti tedavisine yanıt vermeyen ya da birden fazla damarda tıkanıklık görülen vakalarda uygulanan açık yöntemle yapılan bir ameliyattır. 

Serebral iskemi tedavisi

Beyinde iskemi görülmesi durumuna serebral iskemi adı verilmektedir. İnmeye ve büyük doku hasarlarına neden olan bu sağlık probleminin tedavisinde kullanılan yöntemler ise şunlar olmaktadır.

Damardan ilaç verilmesi

Hastalara damardan ilaç verilmesi tedavisinin uygulanması için hastanın en geç 1 saat içerisinde tam donanımlı bir hastaneye başvurmuş olması gerekmektedir. Çünkü bu yöntemde hastalara damar yolu ile uygulanan ilaç tPA olarak kısaltılan ve adı doku plazminojen aktivatörü olan bir maddedir.

Bu ilaç beyindeki damarların tıkanmasına neden olan pıhtının çözülmesini sağlayarak kan akışının düzelmesi sağlanmaktadır. Bu uygulama sayesinde hastaların beyinlerinde ciddi bir sorun olmadan iyileşmesi mümkün olmaktadır. Sözü edilen ilaç hastaya ne kadar hızlı enjekte edilirse hastaların beyinlerinde kalıcı hasar görülme riski o kadar düşmektedir.

Endovasküler işlemler

Endovasküler işlemlerde uygulama direkt olarak tıkanıklığın görüldüğü damara yapılmaktadır. Endovasküler işlemlerden sonra tıkanıklığın tekrarlamaması için stent takılabilir. 

Bacakta görülen iskemi tedavisi

Bacakta görülen iskemi tedavisinde tıkanıklığın görüldüğü damar ve şiddetine göre farklı yöntemler bulunmaktadır. Bu ilaçların içerisinde pıhtının çözülmesini sağlayan ilaçlar bulunmaktadır. Bunun yanında miyokardiyal iskemide uygulanan cerrahi girişimler de uygulanmaktadır.

Mezenterik iskemi tedavisi

Akut olarak gelişen mezenterik iskemi durumların acil tedavinin uygulanması gerekmektedir. Çünkü bu durumlarda bağırsak dokularının beslenmesini sağlayan damarlarda ani bir tıkanıklık oluşarak dokuların beslenmesi ani olarak durmaktadır. Bu sebeple de dokular ölür. Ölen dokuların bulunduğu kısımda delinme görülebilir.

Bağırsak delinmesi ise bağırsak içeriğinin karın boşluğuna boşalmasına neden olmaktadır. Bağırsak içeriğinde yer alan bakteriler karın boşluğunda enfeksiyon oluşmasına neden olmaktadır. Bu durumda ciddi bir klinik tablonun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bunun önlenmesi için ise ölü bağırsak dokularının ameliyat ile çıkarılması gerekmektedir. 

Mezenterik iskemi kronik olarak görülüyor ise o zaman kan akışının yeniden sağlanmasına yönelik tedaviler uygulanmaktadır. Bunların içerisinde balon ve stent uygulamaları bulunmaktadır.

İskemi komplikasyonları

İskemi beraberinde bazı komplikasyonları da getirmektedir. Bu komplikasyonların bir kısmı hayatı tehdit etmektedir:

Kalp

Kardiyak İskeminin neden olduğu komplikasyonların içerisinde şunlar yer almaktadır.

• Kalp krizi
• Düzenli olmayan kalp ritmi
• Kalp yetmezliği
• Göğüs ağrısı
• Ani ölüm

Beyin

Serebral iskemi ile beyin dokusunun bir kısmının ölmesi felce neden olabilmektedir.

Bacak

Kritik uzuv istemişi olarak adlandırılan bu iskemi türünün neden olduğu komplikasyonlar içerisinde yoğun ağrı ve uzuv kaybı bulunmaktadır.

Bağırsaklar

Mezenterik iskeminin neden olduğu komplikasyonların başında bağırsak delinmesi bulunmaktadır. 

İskeminin risk faktörleri

İskeminin görülme riskini arttıracak nedenler içerisinde şunlar yer almaktadır:

Tütün kullanımı

Sigara kullanmak ve sigara dumanına maruz kalmak arterlerin iç duvarlarının hasar görmesine neden olmaktadır. Damarlarda oluşan bu hasar kolesterol ve diğer maddelerin birikmesine neden olmaktadır. Bu durum da kan akışının yavaşlaması ile sonuçlanır. Bunun yanında tütün kullanımı koroner arter spazmının görülmesine neden olabilir ve pıhtı oluşumu riskini arttırmaktadır.

Diyabet

Hem tip 1 diyabet hem de tip 2 diyabet kalp ve damar hastalıkları riskini arttıran hastalıklardır. Bu sebeple de iskemi riskinin de artmasına neden olmaktadır.

Hipertansiyon

Uzun süredir hipertansiyon hastası olan kişilerde ateroskleroz hızlanabilir ve bu durumda koroner arterin zarar görmesine neden olabilir.

Yüksek kolesterol seviyesi

Kolesterol değerlerinin yüksek olması kan damarlarının daralmasına neden olmaktadır. Damarların daralması sebebiyle de kan akışı zayıflar ve iskemi görülme ihtimali artar.

Yüksek kan trigliserit seviyesi

Kan yağı türlerinden bir diğeri olan trigliserit de ateroskleroz nedenleri arasında yer almaktadır.

Obezite

Obezite başta hipertansiyon olmak üzere birçok metabolik hastalığının temel sebeplerinden birisi olmaktadır. Bu sebeple de iskemi riskini arttıran faktörler içerisinde yer alır. 

Fiziksel aktivite eksikliği

Düzenli olarak egzersiz yapmamak ve hareketsiz bir yaşam tarzı benimsemek başta obezite olmak üzere yüksek tansiyon ve kolesterol gibi sağlık sorunlarının yaşanmasına neden olmaktadır. Bunun yanında hareketsiz yaşam tarzı kalp damar sisteminin zayıflamasına da neden olmaktadır. Tüm bu etkenler iskemi riskini arttıran faktörlerdir.

İskemiyi önlemenin yolları

İskemiyi önlemek için sağlıklı bir yaşam tarzının benimsenmesi gerekmektedir. Bunun için de öncelikli olarak dikkat edilmesi gerekenlerin içerisinde şunlar yer alır:

• Beslenmeye daha fazla sebze ve meyve eklenmesi
• Düzenli olarak egzersiz yapılması
• Stresin azaltılması ve bunun için çeşitli yöntemlerden yararlanılması
• Sigara kullanılmaması
• Hipertansiyon ve diyabet gibi sağlık problemlerinin kontrol altında tutulması
• Düzenli doktor kontrollerinin yapılması