Böbrek Nakli

Böbrek nakli operasyonları böbrekleri çeşitli nedenler sebebiyle hasara uğramış ve bu sebeple de fonksiyonlarını yerine getiremeyen, geri dönüşü olmayan böbrek yetmezliği hastalarına uygulanan tedavi yöntemlerinden birisi olmaktadır.

Böbrek fonksiyonlarının yerine getirilememesi kanın filtrelenememesine neden olmaktadır. Bu sebeple de kanda toksinler, üre keratin ve su birikmesi meydana gelmektedir. Bu zehirli maddelerin birikmesi ise hastalarda nefes darlığı, hipertansiyon, kusma, karın ağrısı güçsüzlük, iştahsızlık ve halsizlik gibi belirtilere yol açmaktadır.

Böbreklerin fonksiyonlarını yerine getirememesi ve bunun uzun süre devam etmesi ise birçok ciddi sağlık sorununa neden olmakla birlikte ölümcül sonuçlara da yol açmaktadır. Bu sebeple de börek yetmezliğinin en kısa süre içerisinde tedavi edilmesi gerekmektedir. Böbrek yetmezliği olan hastalarda tedavi seçeneklerinin başında diyaliz gelmektedir. Ancak böbrek nakli de böbrek hastalıklarında sıklıkla başvurulan ve hastaların hayat kalitelerini arttıran en önemli tedavi seçeneklerinden birisi olmaktadır.

Böbrek nakli hangi durumlarda yapılır?

Böbrek nakli böbreklerin tamamen iflas ettiği kişilere uygulanan bir cerrahi işlemdir. Bu aşamaya gelmiş hastalar hali hazırda diyaliz tedavisine devam ederler. Ancak diyaliz ile kanın sadece %10’luk bir kısmı filtre edilebilmektedir. Ancak böbrek naklinin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi durumunda kanın tamamının süzülmesi mümkün olmaktadır.

Böbrek nakli nasıl yapılır?

Böbrek nakli hem canlı donörden hem de kadavradan yapılabilmektedir. Tüm dünyada yapılan çalışmalara rağmen beyin ölümü gerçekleşmiş kişilerden yapılan organ nakilleri istenilen düzeye ulaşamamıştır. Bu sebeple de özellikle böbrek nakli söz konusu olduğunda canlı donörler daha çok kullanılmaktadır.

Eğer böbrek kadavradan alınacak ise o zaman ameliyatın hızlı ve acil bir şekilde planlanması ve hastanın ameliyata en kısa süre içerisinde hazırlanması gerekmektedir. Çünkü donörün beyin ölümü gerçekleşir gerçekleşmez böbreğin nakledilmesi gerekmektedir. Nakil işleminin gecikmesi ise böbreğin zarar görmesine hatta kullanılamaz duruma gelmesine neden olmaktadır.

Eğer donör sağlıklı ise ameliyat planlı bir şekilde gerçekleşecektir. Ancak bu durumda öncelikle donör ile alıcı arasındaki uyumun olup olmadığının anlaşılabilmesi için antikor testlerinin yapılması gerekir. Uyumun sağlanması durumunda ameliyat günü belirlenir.

Böbrek nakli operasyonları genel anestezi altında uygulanmaktadır. Eğer sağlıklı kişiden böbrek nakli yapılacak ise böbreğin alınması için genellikle laparoskopi yöntemi kullanılmaktadır. Bu sayede daha az doku hasar göreceği için sağlıklı bireyin iyileşme süreci daha kısa süre içerisinde gerçekleşecektir.

Hasta kişiye böbreğin nakledilmesi için karın bölgesinden kesi yapılmaktadır. Hasta olan böbrek çıkartıldıktan sonra yerine sağlıklı böbrek yerleştirilir. Daha sonrasında tüm kan damarları ve arterler bağlanır. Böbreğin başarılı bir şekilde vücuda yerleştirilmesinin ardından kan akışının problemsiz bir şekilde başlaması sağlanır. Daha sonrasında nakil yapılan böbreğin üreteri mesaneye bağlanır ve bu sayede hasta idrarını yapabilir hale gelir. Eğer sağlıksız olan böbrek hastada tansiyon ya da enfeksiyon gibi komplikasyonlara neden olmuyor ise vücutta bırakılması tercih edilir. Daha sonrasında hastanın karın bölgesindeki kesisi kapatılır.

Böbrek nakli için şartlar nedir?

Böbrek naklinin sağlanabilmesi için hem alıcının hem de vericinin bazı şartları sağlaması gerekmektedir. Böbrek nakli için istenilen bu şartlar tedavinin başarılı olabilmesi, sağlıklı donörün zara görmemesi ve etik kurallarının korunabilmesi için önemli olmaktadır.

Alıcıdaki şartlar

Böbrek nakli böbrek yetmezliği olan hastaların büyük bir çoğunluğuna uygulanabilmektedir. Ancak böbrek yetmezliğinin yanı sıra sağlıklı böbreğin kısa süre içerisinde zarar görmesine neden olabilecek kronik hastalıkların bulunması durumunda böbrek nakli gerçekleştirilmemektedir.

Vericideki şartlar

Ülkemizde canlı donör için sağlanması gereken şartlar içerisinde şunlar yer almaktadır:

• 18 yaşından büyük olmak
• Akıl sağlığının yerinde olması
• Hastanın 4. dereceye kadar yakını olmak
• Akraba olmayan kişilerin böbrek donörü olabilmesi için Sağlık Bakanlığına başvuru yapması ve etik kurulunun onayını alması gerekmektedir. 
• 65 yaşın altında olmak. Ancak vericinin genel sağlık durumu donör olmaya elverişli ise bu sınır yukarı çekilebilmektedir. 
• Yapılan klinik muayenelerde sağlıklı olduğu sonucunun alınmış olması
• Doku uyumunun belirtilen kriterlerde sağlanması

Böbrek nakli riskleri nelerdir?

Böbrek nakli cerrahi bir işlem olduğu için hem alıcı hem de verici için bazı riskler barındırmaktadır. Söz konusu olan riskler donör için çok daha düşük yüzdelere sahip olmaktadır. 

Alıcıdaki riskler

Böbrek nakli ameliyatları alıcılar açısından bazı riskler taşımaktadır. Ancak böbrek fonksiyonlarının tamamen kaybedilmesinin hayati risk taşıması ve diyaliz tedavisi gören hastalarda ölüm riskinin böbrek nakline göre çok daha yüksek olmasından dolayı böbrek yetmezliği olan hastaların tedavileri için en uygun yöntem böbrek nakli olmaktadır. 

Böbrek nakli ameliyatlarında görülebilecek en kötü komplikasyon ölüm riski olmaktadır. Bu risk ise alıcılarda binde 2 ya da 3 oranında olmaktadır. Bunun yanında yeni nakledilen böbreğin hiç çalışmaması ya da bir süre sonra yeni böbreğinde fonksiyonunu kaybetmesi de söz konusu olmaktadır. Bu riskin düşürülmesi için canlı donörlerden böbrek nakli gerçekleştirilmektedir.

Alıcıların karşılaşabileceği bir diğer sorun ise psikolojik olmaktadır. Alıcılar operasyondan sonra böbreğini veren kişiye karşı kendilerini borcu ya da suçlu hissedebilirler. Ancak bu durum da aile içi dayanışma ve psikolojik yardımla kolaylıkla çözülebilmektedir. 

Alıcının böbrek nakli operasyonların ve sonrasında karşılaştığı riskler 3 ana başlık altında toplanmaktadır. Bunlar cerrahi riskler, medikal riskler ve bağışıklama riskleri olmaktadır. Alıcıların karşı karşıya kalabilecekleri diğer komplikasyonlar ise şunlar olmaktadır:

• Böbrek hastalarının yaşamış oldukları koroner damar problemleri sebebiyle kan sulandırıcı kullanmak zorunda olmaları hem ameliyat sırasında hem de ameliyattan sonra kanama ve hematom riskini arttırmaktadır.
• Yeni böbreğin bağışıklık sistemi tarafından zarar görmemesi için kullanılan bağışıklık baskılayıcı ilaçlar sebebiyle alıcılarda daha fazla yara dokusu enfeksiyonu görülmektedir. 
• Hastaların böbrek yetmezliğine ek olarak şeker hastalığının ya da hipertansiyonunun olması durumunda damar yapılarında bozulma olması beklenmektedir. Damar iç yapısının bozulması ise dikiş hattında pıhtı oluşumuna neden olabilmektedir.
• Oluşan pıhtı sebebiyle damar tıkanıklıkları görülebilir. Atar damar ya da toplar damar tıkanıkları organın kaybedilmesine neden olabilir.
• Böbrek nakli sonrasında medikal semptomların içerinde kullanılan steroidler ve diğer ilaçların merkezi sinir ve sindirim sistemi üzerine yan etkileri bulunmaktadır. Bu yan etkiler sebebiyle küçük kan damarlarında pıhtı sebebiyle tıkanmalar görülebilmektedir.
• Ameliyat sonrasında alıcılarda görülebilecek bir diğer semptom ise enfeksiyon olmaktadır. Özellikle üriner sistem enfeksiyonları başta olmak üzere mikrobik hastalıklara sıklıkla rastlanmaktadır.
• Enfeksiyonların tedavisinde kullanılan ilaçlar böbreklere yük bindirerek fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilir. 
• Enfeksiyonun tam olarak tedavi edilememesi ise böbreğin reddedilmesine neden olabilir.
• Bazı alıcılarda yapılan tüm uyum testlerinin pozitif çıkmasına rağmen doku retlerinin yaşanması söz konusu olmaktadır.
• Kullanılan bağışıklık baskılayıcı ilaçlar hormon sisteminin dengesinin bozulmasına ve diyabet gibi hastalıkların ortaya çıkmasına neden olabilir.

Vericideki riskler

Böbrek naklinde önemli olan donörün sağlığını korumaktır. Bu sebeple de nakil yapılmadan önce donörün sağlık durumu ile ilgili detaylı tetkikler yapılmaktadır. Bu tetkiklerin sonuçları da hekim heyeti tarafından değerlendirilmektedir. Bu değerlendirmenin sonucunda nakil için donörün sağlık durumu elverişli ise nakil işlemi gerçekleşmektedir. Bu sebeple de nakil işlemi donörler için çok düşük risklere sahip olmaktadır.

Ancak böbrek nakli cerrahi bir işlem olduğu için bazı riskler barındırmaktadır. Bu sebeple de hiçbir hekim operasyonun %100 başarılı olacağının garantisini veremez. Böbrek nakli operasyonlarında vericilerin ölüm riski 3 binde 1 olmaktadır. Bunların yanında hastaların %5’inde kesi yerlerinde enfeksiyon ve %4’ün idrar yolları enfeksiyonu yaşamaktadır. Bu oranlar apandisit ya da safra kesesi ameliyatlarındaki oranlar ile aynı olmaktadır.

Bunların yanında ameliyattan sonraki birkaç gün boyunca donörlerin ağrı hissetmesi normaldir. %4’ünde ise bu ağrılar ilk bir yıl boyunca hafif olarak hissedilebilmektedir. Ameliyattan 5 gün sonra taburcu edilen donörlerin normal hayatlarına tam olarak geri dönmeleri 2 ay içerisinde gerçekleşmektedir.

Kimler böbrek nakli olamaz?

Böbrek nakli olamayacak hasta sayısı son derece sınırlı olmaktadır. Ancak bazı hastaların sağlık durumları böbrek nakli operasyonunun hemen yapılmasını engellemektedir. Bu durumlar aşağıda sıralanmıştır:

• Aktif enfeksiyonu olan hastalara enfeksiyonun tedavi edilmesinden sonra işlem uygulanabilmektedir.
• Tümör bulunan hastalarda naklin yapılıp yapılmayacağı tümörün türüne göre belirlenmektedir. Nakil işlemine engel olamayan tümörlerin tedavilerinin gerçekleştirilmesi ve nüks edip etmeyeceğinin kesinleşmesi gerekmektedir.
• Tümörün metastaz yapması durumunda ise böbrek nakli operasyonun gerçekleşmesi mümkün olmamaktadır.
• Hastanın yaşının ileri olması ise göreceli bir durum olarak değerlendirilmektedir. Bunun içinde değerlendirmede sadece hastanın yaşı değil genel sağlık durumu da değerlendirilmeye alınmaktadır.
• Hepatit B hastalarının böbrek nakli olmasında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır. Çünkü bu hastalar nakilden sonra da ilaçlarını kullanmaya devam edebilirler.
• Hepatit C hastalarına ise böbrek nakli ameliyatı yapılmamaktadır. Çünkü Hepatit C hastalığının tedavisinde kullanılan ilaçlar böbreğin zarar görmesine neden olmaktadır. Bu sebeple de öncelikle Hepatit C’nin tedavi edilmesi ve daha sonrasında böbrek nakli operasyonunun gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
• Diyabet hastalığının sebep olduğu sağlık sorunlarından birisi de böbrek yetmezliği olmaktadır. Ancak diyabet böbrek naklini engelleyen sebeplerden birisi olmamaktadır. Bu sebeple de diyabet hastaları da böbrek nakli olabilir.

Kimler böbrek veremez?

Böbrek bağışında bulunmak isteyen kişilerin sağlık durumlarının çok iyi olması gerekmektedir. Bu sebeple de alıcılarda bulunmayan birçok şart donörlerde bulunması gerekir. Bu durum organ bağışını zorlaştırmakla birlikte sağlıklı bireyin sağlığının korunması açısından son derece önemlidir. Böbrek donörü olmak için uygun olamayan kişilerin özelliklerinin içerisinde şunlar yer almaktadır:

• HIV enfeksiyonu bulunanlar
• Pulmoner emboli ya da tekrarlayan tromboz öyküsü bulunan kişiler
• Proteinüri
• Düşük GFR
• Ciddi medikal hastalığı bulunan kişiler
• Psikiyatrik hastalığa sahip olan kişiler
• Kronik böbrek hastalığı bulunan kişiler
• İki taraflı ya da tekrarlayan böbrek taşı olan kişiler
• Morbid obezitesi olan kişiler
• Diyabet hastaları
• Hipertansiyon hastaları ya da hipertansiyon ilacı kullanan kişiler

Böbrek nakli sonrası iyileşme süreci

Böbrek naklinin gerçekleşmesinden sonra ilk bir hafta hastaların hastanede kalmaları istenmektedir. Bunun amacı ise oluşabilecek herhangi bir komplikasyona en kısa sürede müdahale etmektir. Bu sayede hem hastanın hem de organın sağlığı daha kolay ve etkili bir şekilde korunmaktadır.

Böbrek nakli gerçekleştikten sonra hastalar idrara hemen çıkmaya başlayabilir. Ancak kanın böbrekte süzülmesi için biraz zaman geçmesi gerektiğinin unutulmaması gerekir. Bu sebeple de ameliyat sonrasında hastaların birkaç saat için yeniden diyalize girmeleri gerekebilmektedir.

Nakil operasyonundan sonra 8 hafta hastaların dinlenmesi istenmektedir. Daha sonrasında hastalar normal hayatlarına geri dönebilirler. Daha sonraki dönemde ise hastaların düzenli kontrollerine aksatmadan gitmeleri gerekmektedir.

İyileşme sonrasında hastaya birçok farklı test sıklıkla uygulanmaktadır. Bu sebeple de bu dönemde hastaların hastaneye yakın bir yerde ikamet etmeleri gerekebilir.

Böbrek nakli sonrası yaşam

Canlı donörden böbrek nakli olan hastaların %50’si ilk 25 yıllarını herhangi bir sorun olmadan yaşamaktadır. Kadavradan alınan böbrek naklinin gerçekleştiği hastalarda ise bu süre 10 yıl olmaktadır. Böbrek nakli olan kişilerin %80’ni nakil işleminden sonra normal işlerine dönerek aktif çalışma hayatına katılabilmektedir.

Böbrek nakli sonrasında hastaların hayatlarına sağlıklı bir şekilde devam edebilmeleri için hayatları boyunca kullanmaları gereken ilaçları düzenli bir şekilde almaları gerekmektedir. Bunun yanında kontrollerine düzenli olarak gitmeleri ve sağlık durumlarının sürekli olarak takip edilmesi de önem arz etmektedir.

Bunların yanında nakil hastaları ameliyattan sonra bağışıklık sistemi baskılayıcı ilaç kullandıkları için enfeksiyon riskleri artmaktadır. Hastaların enfeksiyon kapmamaları için hasta insanlarla temas etmemeleri ve bu ortamlardan uzak durmaları gerekmektedir.

Son olarak böbrek nakli sonrasında kullanılan ilaçlar kilo alımına, tansiyon ve şeker değerlerinin yükselmesine neden olmaktadır. Bu durumun önüne geçilebilmesi için hastaların düzenli olarak egzersiz yapması ve sağlıklı beslenmeleri önem kazanmaktadır.

Böbrek nakli sonrasında ''böbrek reddi'' nedir?

Böbrek nakillerinde yabancı bir dokunun vücuda girmesi bağışıklık sisteminin bu dokuya reaksiyon göstermesine neden olmaktadır. Bu sebeple de organ nakillerinden sonra hastaların tüm hayatları boyunca bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanmaları gerekir. Ancak bazı hastalar bu ilaçları kullanmalarına rağmen bağışıklık sistemleri yeni böbreğe reaksiyon göstermektedir. Bu risk özellikle nakilden hemen sonraki zamanlarda en yüksek seviyede seyretmektedir. Böbrek reddinin yaşanma riski zaman içerisinde azalsa da hastaların tüm hayatları boyunca devam eder.

Böbrek nakli hastaların yaşam süresi

Böbrek nakli sonrasında hastaların yaşam kaliteleri ve diyaliz hastalarına göre yaşam süreleri artmaktadır. Bunun yanında birden fazla kez böbrek naklinin mümkün olması ve herhangi bir sorun oluşması halinde nakil hastalarının da diyaliz tedavisinden yararlanabilmesi sayesinde böbrek naklinden sonra hastaları uzun bir hayat beklemektedir.